با توجه به ادامه تهدیدات دریاپایه علیه کشورمان، بلافاصله پس از پایان جنگ تحمیلی بحث توسعه شناور‌های رزمی در دستور کار نیرو‌های مسلح کشورمان قرار گرفت و در سال‌های اخیر نیز موضوع استفاده و توسعه شناور‌های بدون سرنشین چه در نوع سطحی و چه زیر سطحی، جدی‌تر از گذشته مطرح شده و نیرو‌های مسلح کشورمان همچون سایر ارتش‌های مهم دنیا، گزینه‌هایی را جهت عملیاتی شدن مورد توجه قرار داده اند. به صورت کلی بحث این شناور‌ها هم به مانند پرنده‌ها یا خودرو‌های بدون سرنشین، بر یک کلیت به معنی خارج کردن عوامل انسانی از محیط پر خطر و باقی ماندن در مدت زمان‌های طولانی‌تر در منطقه عملیاتی استوار می‌شود.

در آخرین روز‌های سال گذشته نیز، نیروی دریایی سپاه در جریان جدیدترین رونمایی و تحویل تجهیزات، از یک شناور بدون سرنشین کوچک رونمایی کرد که بر اساس ظواهر، مشخص است که از یک طراحی مناسب برای محیط اصلی ماموریتی ندسا یعنی خلیج فارس برخوردار است. پیش از این، یک شناور زیر سطحی بزرگتر در یکی از مراسم‌های رونمایی از تجهیزات نیروی دریایی سپاه، مشاهده شده بود که با توجه به تصاویر منتشر شده از آن، نمونه بزرگتری در مقایسه با مدل جدید رونمایی شده است.

در آن زیردریایی بدون سرنشین فضای کافی برای نشستن یک کاربر وجود داشت تا در مراحل آزمایش اولیه بحث کنترل فرامین را بر عهده داشته باشد، اما هنوز خبری جدید در خصوص آن طرح زیر سطحی سپاه منتشر نشده است. در عین حال، شناور جدید زیرسطحی و بدون سرنشین سپاه مشخصا گونه‌ای کوچک‌تر از مدل قبلی است.

زیردریایی بدون سرنشین سپاه که در سال ۱۳۹۹ رونمایی شده است

باید توجه داشت که فناوری شناور‌های زیر سطحی بدون سرنشین از جمله مباحث خاص در بخش رزم دریایی به حساب می‌آید و این فناوری به صورت آزمایشی و یا نمونه‌های عملیاتی محدود از چند دهه پیش نیز وجود داشته، ولی در قرن جدید میلادی و با اوج گیری بهره گرفتن از سیستم‌های بدون سرنشین، توسعه این محصولات بر پایه فناوری‌های جدید اوج گرفت. امروزه در ارتش‌های مهمی، چون آمریکا، نیرو‌های مسلح اروپای غربی، چین و روسیه سیستم‌های مختلفی در این کلاس توسعه پیدا کرده یا در حال توسعه هستند.

شناور بدون سرنشین از سری REMUS متعلق به نیروی دریایی آمریکا

شناور بدون سرنشین زیر سطحی ویتیاز ساخت روسیه

شناور بدون سرنشین زیر سطحی ساخت چین

اژدر یا زیردریایی؛ مسئله این است

آنچه در تصاویر منتشر شده از این مراسم تحویل مشاهده می‌شود، حجم قابل توجهی از پرتابگر‌های موشک و قایق‌های تندرو در یک دستگاه شناور بدون سرنشین به رنگ زرد و تعداد قابل توجهی سیستم شبیه به آن به رنگ سبز است که طراحی آن‌ها به شکل یک اژدر است. این نوع طراحی در سال‌های اخیر در بین طراحان و سازندگان این حوزه دنبال می‌شود چرا که از سادگی برای حمل برخوردار بوده و در عین حال امکان فعال کردن و پرتاب از درون لانچر‌های اژدر نیز برای آن‌ها ممکن است.

شناور زرد رنگ بدون سرنشین سپاه در گوشه تصویر با فلش قرمز مشخص است

بر اساس تصاویر منتشر شده از این رونمایی، مدل زرد رنگ قطعا یک شناور بدون سرنشین زیر آبی است، ولی در خصوص موارد سبز رنگ در حال حاضر نمی‌توان با قطعیت مشخص کرد که آن‌ها نیز شناور‌های بدون سرنشین یا اژدر هستند.

چه ماموریت‌هایی برای این زیردریایی‌ها تعریف شده؟

این کلاس از شناور‌های زیر سطحی و بدون سرنشین، با توجه به اندازه‌ای که در تصویر مشاهده می‌کنیم برای ماموریت‌های عمدتا کوتاه برد توسعه یافته اند. عملیات‌هایی نظیر نقشه برداری از وضعیت کف دریا، انجام عملیات‌های جستجو و نجات، تصویربرداری زیر آبی، حمل سیستم‌های سونار برای کشف انواع شناورها، عملیات مین روبی و حتی حمل مواد منفجر و عمل کردن به عنوان یک پلتفرم انتحاری برای نابود کردن اهداف سطحی و زیر سطحی از جمله ماموریت‌هایی است که می‌توان برای این شناور‌ها تعریف کرد.

تصاویر مربوط به تحویل ادوات جدید به ندسا - در ابتدا شناور بدون سرنشین زیر سطحی زرد رنگ دیده می‌شود

مشخصا این شناور‌ها البته محدود به ماموریت‌های نظامی نبوده و در بحث غیر نظامی خصوصا کنترل وضعیت خطوط انتقال انرژی زیر آبی، تهیه تصاویر از زیر آب و یا رصد موقعیت در زمان حوادث طبیعی یا صنعتی می‌تواند بسیار موثر و کاربردی باشد. همان طور که می‌دانیم مناطقی مثل تنگه هرمز و خلیج فارس به عنوان اصلی‌ترین محل ماموریتی نیروی دریایی سپاه تعریف شده اند. در حوزه رزم زیر آبی، عمق کم و وجود ناهمواری‌های بسیار زیاد در کف خلیج فارس، این محیط را برای زیردریایی‌های سرنشین دار معمولی محیطی پر چالش کرده است.

به طور کلی، چه بحث عملیات زیردریایی و چه ضد زیردریایی در تنگه هرمز و خلیج فارس مسئله‌ای چالش برانگیز است، اما توسعه زیردریایی‌های کوچک‌تر بدون سرنشین توسط نیروی دریایی سپاه مشخص راه حلی برای پاسخ به این نیاز به صورت فوری است. توسعه شناور‌های زیر سطحی با سرنشین دوره‌ای طولانی و هزینه برتر است که البته در کشور ما انجام شده، اما مشخصا نیروی دریایی سپاه با توجه به تجربیات بالای کلیت مجموعه سپاه در بحث بدون سرنشین‌ها از سرریز دانش در این بخش بهره برده و یک راه حل سریع‌تر را برای خود پیدا کرده است.

در عین حال، یکی از مهم‌ترین چالش ها، خصوصا در بحث سیستم‌های بدون سرنشین در زمین، دریا و خصوصا زیر دریا نحوه کنترل این سامانه‌ها است. استفاده از نوعی امواج، بهره گرفتن از کابل‌های فیبر نوری یا رفتن به سراغ بحث طراحی و استفاده خودران و مستقل از جمله گزینه‌های قابل طرح برای این سامانه‌ها به حساب می‌آید. در کشور ما در کنار استفاده از امواج یا کابل‌های فیبر نوری بحث به کارگیری از هوش مصنوعی و عملیات‌های خود ران نیز در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین مطرح شده و برخی نشانه‌ها از عملیاتی شدن این قابلیت نیز وجود دارد. به همین دلیل می‌توان احتمال استفاده از این توانایی را برای بی سرنشین‌های زیر سطحی سپاه هم در نظر گرفت.

همانطور که اشاره شد طی سال‌های اخیر، مجموعه‌ای از سامانه‌های بدون سرنشین رزمی و شناسایی، در نیرو‌های مسلح و بخش‌های غیر نظامی دریایی کشور‌های مختلف جهان وارد خدمت شده و با رونمایی از این محصول جدید، حالا نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز با عملیاتی کردن "شهپاد" (که از سوی برخی رسانه‌ها و کارشناسان به عنوان مخفف شناور هدایت پذیر از دور مطرح شده) یک گام مهم دیگر در زمینه توسعه توانایی‌های بدون سرنشین کشورمان، این بار در زیر آب، برداشته‌اند.

منبع: مشرق