استان همدان یکی از استان‌های کوهستانی کشور است که مشکل چندانی در زمینه آب در گذشته نداشت، اما در دهه‌های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی و فرهنگ ناصحیح کشت، رو به خشکسالی پیش رفت و کاهش بارندگی و تغییر اقلیم نیز به این خشکسالی دامن زد.

خشکسالی در استان، موجب خشک شدن دشت‌ها و تالاب‌ها شده و اکوسیستم منطقه، تحت تاثیر این موضوع و بحران حاضر دچار مشکل شده است تا جایی که بسیاری از تالاب‌های استان دیگر میزبان پرندگان مهاجر نیستند و این آسیبی شدید برای اکو سیستم منطقه است.

یکی از این تالاب‌ها، تالاب فصلی آق‌گل است که بزرگترین تالاب طبیعی استان همدان محسوب می‌شود.

این تالاب که در محدوده شمال شرقی شهرستان ملایر و حدفاصل ملایر و شهرستان خنداب استان مرکزی قرار دارد، (آق‌گل)، مستطیل شکل است که محل گرد آمدن هرزآب‌های فصلی منطقه با قدمتی ۴۰ هزارساله است و آبگیری آن از اواخر آذر آغاز می شود و تا اواسط خرداد هر سال ادامه دارد.

به گفته کارشناسان محیط زیست، مساحت این تالاب بالغ بر ۸۳۰ هکتار است و ۴۳ گونه پرنده آبزی، کنارآبزی در این تالاب شناسایی شده‌اند.

تالاب آق‌گل، بعد از بارندگی‌های سال ۹۷ احیا شده بود حالا دیگر با کاهش بارندگی و نواقص مدیریت منابع آبی سطحی و زیرزمینی باعث شد اکنون به طور کامل خشک شود. بارشِ کم باران، وضعیت تالاب‌ها را نگران‌کننده کرده است؛ اکوسیستمی که علاوه بر تاثیر در حفظ تنوع زیستی، به بهبود معیشت مردم محلی هم کمک می‌کند.

با اهالی منطقه تالاب آق گل هم صحبت شدیم.

آقای ربیعی می گوید: حفظ تالاب آق گل می تواند مزایای زیادی برای مردم منطقه داشته باشد.

او گفت: تالاب آق گل به دلیل زیبایی‌های طبیعی، می تواند مقصد گردشگران زیادی باشد ، گردشگرانی که می توانند با خود سرمایه وارد منطقه کنند و سرمایه هم عمران و آبادانی را با خود به این منطقه می آورد به طوری که تعداد زیادی از مردم منطقه می توانند صاحب شغل شوند.

آقای ربیعی با ابراز تاسف از خشکسالی این تالاب گفت: اگر این تالاب مثل سال‌های قبل پرآب شود موجب پیشرفت  منطقه می شود .

تعامل استان های همدان و مرکزی برای احیای تالاب آق گل مطلوب است

با معاون محیط زیست طبیعی محیط زیست استان همدان گفت‌وگویی انجام شد.

مهدی صفی خانی در این خصوص گفت: کارکرد‌ها و ارزش‌های زیست بومی، جذب آلاینده ها، اقلیمی، منابع آب، کنترل سیلاب، مرتع داری، اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، گردشگری و تحقیقاتی و آموزشی تالاب غیر قابل چشم پوشی است که اهمیت احیای تالاب آقگل را دو چندان می‌کند.

او گفت: تالاب آق گل یک تالاب سیلابی و فصلی است و با توجه به شرایط خاص و فصلی بودن آن در فصل بهار پر آب می‌شود.

صفی خانی در ادامه گفت: کاهش بارندگی و مشکلات موجود در مدیریت منابع آبی سطحی و زیرزمینی همچنین کم آب بودن منابع آبی در حاشیه این تالاب موجب شد که هم اکنون به طور کامل خشک شده است.

او گفت: یکی از مهمترین اقدامات انجام شده از سوی محیط زیست استان همدان تدوین و تصویب برنامه جامع مدیریت تالاب آق گل است که امیدواریم با اجرای برنامه جامع مدیریت تالاب آق گل، مدیریت یکپارچه زیست بومی در حوزه آبریز تالاب به منظور حفظ و احیای تالاب و تامین معیشت پایدار جوامع محلی رقم بخورد چرا که مدیریت یکپارچه و مشارکت مردم این منطقه بسیار اثر گذار است.

این مسئول می‌گوید: منتظر هستیم این طرح و برنامه ابلاغ و بعد اجرایی شود، اما با توجه به اینکه تالاب هم اکنون خشک شده نمی‌توان انتظار داشت که در کوتاه مدت خروجی نسبتا خوبی داشته باشیم، چون عملا آبی در این منطقه وجود ندارد و تمام منابع آبی حاشیه این تالاب نیز خشک شده است.

صفی خانی گفت: همه دستگاه‌های مربوطه موظف هستند بعد از ابلاغ کاراحیاء را آغاز کنند و با همکاری و اتحاد به حفظ محیط زیست و طبیعت کمک کنیم.

او در خصوص استان مرکزی هم گفت: هیچکدام از استان‌ها نمی‌توانیم ادعایی بر مالکیت این تالاب داشته باشیم چرا که تعدادی از روستا‌های استان همدان و استان مرکزی در حاشیه این تالاب قرار دارند. تعاملات و همگرایی با استان مرکزی برقرار است و هر دو استان برآن شدیم تایک برنامه جامع داشته باشیم و با همفکری اشکالات را برطرف کنیم و این تالاب آبدار شود.

یکی دیگر از مردم این منطقه  هم می گوید: این تالاب پاتوق بسیار خوبی برای پرندگان مهاجر است تا خستگی‌شان را به درکنند اما دیگر این تالاب  مانند گذشته زیبا  نیست ،حال خوشی ندارد و دیگر میزبان پرندگان مهاجر و محلی نیست دوباره نفسش از  شماره افتاده است.

آقای کریمی گفت: خشک شدن تالاب می تواند موجب ایجاد ریزگردها در منطقه شود اتفاقی که سالهای گذشته  هم در مناطق دیگر رخ داد.

به گفته او اگر چه خشكسالی و تنش های آبی عمده ترین مشكل خشكی تالاب آق گل است، اما مدیریت صحیح  مدیران مربوطه هم  نقش مهمی در زنده ماندن این تالاب دارد.

تالاب آق گل یک تالاب دائمی نیست

با مدیر کل دفتر مدیریت بحران استان همدان نیز هم صحبت شدیم.

علیمردان طالبی در این خصوص می‌گوید: تالاب آق گل یک تالاب دائمی نیست و نمی‌توان انتظار داشت که همیشه پرآب باشد، این تالاب هر ۵ الی ۶ سال یک بار آب گیری می‌شود و از ابتدا هم همین گونه بوده است.

او گفت:  این تالاب فصلی از طریق نزولات جوی و  سرریز رودخانه های قره چای آب گیری می شود و به‌دلیل بارش کم باران و خشکسالی سیلاب ها، آق گل هم اکنون خشک شده است.

طالبی گفت: مشکل تالاب آق گل فقط به استان همدان و یا مرکزی ختم نمی شود، مشکل این تالاب مشکل هر دو استان است و در صورت بحرانی شدن وضعیت این تالاب برای  مردم هر دو استان و حتی استان‌های همجوار مشکلاتی را به همراه خواهد داشت، همچنان که منافع آن برای مردم دو استان و حتی مردم کشور خواهد بود.

بیشتربخوانید

• گرد و غبار؛ مهمان ناخواندە‌ای که منشأ خارجی دارد
• پاکسازی بیش از ۲ کیلومتر از تالاب انزلی واقع در صومعه سرا از سنبل آبی
• حفظ تالاب‌ها نیازمند همکاری بین بخشی ارگان‌های مختلف است

به گفته او مهم‌ترین دلیل خشک شدن تالاب، کاهش بارش‌های جوی است و حوضه آبریز رودخانه قره‌چای در جنوب دشت کمیجان به‌عنوان حق‌آبه زیست محیطی این تالاب یکی دیگر از منابع تغذیه تالاب است که متأسفانه تا امروز به‌صورت کامل تأمین نشده است.

مدیر کل دفتر مدیریت بحران استان همدان گفت: جلسات متعدی در این خصوص برگزار شد و در نهایت قرار شد شرکت آب منطقه ای استان حق آبه این تالاب را با هماهنگی استان مرکزی  پیگیری کند  چرا که بخش عمده‌ای از حق‌آبه زیست محیطی تالاب در بحث  سیلابی  و رها سازی در اختیار استان مرکزی  است.

طالبی می گوید: با موافقت وزارت نیرو قرار بر این شد استان مرکزی در فصل سیلابی شدن رودخانه‌ها مسیر سرریز را عوض نکرده و اجازه دهد که رود مسیر طبیعی خود را طی کند.

 یکی از مشکلات اصلی نابودی تالاب ها در همدان پدیده ای به نام خشکسالی است و می توان گفت تنها نزولات جوی می تواند حیات‌بخش این تالاب‌ها که زیستگاه بسیاری از پرندگان مهاجر به شمار می آیند، باشد.

و اما کشاورزان منطقه که در مجاورت این تالاب به کشت محصولات کشاورزی مشغولند با استفاده از چاه‌های غیر مجاز بیشتر از ظرفیت موجود از آبهای زیر زمینی آب برداشت کرده اند و این موضوع موجب شده تا آب مختصری که وارد تالاب می شود قطع شود.

پس به نظر می رسد بستن چاههای غیر مجاز و تشدید نظارت ها بتواند تا حدودی در این زمینه راهگشا باشد.

با  مدیر شرکت آب منطقه ای استان همدان  هم گفتگویی انجام شد.

پلمب ۳۰ چاه غیر مجاز و فاقد پروانه در حریم تالاب

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملایرهم در این باره گفت: درحال حاضر تالاب آق گل کاملا خشک است و این تالاب فصلی است و از اوایل تیر سال گذشته به دلیل شرایط جوی و عدم بارندگی مطلوب، خشک شده و هنوز آبگیری نشده است.

او گفت: جلسه بین استان مرکزی و استان همدان برای بررسی طرح احیاء و تعادل بخشی و نیز مدیریت آب های زیرزمینی حریم برگزار شد  و با پیگیری های انجام شده، ۳۰ چاه غیر مجاز و فاقد پروانه در حریم تالاب، پلمب شدند و تا حکم قضایی صادر نشود پلمب خواهند ماند.

نجاری در خصوص تاثیر مسدود کردن چاه غیرمجاز در خشک شدن تالاب هم می گوید: چون این تالاب به شکل فصلی و سیلابی است بنابراین مسدودکردن این چاه ها حدود ۳۰درصد می تواند در خشک کردن تالاب تاثیرگذار باشد.

او گفت: تعدادی از چاه هایی که پلمب شده در بازه زمانی نیمه دوم سال گذشته و تعدادی از آنها طی امسال بوده است .

نجاری گفت:از ابتدای امسال تاکنون هم تعداد ۵ چاه مجاز به علت مصرف بیش از حد مجاز از چاه پلمب شده اند.

او گفت:تمام چاه های اطراف حریم تالاب، پروانه بهره برداریشان اصلاح و تعدیل شده و موظف شده اند که همه کنترل هوشمند آب و برق نصب کنند تا از مصرف بیش از حد آنها جلوگیری شود.

عباس نجاری گفت: برنامه جامع مدیریت زیست بومی تالاب در شورای برنامه ریزی بین دو استان مرکزی و همدان تصویب شد و تامین حق آبه تالاب از حوضه آبریز رودخانه قره‌چای در جنوب دشت کمیجان با وزارت نیرو است.

نجاری گفت: هدایت آب از رودخانه قره چای به سمت تالاب در فصل‌های غیر زراعی یکی از راهکار‌هایی ضروری برای این تالاب است چرا که با این کار به کشاورز خسارتی وارد نمی‌شود و تالاب نیز آبگیری خواهد شد.

او در ادامه گفت: تامین حق آبه تالاب سبب می‌شود که زنده بودن آن تنها به شرایط جوی وابسته نباشد و طی سال به طور کامل خشک نشود.

به گفته نجاری مدیریت کشاورزی و کشت و کار در اطراف تالاب، تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز اطراف تالاب و مجهز کردن چاه‌های مجاز به کنتور هوشمند، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و کشت محصولات پاییزی و کم آب بر از جمله راهکار‌هایی است که می‌تواند به احیاء تالاب کمک کند.

با معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای همدان هم صحبت کردیم.

استفاده از کانال های زمین کشاورزی یکی از راهکار های آبگیری تالاب آق گل 

داوود شاهسوند گفت: تالاب آق به دلیل موقعیت قرارگیری به صورت طبیعی حق آبه ندارد چرا که ارتفاع تالاب بالاتر از رودخانه است بنابراین آبی از رودخانه وارد تالاب نمی شود و تنها در صورتی پر آب می شود که بارش های سیلابی رخ دهد در این صورت است که با بالا رفتن آب از رودخانه تالاب هم آب گیری می شود.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای همدان گفت:یکی از راهکارهای آب گیری در هنگام بارش زیاد در فصل هایی که  کشاورزی در آن انجام نمی شود، استفاده از کانال های کشاورزی در اطراف روستاهای استان مرکزی است که با مشارکت مدیران این استان اجازه آبگیری داده شود تا از طریق این کانال آب گیری شود.

گزارش از زهرا جعفرپور ایروانی