فیروزه‌ را در تمام دنیا به‌ نام‌ ایران‌ و نیشابور می ‌شناسند و شهرت فیروزه این شهر تاریخی به آن رنگ سبز- آبی خاص است که در دنیا کم نظیر بوده و بهترین و گرانترین فیروزه به شمار می رود، با اینکه اکنون فیروزه از نیشابور تفکیک شده و باید معدن را جزو  فیروزه به حساب آورد، اما همچنان آنرا به نام "فیروزه نیشابور" می شناسند.

معدن فیروزه، واقع در ۵۱ کیلومتری شمال شرق نیشابور، که پروانه بهره برداری آن در سال ۱۳۷۹ صادر شده است، هشت هزار و ۵۲۱ تن ذخیره قطعی دارد، مجوز صادره از سوی دولت برای بهره برداری از این معدن سالانه ۴۰ تن است اما تعداد کارکنان آن در این سالها افزایش یافته و به ۱۹۵ نفر رسیده است.

فیروزه معروف نیشابور در این معدن به پنج درجه تقسیم می شود که پنج تا هشت درصد از فیروزه استخراجی درجه یک، ۳۵ درصد از آن درجه های دو و سه و ۶۰ درصد از آن درجه چهار و پنج است.

شیوه فروش سنگ فیروزه نیشابور به شکل مزایده یا حراج عمومی است، هر روز پس از اتمام کار استخراج معدن، فیروزه استخراج شده به مزایده گذاشته می شود و صاحبان کارگاههای جواهرسازی و وسائل تزیینی مستقر در حوالی معدن، نیشابور، مشهد و بعضا تهران در این مزایده شرکت می کنند.

سنگ تراشان: فیروزه کم داریم

سنگ تراشان مشهد، شیوه کنونی شرکت تعاونی توسعه معدن فیروزه برای حراج سنگ های استخراجی را مناسب ندانسته و معتقدند که این روش باعث شده آنان نتوانند فراخور نیازِ خود فیروزه بخرند و همواره با کمبود این سنگ قیمتی مواجه هستند.

رئیس اتحادیه صنف فیروزه تراشان مشهد گفت: زمانی که مسئولیت مدیرعاملی شرکت تعاونی توسعه معدن فیروزه نیشابور را داشتم، امام جمعه وقت، حراج سنگ فیروزه را خلاف شرع دانست و گفت "اگر قرار است سنگ به مزایده گذاشته شود، باید قیمت کتبی نوشته شود نه اینکه قیمت دهان به دهان بچرخد و لجبازی بین افراد به وجود آورد".

عبدالصمد رحیمی مقدم گفت: یقینا این نحوه برگزاری حراج و قیمت را دهان به دهان چرخاندن و لجبازی کردن، مطلوب ما نیست، از سوی دیگر این روش فقط به نفع معدنکاران تمام می شود زیرا سنگ فیروزه به بالاترین قیمت به فروش می رسد و سود حاصل از آن فقط نصیب شرکت تعاونی مزبور می شود.

او گفت: هم اینک بازار فیروزه تراشان مشهد با کمبود سنگ فیروزه مواجه است، تا سال ۱۳۹۷ واردات سنگ خام آزاد بود و مقداری فیروزه خام از صحرای سینا در کشور مصر، آریزونای آمریکا و تبت چین وارد می شد، سپس در مشهد تراشیده شده و در قالب زیورآلات به خارج از کشور صادر می شد.

به گفته او، فیروزه معدن کرمان را می توان برای جبران کمبود فیروزه به سنگ تراشان مشهدی اختصاص داد، اما چون رنگ فیروزه اش مایل به سفید است باید رنگ فیروزه ای به آن تزریق شود، براین اساس فیروزه کرمان اغلب رنگ شده است و نمی توان روی این بخش سرمایه گذاری بلندمدتی داشت.

رئیس اتحادیه صنف فیروزه تراشان مشهد گفت: به دلیل وجود مشکل در تامین فیروزه خام، من چهار دستگاه فیروزه تراشی خود را در مشهد تعطیل کرده و تمرکزم را بر روی صادرات سنگ خام گذاشتم، خوشبختانه وضعیت خرید و فروش فیروزه در بازار خوب است، گردشگران فیروزه زیادی می خرند و بازار رونق دارد.

حراج فیروزه، قانونی و عادلانه است

به گفته مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه معدن فیروزه نیشابور، مزایده یا حراج سنگ فیروزه، عادلانه ترین شیوه برای فروش این تولید معدنی است تا همه سنگ تراشان به یک نسبت از آن بهره مند شوند و با رقابت بین هم بتوانند سنگ مورد نظر را به دست بیاورند.

حامد فضلیانی در این باره گفت: معدن فیروزه نیشابور در کل دنیا، یک معدن خاص با تولید محدود شناخته می شود اما در مقابل، تعداد زیادی از کارگاه های سنگ تراشی و فیروزه تراشی در شهرستان های نیشابور، فیروزه و مشهد و حتی روستای کنار معدن فعالیت دارند که خواهان این سنگ هستند و اگر بخواهیم سنگ فیروزه را به صورت عادلانه بین سنگ تراشان توزیع کنیم، چاره ای جز مزایده یا حراج آن نیست.

او گفت: در اوایل فعالیت شرکت تعاونی توسعه معدن فیروزه نیشابور، اداره صنایع و معادن وقت، مسوولیت معدن را به این شرکت سپرده بود که سنگ تراشان مشهدی بی رقیب بودند، آنان به محل معدن آمده و به معدنکاران می گفتند که فیروزه استخراجی را با فلان قیمت می خریم، اگر خواستید بفروشید و اگر نخواستید نفروشید! که معدنکاران مجبور بودند آن را به قیمت دلخواه فیروزه تراشان به آنان بفروشند، زیرا جز آنان فیروزه تراشی نبود و تنها اتحادیه فیروزه تراشان مشهد با ۷۰ نفر عضو فعالیت داشت که سنگ معدن را می خرید.

فضلیانی گفت: اکنون شرایط تغییر کرده و تعداد فیروزه تراشان افزایش یافته است. فقط در همین شهرستان فیروزه نزدیک به ۴۵۰ کارگاه فیروزه تراشی وجود دارد لذا باید عدالت را در بین سنگ تراشان برقرار کرد تا هر زمان که فیروزه نیاز داشتند، در مزایده شرکت کرده و به هر میزان که می خواهند، سنگ مورد نیاز خود را خریداری کنند.

مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه معدن فیروزه نیشابور گفت: صادرات سنگ خام فیروزه نیز ممنوع است، لذا هر آنچه که از معدن فیروزه استخراج می شود، در قالب مزایده یا حراج در مقابل در ورودی به فروش می رسد و برای این شرکت تفاوت ندارد که خریدار، فیروزه تراشان مشهدی باشد یا از منطقه دیگری به قصد خرید، آمده باشد.

او گفت: فیروزه تراشان مشهدی انتظار دارند که آن روال گذشته همچنان ادامه یابد تا آنان به هر قیمتی که می خواهند، فیروزه را بخرند اما آنان دیگر بی رقیب نیستند، فیروزه تراشان نیشابور و فیروزه نیز انتظار دارند که هر آنچه از معدن استخراج می شود به آنان اختصاص یابد، زیرا نزدیکتر به این معدن هستند.

فضلیانی هیچ روشی را عادلانه تر، بهتر و عملی تر از حراج یا مزایده برای برقراری عدالت و فروش فیروزه به قیمت پیشنهادی فیروزه تراشان ندانست و گفت: این روش کاملا قانونی است و زیر نظر سازمان صنعت، معدن و تجارت و سایر مراجع ذیصلاح انجام می گیرد.

او گفت: امسال مجوز استخراج فیروزه از معدن از ۴۰ تن به ۶۰ تن افزایش یافته است که تمام سنگ استخراج شده در محل معدن و در قالب مزایده به فروش می رسد.

مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه معدن نیشابور اطمینان خاطر داد که استخراج فیروزه از این معدن تا ۲۰۰ سال دیگر برقرار است، زیرا از حدود هشت هزار تن ذخیره قطعی آن از ۱۰ سال قبل تاکنون حدود ۴۰۰ تن برداشت شده و ذخیره فعلی آن به هفت هزار و ۶۰۰ تن رسیده است و تا ۲۰۰ سال دیگر در صورتی که کشف جدیدی انجام نگیرد، فیروزه از این معدن قابل استخراج خواهد بود.

ژئوتوریسم معدن نیشابور، امید به رونق گرفتن بازار فیروزه

شاید بد نباشد که معدن فیروزه نیشابور از حالت کنونی و سنتی خارج شده و از جاذبه آن برای رونق بخشی به حوزه گردشگری نیز بهره برده و گردشگران دیگر استانها و کشورها نیز به تماشای آن بیایند، زیرا به هرحال نظیر این معدن در دنیا بسیار کم و است و شهرت جهانی دارد و حضور گردشگران و خرید سنگ خام فیروزه توسط آنام می تواند هم بازار سنگ تراشان محلی را رونق دهد و هم صادراتی برای کشور و بازاری در خارج از آن برای فعالان اقتصادی به وجود آورد.

مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه معدن فیروزه نیشابور گفت: طرح ژئوتوریسم معدن فیروزه نیشابور از سال ۱۳۹۰ به پیشنهاد این شرکت کلید خورد و به تایید وزارت صنعت، معدن و تجارت رسید که در آن زمان معدن فیروزه نیشابور هم در اولویت این طرح قرار گرفت و تاکنون نیز اقداماتی برای تامین زیربناهای این طرح انجام گرفته است.

فضلیانی گفت: جاده دسترسی به معدن کاملا آسفالت شده است، آبرسانی، برق رسانی و گازرسانی و تامین اینترنت پرسرعت داخل معدن انجام گرفته و ساخت مجتمع اقامتی - گردشگری در مجاورت معدن نیز ۸۰ درصد پیشرفت اجرایی دارد.

معاون معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در این باره گفت: محصول معدن فیروزه استان به حدی در دنیا شناخته شده و معروف است که خود به یک محک سنجش کیفیت در میان سنگهای قیمتی مبدل شده است به طوری که بعضا در نقاط مختلف جهان ارزش "سنگ عقیق" را نیز با فیروزه نیشابور می‌سنجند.

محمد توکلی، استخراج و عرضه سنگ فیروزه را به عنوان یک برند جهانی در انحصار ایران دانست و بیان کرد: بر همین اساس لزومی برای استخراج بیش از حد معدن فیروزه و تراش سنگ آن برای استفاده در زیورآلات احساس نمی شود.

او گفت: به هر میزان که از این معدن، سنگ فیروزه کمتری برای فرآوری صنعتی استخراج شود، ارزش اقتصادی آن نیز بیشتر می‌شود.

توکلی گفت: طرح ژئوتوریسم تاکنون علاوه بر معدن فیروزه نیشابور برای ۲ معدن نمک و یک معدن طلا در خراسان رضوی تدوین شده است، این پروژه بودجه دولتی ندارد و تاکنون نیز بخش عمده ای از زیرساختهای آن از جمله فضای سبز و جاده دسترسی برای حوزه گردشگری ایجاد شده است و بهره بردار این معدن به دنبال اخذ مجوزهای مربوطه برای راه اندازی طرح مزبور است.