بیماری پوکی استخوان، بیش از آنچه که ما تصور می‌کنیم جدی و فراگیر است. حساسیت به مفاهیم مربوط به سلامتی شخصی و گردآوری اطلاعات مرتبط با نحوه کنترل بیماری‌ها و جلوگیری از ابتلا به انواع عارضه‌های جسمی، یکی از توصیه‌های مهم منابع تحقیقاتی، پزشکان و دانشمندان علوم پزشکی است.

علی‌رغم ورود بشر به دنیای انفجار اطلاعات و سیطره شبکه‌های مجازی در زندگی مردم، رواج مطالب و اطلاعات نادرست، غیر مستند و انواع توصیه‌های غیرکارشناسی، باعث سردرگمی شهروندان در زمینه صحت و سقم بسیاری از داده‌های مرتبط با سلامتی شده است.

از این رو به دست آوردن اطلاعات درست و روش‌های صحیح تغذیه و جلوگیری از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان را باید به عنوان یک برنامه جدی و روتین در روند‌های درمانی و برنامه‌های تندرستی و مطابق با دستورالعمل‌های سازمان‌های معتبر جهانی در دستور کار قرار داد.

پوکی استخوان چیست و چرا مهم است؟

اهمیت جهانی بیماری پوکی استخوان یا همان osteoporosis به حدی است که سازمان جهانی بهداشت world health organization که به اختصار WHO نامیده می‌شود.

منابع معتبر جهانی به طور مرتب آمار‌های سالیانه، درصد مبتلایان، انواع ابتلا، ریسک فاکتور‌های ابتلا و نتایج تحقیقات مستمر سازمان‌های تحقیقاتی را مشخص و منتشر کرده اند. حتی تحقیقات گسترده جهانی با اهداف مشخص تری به پژوهش درباره زمینه‌ها و کیفیت این بیماری حتی در میان کشورها، نژادها، قاره‌ها و... انجام شده است که نتایج آن را می‌توان در رسانه‌های مرتبط، مطالعه کرد.

برای مثال در یک متاآنالیز انجام شده در سال ۲۰۲۰ که در سال ۲۰۲۱ در مجله جراحی و تحقیقات ارتوپدی -Journal of Orthopaedic Surgery and Research - منتشر شد، آمار کلی ابتلا به این بیماری در جهان ۱۸ و ۳ دهم درصد برآورد شده است. براساس این مطالعه سهم زنان جهان از پوکی استخوان ۲۳ و ۱ دهم درصد و سهم مردان جهان ۱۱ و ۷ دهم درصد بوده است. دوره سنی این مطالعه شامل افراد ۱۵ تا ۱۰۵ ساله بوده است.

همچنان که ذکر شد عوامل مختلفی جوامع بشری را در مقابل این بیماری مصون‌تر یا آسیب پذیر‌تر می‌کند. برای مثال در همین مطالعه، سهم مردم آفریقا از پوکی استخوان ۳۹ و نیم درصد برآورد شده است. این پروژه مطالعات همه جانبه در این باره برای تنظیم یک نظام سلامت برای پیشگیری موفقیت آمیز را، کاملا الزامی می‌داند. مطالعه آفریقا نیز رده سنی ۱۸ تا ۹۵ سال را شامل می‌شود. در واقع همه این آمار نشان دهنده این هستند که توجه جدی به این بیماری، جدی و ضروری است.

لزوم اصلاح تصورات درباره پوکی استخوان

نکته مهم درباره پوکی استخوان این است که معمولا تصورات موجود درباره شکستگی ناشی از این بیماری از واقعیت فاصله دارد.

در سایت مزبور، تصریح شده است که شکستگی ناشی از پوکی استخوان به قدری غیر متعارف است که گاهی اوقات نه تنها عوامی مانند زمین خوردن جزئی یا یک ضربه کوچک، بلکه حتی یک عطسه یا یک حرکت و چرخش ناگهانی به راحتی منجر به شکستگی استخوان می‌شود و این شکستگی‌ها می‌توانند تهدید کننده زندگی و عامل اصلی درد و ناتوانی طولانی مدت افراد و حتی مرگ آن‌ها باشند.

مقایسه آمار‌های مختلف در سطوح جهانی نشان می‌دهد که وضعیت بیماری پوکی استخوان در ایران در مقایسه با میانگین جهانی، گسترده‌تر است. عدم دریافت کلسیم وویتامین D کافی به عنوان دو عامل اصلی فراوانی شیوع این بیماری در کشور ما و کشور‌های دیگر خاورمیانه است. عدم گنجانیدن لبنیات و قرار نگرفتن در معرض آفتاب به اندازه کافی برای دریافت ویتامین D، آن چنان که در کشور‌های غربی رایج است، به عنوان دو عامل اصلی توسعه این بیماری در کشور یاد می‌شود.

خسارت ناشی از پوکی استخوان برای جامعه

افشین استوار رییس مرکز بیماری‌های غیر واگیردار وزارت بهداشت، سال گذشته از وقوع سالانه بیش از ۴ هزار مرگ بر اثر پوکی استخوان در کشور خبر داد.

او گفت: هزینه‌های اقتصادی شکستگی استخوان برای نظام سلامت بالاست. به گفته او در ۲۰ تا ۵۰ درصد از موارد ابتلا به این بیماری مهلک فرد مبتلا یک سال بعد از شکستگی فوت می‌کند. براساس گفته‌های وی، سالانه بیش از ۱۶۰ هزار مورد شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور روی می‌دهد که با در نظر گرفتن رقم فوتی‌های ذکر شده در بالا، این بیماری همه ساله بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان هزینه اقتصادی برای مردم و شبکه سلامت کشور به همراه دارد.

مصرف کافی لبنیات را جدی بگیریم

این کارشناس مسئول، با اشاره به این که زمینه پوکی استخوان در سن جوانی شروع می‌شود گفت: مصرف ناکافی لبنیات و کلسیم و ویتامین دی، مصرف ناکافی میوه و سبزی زمینه ساز‌های تغذیه‌ای پوکی استخوان هستند، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر از سایر عوامل خطر ایجاد پوکی استخوان هستند.

استوار گفت: مصرف لبنیات یکی از مهمترین منابع تامین کلسیم و ویتامین دی و پروتئین مورد نیاز کودکان است، خانواده‌ها باید توجه داشته باشند و دولت باید برای مخصوصا دهک‌های پایین اقتصادی این منبع غیرقابل جایگزین را تامین کند.

اهمیت اجتماعی و جامعه شناختی پوکی استخوان

بیماری پوکی استخوان در مواردی که منجر به انواع شکستگی‌ها می‌شود اثرات بسیار نامطلوبی بر میلیون‌ها انسان در کل جهان برجای می‌گذارد. هزینه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ناشی از این آسیب بر دوش نظام‌های بهداشتی کشور‌ها گذاشته است.

با همه این اوصاف به خاطر این که بیماری پوکی استخوان یک بیماری خاموش است حتی در سیستم‌های بهداشتی توسعه یافته و مدرن که پیشرفت‌های پزشکی عظیمی برای کاهش عوارض ناشی از شکستگی‌ها روی داده، هنوز تعداد معدودی از مبتلایان این بیماری به موقع و به اندازه کافی درمان می‌شوند.

ضرورت افزایش آگاهی در زمینه بیماری تراکم استخوان صحبت می‌کنیم به این دلیل است که افراد مختلف فقط تا ۳۰ تا ۳۵ سالگی فرصت دارند که منابع لازم را در زمینه تغذیه‌ای برای بدن خود فراهم کنند تا روند تراکم و استخوان سازی به اندازه کافی صورت گیرد.

مقاله‌ای در سایت بیمارستان دانشگاه جان هاپکینز، با اشاره به این که برای جلوگیری از آسیب استخوان هیچ وقت دیر نیست و مصرف کلسیم و ویتامین D بویژه در لبنیات غنی شده، بهترین کار برای این پروسه است، می‌نویسد: «بدن انسان تا سن ۲۵ سالگی بیشتر از آن چه مصرف می‌کند به تراکم استخوان اضافه می‌کند.

در واقع تا سن ۵۰ سالگی نوعی بالانس بین تراکم و تجزیه استخوان حفظ می‌شود و تراکم ثابت می‌ماند؛ اما بعد از ۵۰ سالگی تجزیه استخوان از تشکیل آن بیشتر می‌شود، بویژه در زنان و در زمان یائسگی. حال اگر در دوره طلایی گفته شده از تغذیه درست غفلت شده باشد، مشکلات افراد شروع می‌شود.

پزشکان و کارشناسان تغذیه و متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی با تایید مطلب فوق معتقدند که اگر در دوره مورد نظر در صحت تغذیه غفلت صورت گرفته باشد تحلیل بافت‌های استخوانی خیلی سریع‌تر پیش می‌رود. البته این مساله به هیچ عنوان به معنای آن نیست که گنجانیدن میزان کافی کلسیم موجود در ماست و سایر مواد خوراکی در میانسالی و بعد از آن لزومی‌ندارد.