سمت پنهان ماه بسیار متفاوت‌تر از سمت پیدای ماه به نظر می‌رسد. سمت پیدای ماه متشکل از دریاوار‌ها است و این در حالی است که سمت پنهان ماه عملا فاقد دریاوار‌های در مقیاس بزرگ است. دریاوار (maria) نامی است که به گروهی از پهنه‌هایی تیره‌رنگ سطح کره ماه داده شده است. مجموعه این پهنه‌ها آبگیروار‌های ماه نامیده می‌شود.

علت تفاوت این دو سمت ماه چیست؟

نتایج یک مطالعه جدید ممکن است توضیح خوبی برای این سوال ارائه کرده باشد. به گفته محققان، این امر ممکن است مربوط به یک برخورد غول پیکر که میلیارد‌ها سال پیش در نزدیکی قطب جنوبی ماه رخ داده، باشد.

یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد این برخورد که حوضه عظیم قطب جنوب – آیتکن (SPA) ماه را تشکیل داده، باید یک توده گرمایی عظیم ایجاد کرده باشد و آن توده که متشکل از مجموعه‌ای از عناصر کمیاب زمین و مولد گرما بوده، در داخل ماه انتشار یافته باشد.

دانشمندان فکر می‌کنند که غلظت عناصر این گرما ممکن است به پدیده آتشفشان‌خیزی که در نزدیکی دشت‌های آتشفشانی ایجاد شده، منجر شده باشد. آتشفشان‌خیزی (Volcanism) به پدیده فوران سنگ‌های مذاب (ماگما) بر روی سطح زمین، سیاره‌ها یا ماه گفته می‌شود که طی آن گدازه، سنگ‌های آذرآواری و گاز‌های آتشفشانی از راه شکافی که مجرای آتشفشان نامیده می‌شود، به بیرون پرتاب می‌گردد. فرایند آتشفشان‌خیزی شامل همه پدیده‌های تولید ماگما در پوسته یا گوشته زمین و بالا آمدن آن در پوسته و تشکیل سنگ آتشفشانی و آثار و پیامد‌های ناشی از آن می‌شود.

دکتر "مت جونز" (Matt Jones) نویسنده اصلی این مطالعه از دانشگاه براون گفت: ما می‌دانیم که برخورد‌های بزرگی مانند آنچه که حوضه غول پیکر قطب جنوب-آیتکن را تشکیل داد، گرمای زیادی ایجاد کرده است. حال سوال ما این است که چگونه آن گرما بر دینامیک داخلی ماه تاثیر گذاشته است. ما نشان دادیم که تحت هر شرایط قابل قبولی در زمان تشکیل حوضه غول پیکر قطب جنوب-آیتکن، این حوضه عناصر تولیدکننده گرما را در سمت پیدای ماه متمرکز کرده است. ما انتظار داریم که این امر به ذوب گوشته که جریان‌های گدازه‌ای روی سطح ماه را ایجاد کرده است، کمک کند.

سمت پیدای ماه، خانه "Procellarum KREEP terrane" یا " PKT" است.PKT، مجموعه‌ای از موادی مانند پتاسیم (K)، عناصر خاکی کمیاب (REE)، فسفر (P)، همراه با عناصر مولد گرما مانند توریم است. به نظر می‌رسد KREEP (یک ناهنجاری ترکیبی) در اطراف اقیانوس طوفان‌ها که بزرگترین دشت آتشفشانی در سمت پیدای ماه است، متمرکز شده باشد، اما گویا در نقاط مختلف روی ماه نیز پراکنده است.

به گفته دانشمندان، ممکن است ارتباطی بین PKT و جریان‌های گدازه سمت پیدای ماه وجود داشته باشد. با این حال، هنوز مشخص نیست که چرا آن مجموعه از عناصر در قسمت پیدای ماه متمرکز شده‌اند.

دانشمندان با استفاده از شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای نشان دادند که چگونه گرمای تولید شده توسط یک برخورد غول‌پیکر الگو‌های همرفت در داخل ماه را تغییر می‌دهد و چگونه این امر ممکن است سبب انتشار مجدد مواد KREEP در گوشته ماه شود. دانشمندان نشان دادند که گرمایش گسترده گوشته حاصل از برخورد حوضه قطب جنوب – آیتکن، می‌تواند تشکیل این ماده با عمر طولانی را تسریع کند.

این مدل نشان می‌دهد که ماده KREEP می‌تواند مانند یک موج‌سوار، بر توده گرمای ناشی از ناحیه ضربه حوضه قطب جنوب – آیتکن سوار شود. همانطور که توده گرما در زیر پوسته ماه پخش شده است، مواد در نهایت به منطقه‌ای نزدیک ماه منتقل شده‌اند.

دانشمندان خاطرنشان کردند: این مطالعه توضیحی معتبر برای یکی از ماندگارترین اسرار ماه ارائه می‌دهد، زیرا چگونگی تشکیل PKT مسلما مهمترین سوال باز در علم قمری است و برخورد حوضه قطب جنوب-آیتکن یکی از مهم‌ترین رویداد‌ها در تاریخ قمری است. ما در این مطالعه به بررسی هر دو موضوع پرداخته‌ایم و فکر می‌کنم نتایج کار ما نیز شگفت‌انگیز بوده است.

منبع: ایسنا