حضرت علی اکبر (ع)، بزرگترین فرزند امام حسین (ع) در ۱۱ شعبان سال ۳۴ هجری در مدینه متولد شدند. ایشان در صورت و سیرت شبیه‌ترین مردم به رسول خدا (ص) بودند و در روز عاشورا با ورود به میدان، از اولین شهدای بنی هاشم شناخته می شوند. چنانچه در زیارت شهدای معروفه آمده: «السلام علیک یا اول قتیل من نسل خیر سلیل، سلام بر تو‌ ای اولین کشته شده از نسل بهترین سلاله». این مفهوم به صورتی دیگر در زیارتنامه مخصوص علی اکبر (ع) در کتاب کامل الزیارات (1) توسط ابی القاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه بیان می شود. این متن علی رغم اختصار، دارای مفاهیم کلیدی است که آن را تشریح خواهیم کرد.

اشاره به مقام والای حضرت علی اکبر (ع)

در ابتدای زیارتنامه حضرت می خوانیم: «السَّلام عَلیکَ یا ابنَ رَسُولِ اللهِ وَ رَحمةُ اللهِ وَ بَرَکاتُُهُ وَ ابنُ خَلیفَةِ رَسُولِ اللهِ و ابن بِنتَ رَسُولِ اللهِ وَ رَحمَةُاللهِ وَ بَرَکاتُهُ». این عبارت به طور معمول سرآغاز مشترک زیارات ائمه اطهار (ع) است که پیامی جز اثبات مقام خاندان نبوت و شجره طیبه پیامبر (ص) برای ما نیست. به عبارتی دیگر جملات آغازین قصد دارند از منزلت و جایگاه عظیم فرزند رشید امام حسین (ع) بگویند و بر آن یک مهر تایید یزنند. چنانچه در یک روایت از بحارالانوار مجلسی می توانیم مصداقی دیگر از آن را مشاهده کنیم. آنجا که حسین بن علی (ع) در هنگام بدرقه علی اکبرشان به سوی میدان نبرد شروع به خواندن آیه ۳۳ سوره مبارکه آل عمران می کنند: «إن الله اِصطفی آدمَ و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین». (2)

بنا بر متن زیارتنامه این مقام والا با فدا کردن تمام هستی و بریدن سر حضرت برای حبیب خدا، محمد (ص) حاصل می شد: «بِأَبی أَنتَ وَ أُمّی مِن مَذبُوح وَ مَقتُولٍ مِن غَیرِ جُرمٍ بِأَبی وَ أُمّی دَمُکَ المُرتَقی بِهِ إلی حَبیبِ اللهِ». گوشه‌هایی از این جان نثاری‌ها در پاسداری از خیام حرم، آبرسانی به خیمه‌ها در شب عاشورا و همراهی با امام در دیدار با ابن سعد بود؛ بنابراین تنها گناه علی اکبر (ع) به زعم دشمن جنگیدن در دفاع از جبهه حق بود که ایشان را به آن مرتبه عظیم رساند.

خونی که به آسمان پاشیده شد

پس از معرفی فرزند گرانقدر امام حسین (ع) در قالب این عبارات، زیارتنامه به صحنه روبرو شدن پدر بر بالین بی جان فرزند می پردازد: «مِن مُقَدَّمٍ بَینَ یدَی أَبیکَ یحتَسِبُکَ وَ یبکی عَلَیکَ مُحترقاً عَلیکَ قَلبُهُ یرفَعُ دَمَکَ ألی عِنانِ السَّماءِ لا یرجَعُ مِنهُ قَطرَةٌ وَ لا تَسکُنُ عَلیکَ مَن أَبیکَ زَفرَةٌ حینَ وَ دَّعَکَ لِلفِراقِ» یعنی «پدرت تو را (مانند هدیه‌ای گرانبها) با دستان خود (برای خدا) تقدیم کرد درحالیکه بر تو می گریست و دل می سوزاند، خون تو را به سوی آسمان می پاشید و قطره‌ای از آن باز نمی گشت، پدرت از گریه آرام نگرفت هنگامی که تو را وداع می گفت». واقعه شورانگیز و جریان ساز این بخش همانا پاشیدن خون فرزند به دستان پدر است که این حادثه دردناک  برای علی اصغر (ع) نیز رخ داد.

در سخنان شهید مطهری، گلگون کردن آسمان با خون پسران به معنای حک کردن این قیام امام حسین (ع) در صفحه تاریخ است تا ضمن رساندن پیام آن به جهانیان، وجدان‌های خفته را بیدار نماید (3). از این نظر است که ما در هنگام رجزخوانی علی اکبر (ع) مقابل چشم دشمن شاهد بیان این جملات هستیم: «به خانه خدا سوگند، که ما به نبّی (ص) نزدیکتر و اولی هستیم، تا شبث و شمر فرومایه، آنقدر با شمشیر به شما می‌زنم تا شمشیر تاب بردارد(4)». بدین ترتیب، مسیر از همان ابتدا با تقدیم خون در راه حق و اطاعت از اهل بیت (ع) مشخص بود.

محبت با دوستان حق و انزجار از دشمنان حق

علی اکبر (ع) برای حق طلبی از مرگ هراسی نداشت، زیرا صفتی غیر قابل انکار برای حیات مادی انسان بود. از این رو تصمیم گرفت تا مسیر اطاعت از ولی زمان را انتخاب کند و با دشمنان آن بجنگد. این ویژگی برجسته در زیارتنامه به صورت پذیرش دوستی و کسی را سرپرست قرار دادن است که واژه مناسب آن تولی است. چنانچه می خوانیم: «سَلامُ اللهِ وَ سَلامُ مَلائِکَتِهِ المُقَرَّبینَ وَ أنبِیائِهِ المُرسَلینَ وَعِبادِهِ الصالِحینَ عَلیکَ یا مَولای وَ ابنَ مَولای وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرکاتُهُ. صَلی اللهُ عَلیکَ وَ عَلی عِترَتَکَ وَ أَهل بَیتِکَ وَ آبائِکَ وَ أَبنائِکَ وَ أُمَّتهاتِکَ الأَخیارِ الأَبرارِ الَّذینَ أَذهَبَ اللهُ عَنهُمُ الرِّجسَ وَ طَهَّرَهُم تَطهیرا.». یعنی «سلام خدا و رحمت و برکات او و سلام فرشتگان مقرب و پیامبران و بندگان شایسته خدا بر تو‌ای مولا و فرزند مولای من. درود خدا بر تو بر عترت و خاندان و پدران و فرزندان و مادران تو که شایسته و نیک بودند و خداوند هر گونه پلیدی را از آنان دور ساخت و آنان را پاکیزه وطاهر گردانید».

اما همان طور که میدانیم در طرف مقابل تولی و دوستی، تبری و بیزاری از دشمن وجود دارد. این امر در خطوط پایانی زیارتنامه حضرت علی اکبر می‌آید: «لَعَنَ اللهُ قاتِلَکَ وَ لَعنَ الله ُمَنِ استَخَفَّ بِحَقِّکُم وَ قَتََلَکُم وَ لَعَنَ مَن بَقِی مِنهُم وَ مَن مَضی» «خداوند لعنت کند کسی که با تو جنگید و کسی که حق شما را نادیده گرفت و شما را کشت؛ و تمام رفتگان و زندگان آنان را خدا لعنت کند.».

درواقع دعای مذکور بیان یک دستور سیاسی و اجتماعی است که ما آن را از انتخاب علی اکبر (ع) در مسیر حق طلبی ایشان یاد می گیریم. دوستی با خاندان پیامبر (ص) و نبرد با دشمنان که جزو فروع دین است و ما را به سوی اطاعت محض از امام هدایت می‌کند (5). چنانچه بنابر سخنی از امام صادق (ع) میبینیم که هرکسی ما را دوست بدارد، اما از دشمن‌ها بیزاری نجوید این دروغ است(6).

منابع:

1. این زیارت نامه به نقل از ابوحمزه ثمالی و او از امام صادق (ع) در ص ۳۲۹ کتاب مذکور توسط جعفر بن محمد ابن قولویه درج شده است: جعفر بن محمد ابن قولویه، کتاب کامل الزیارات، ترجمه صاق حسن زاده و حسین حسن زاده، تهران: انتشارات آل علی (ع)، ۱۳۹۴.
2. مقاله تحلیلی گزیده‌هایی از زیارت نامه حضرت علی اکبر (ع)، محمد رنجبر حسینی و مسلم محمدیان، پژوهشنامه معارف حسینی، بهار ۹۷، ش ۹، ص ۴۱.
3. همان، ص ۴۴-۴۵.
4. برای مطالعه کامل رجز خوانی حضرت علی اکبر (ع) میتوان به پایگاه www.seratnews.com مراجعه کنید.
5. مقاله تحلیل گزیده‌هایی از زیارت نامه حضرت علی اکبر (ع)، ص ۴۵.
6. www.emadionline.com