چهارشنبه سوری از آن رسم‌های دلنشینی بود که در آخرین روز‌های سال یادآوری مهر و دوستی و امید می‌شد. اما این سنت هم مانند رسوم سالخورده دیگری دستخوش تغییرات و فراموشی‌هایی شده است و حالا حکم آتش به جان کردن شهروندان را به خود گرفته است. خیلی‌ها هستند که به انتظار این روز می‌نشینند تا به معنای واقعی کلمه آتش بسوزانند و خرده شرارت‌های شان را به رخ این شهر و مردم محله‌ها و خیابان هایش بکشند. آن‌ها تنها نیستند. دستفروشان مواد محترقه و آتش زا که کمی پیش از این روز سرو کله شان پیدا می‌شود آن‌ها را همراهی می‌کنند. بازار خودشان سکه می‌شود، اما خدا می‌داند خون به دل چه پدر‌ها و مادر‌های نگران و کادر درمان بیمارستان‌ها می‌کنند. هرچند قبل از رسیدن چهارشنبه سوری پلیس بار‌ها اعلام می‌کند که با فروشندگان مواد محترقه برخورد می‌شود، اما خریدن این مواد آتش‌زا اینقدر هم سخت نیست. مواد کم خطرتر را که مثل نقل و نبات می‌شود از سوپرمارکت‌ها خرید. در این گزارش روی در دسترس بودن این مواد منفجره پرخطر زوم کرده ایم.

پروانه‌ای، هفت ترقه، کپسولی و آبشار

هنوز پایمان به بازار نرسیده که صدای دستفروشان به گوش می‌رسد. «پروانه‌ای، هفت ترقه، کپسولی و آبشاری» این‌ها اسامی جذاب مواد محترقه است که این روز‌ها بازار فروششان داغ است، اما کسی انگار حواسش را به پر خطر بودن آن‌ها نمی‌دهد. وارد خیابان پانزده خرداد که می‌شویم بساط دست فروشان را می‌بینیم که انواع وسایل آتش بازی را به نمایش گذاشته‌اند. هر کودکی که از آنجا رد می‌شود دست پدر و مادرش را می‌کشد و تلاش می‌کند تا والدین را برای خرید ترقه‌های رنگارنگ قانع کند.

آتش بازی تخصص ماست!

مرد میانسالی آن سمت خیابان فریاد می‌زند همه مدل همه رقم؛ آتش بازی تخصص ماست! به سمتش راهی می‌شویم، ترقه‌ها را داخل جعبه‌ای شبیه جعبه مهمات چیده، نارنجک‌های پلاستیکی رنگی را نشان مان می‌دهد و می‌گوید «این یکی صدایش از همه بیشتر است»، قیمتش را می‌پرسم پاسخ می‌دهد «قابل نداره ۶۰ هزار تومان! اگر جنس ارزانتر و بی خطر می‌خواهی سیگارت ببر بسته‌ای ۴۰ هزار تومان!» از دستفروش سوال می‌کنیم مگر ترقه بی خطر هم داریم؟ این ترقه‌ها برای بچه‌ها خطرناک نیست؟ می‌گوید «ترقه‌ها اگر اصولی استفاده شوند خطری ندارد» و شروع می‌کند به آموزش استفاده از آنها: «معمولا بچه‌ها با پدر و مادرشان برای خرید می‌آیند و خب مسلم است که به کودکان ترقه نمی‌فروشیم.»

بالنی برای آتش زدن آرزو‌ها

کسی دقیقا نمی‌داند سرو کله بالن آرزو‌ها از چه زمانی به مراسم چهارشنبه سوری باز شد. تنها این را می‌دانیم که آتش روشن کردن در این بالن ریشه در فرهنگ مردم چین دارد. اما حالا دختر‌های جوان این بالن را به این شب گره زده اند. آن را روشن می‌کنند. کنارش فیگور می‌گیرند و در صفحه‌های مجازی شان با زیرنویسی از فهرست آرزو‌های دور و نزدیک شان آن را به اشتراک می‌گذارند. خلاصه این که در این بازار فروش این بالن‌ها هم رونق گرفته است. آرزوآرزکمی آنطرف‌تر چند جوان دور بساط ترقه فروش دیگری جمع شده‌اند. یکی از خریداران مرد جوانی است که از بین ترقه‌ها وسایل کم‌خطر و پرنور را انتخاب می‌کند و قیمت آن‌ها را سوال می‌کند، فروشنده پاسخ می‌دهد کهکشان تکی ۱۱۰۰۰ تومان، کهکشان شش تایی ۷۸۰۰۰تومان! از خریدار می‌پرسیم این‌ها را برای بچه‌ها میخرید؟ می‌گوید: «وسایل را برای بچه ام می‌خرم، مطمئن هستم از وسایل خطرناک استفاده نمی‌کند و در این شب پرخطر کنار خودم است.» دختران جوان زیادی هم در بین خریداران به چشم می‌خورند که از دستفروش تقاضای خرید بالن آرزوهارا دارند.

امان از سود بی رحم!

سود این کار آنقدری هست که بتوان برایش جان چند نفر را هم به خطر انداخت. از یکی از فروشنده‌ها سوال می‌کنیم وضعیت فروش و کاسبی اش چطور است و مگر این کار چقدرسود دارد که اقدام به فروش این مواد محترقه می‌کنی؟ می‌گوید «من دانشجوی مهندسی شیراز هستم و شب عید موقعیت خوبی است که بتوانم درآمدی کسب کنم با چند نفر از دوستانم ۳۰ میلیون تومان ترقه خریدیم و اگر بتوانیم همه را به فروش برسانیم سود دو برابری خواهیم داشت!»

ماموران انتظامی هم در بازار قدم می‌زنند گاهی به بساطی‌ها تذکر می‌دهند که بساطشان را جمع کنند یکی دو نفر جعبه‌شان را بر می‌دارند و چند قدم آنطرف‌تر دوباره شروع به فروش ترقه می‌کنند. به مامور می‌گوییم چرا برخورد جدی نمی‌کنید؟ پاسخ می‌دهد «تعدادشان زیاد است یکی را هم بگیریم بقیه را چکار کنیم؟ بساط افرادی که مواد خطرناک می‌فروشند را جمع می‌کنیم، ولی همین مواد آتش بازی را از سوپر مارکت هم می‌شود تهیه کرد.»

۹ کشته و ۱۸۹۴ مصدوم!

طبق اعلام سازمان اورژانس کشور، حوادث چهارشنبه سوری در سال گذشته، ۱۸۹۴ مصدوم داشته است که از این تعداد ۵۲۷ نفر دچار آسیب چشم شدند همچنین ۱۳۱ نفر دچار قطع عضو شدند. بر اساس اعلام سازمان اورژانس سال قبل، ۵۴۶ نفر دچار سوختگی شدند و ۹ نفر نیز جان باختند. ۴۶ درصد از مصدومان در سن ۶ تا ۱۸ سال قرار داشتند. ۷۰ درصد استفاده کننده مواد محترقه بودند و سی درصد مصدومان عابر پیاده یا نیرو‌های امدادی بودند. همچنین تهران با ۵۵۳ نفر مصدوم رکورددار تعداد مصدومان بوده است.

۳۰۰ هزار سوختگی در سال

«دکتر مصطفی ده مرده‌ای» رئیس بیمارستان سوانح سوختگی شهید مطهری تهران با اشاره به شیوع بیماری کرونا و تجمع‌های چهارشنبه سوری توضیح می‌دهد: «هر بیماری که سیستم ایمنی فرد را تحت تاثیر قرار دهد احتمال ابتلا به کرونا را هم افزایش می‌دهد، سوختگی هم به همین شکل است؛ بنابراین احتمال ابتلا به کرونا در افراد دچار سوختگی هم افزایش می‌یابد. در حال حاضر بیشتر هزینه درمان توسط دولت پرداخت می‌شود و شش درصد توسط بیمار پرداخت می‌شود که، چون بضاعت مالی اکثر بیماران ما پایین است، ما درمان آن‌ها را رایگان انجام می‌دهیم.

درمانی سوختگی تحت پوشش بیمه نیست

رییس بیمارستان شهید مطهری از هزینه‌های بالای درمان سوختگی می‌گوید: «متاسفانه بسیاری از خدمات مربوط به سوختگی تحت پوشش بیمه نیست. در بیمارستان‌های دولتی هر یک درصد سوختگی حدود ۴ میلیون تومان هزینه دارد. در حال حاضر که با افزایش قیمت اکثر وسایل مورد نیاز درمان سوختگی مواجه هستیم واقعا درمان بیماران دچار سوختگی کار سختی است و این در حالی است که تعرفه‌ها به این نسبت افزایش نیافته و بیمارستان‌های دولتی روز به روز بدهکارتر می‌شوند و اگر کمک‌های وزارت بهداشت نباشد ورشکست می‌شویم».

آمار بالای سوختگی در ناحیه صورت

رییس بیمارستان شهید مطهری با اشاره به آمار ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار سوختگی در سال، اظهار می‌کند: «از تعداد یاد شده حدودا ۳۰۰۰ نفر نیز جان خود را از دست می‌دهند. معمولا دست‌ها و صورت بیشترین آسیب را حین کار با مواد محترقه در چهارشنبه سوری می‌بینند. از مردم خواهش می‌کنیم امسال چهارشنبه سوری سعی کنند از منزل خارج نشوند، زیرا احتمال ابتلا به کرونا را افزایش می‌دهند و از طرفی گاهی بدون اینکه خودشان بخواهند مورد آسیب مواد محترقه و منفجره از سوی دیگران قرار می‌گیرند. خانواده‌ها باید مراقب فرزندانشان باشند که مخفیانه اقدام به تهیه وسایل خطرناک نکنند.

در حال حاضر با مشکل کمبود تخت مواجه نیستیم، اما اگر به یکباره بیمارستان شلوغ شود و مثلا ۱۰۰ بیمار باهم مراجعه کنند، دچار مشکل می‌شویم. ما از ابتدای اسفندماه در حالت آماده‌باش به سر می‌بریم، برای روز سه شنبه آمادگی کامل داریم تا در صورت مجروح شدن افراد به درمان سریع آن‌ها مشغول شویم.»

کارناوالی برای مرگ

آنطور که پدر و مادران ما تعریف می‌کنند قدیمی‌تر‌ها در این شب آتش کوچکی برپا می‌کردند و از روی آن می‌پریدند تا بدی‌ها را از خود دور کنند، مهمانی کوچکی برپا می‌کردند غذا‌های سنتی و شیرینی می‌پختند و کنار هم از این جشن کوچک لذت می‌بردند. آن زمان نه آمار فوتی وجود داشت نه مصدوم بازمانده از یک جنگ شهری! با دیدن بازار فروش مواد محترقه حالا این سوال در ذهنمان چرخ می‌زند که از چه زمانی پای ترقه‌ها و مواد آتش زا جای خود را در دل این سنت دیرینه ایرانی باز کرد و چه شد که کارناوال‌های مرگ جایگزین دورهمی‌های شیرین خانوادگی شد؟

منبع: ایرنا