ایران روی کمربند گرد و خاک جهان قرار دارد و این پدیده برای کشور ما جدید نیست. منشاء اصلی گرد وخاک عربستان، شمال آفریقا و جنوب عراق است و در دوره‌های خاصی از سال بیشتر نواحی جنوب غربی و غرب کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد که البته استان‌های مرکز کشور مانند اصفهان هم از آن بی نصیب نمی‌مانند.

کلانشهر اصفهان که در سال‌های اخیر همواره در فصل سرد سال از آلوده‌ترین شهر‌های کشور بوده حالا در فصل گرما هم با انباشت ریزگرد‌ها مواجه می‌شود وگرد و غبار نفس‌های به شماره افتاده آن را تنگ‌تر می‌کند.

از اواسط اردیبهشت، هوای استان اصفهان به دلیل آلودگی زیاد در وضع نارنجی و قرمز قرار دارد و این در حالی است که ایستگاه‌های پایش کیفی هوای شهر اصفهان یکی پس از دیگری به بهانه کمبود اعتبار و نقص فنی از مدار خارج می‌شود.

به عنوان مثال شاخص کیفی هوای اصفهان در بیست و یکمین روز اردیبهشت به عدد ۱۵۰‌ای کیو آی و بالاتر از آن رسید و در مرز ناسالم برای عموم شهروندان قرار گرفت، اما در این شرایط هم نیمی از ایستگاه‌های سنجش کیفی هوا از مدار خارج بودند.

برپایه آمار موجود از سامانه اعلام برخط کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست هم اکنون ۶ ایستگاه پایش هوا در شهر اصفهان شامل ایستگاه‌های میدان احمدآباد، خیابان‌های استانداری، پروین، رودکی و دانشگاه و بزرگراه خرازی متعلق به اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان است و ۱۱ ایستگاه در خیابان‌های انقلاب، باهنر، باغ غدیر، جی، رهنان، فرشادی، فیض، کاوه، میرزا طاهر و ورزشگاه میثاق و کردآباد مربوط به شهرداری و یک ایستگاه نیز متعلق به اداره هواشناسی اصفهان است.

آلودگی هوای استان اصفهان عمدتا از نوع گرد و غبار است

سیمین باقری کارشناس مسئول مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: آلودگی‌های استان اصفهان دو نوع است: یکی آلودگی‌هایی که در ۶ ماه اول سال اوج می‌گیرد که ناشی از گرد و غبار است، که یا منبع داخلی (بیابان‌ها و کویرها) و یا منشاء خارجی دارد.

به گفته او نوع دوم آلودگی، مربوط به فصول سرد سال و شش ماه دوم می‌باشد که اغلب، نتیجه پدیده وارونگی هوا و ناشی از آلاینده‌های صنعتی است و در زمان اوج آن، غبار سیاه رنگ و دود مانندی سطح شهر را فرا می‌گیرد.

به گفته کارشناسان هم اکنون که در شروع ماه‌های گرم سال هستیم آلودگی هوا ناشی از انباشت ریزگرد‌ها و گردوغبار است که از همسایه‌های غربی وارد کشور می‌شود و به اصطلاح به آن داست گفته می‌شود.

عملکرد ایستگاه‌های پایش کیفی هوا چگونه است؟

کارشناس مسئول مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی اصفهان می‌گوید: دستگاه‌های پایش کیفی هوا آلاینده‌های مختلفی از جمله ذرات معلق (PM۲.۵ و PM۱۰)، ozone (O۳)، دی اکسید نیتروژن (NO۲)، دی اکسید گوگرد (SO۲) و کربن منوکسید (CO) را اندازه گیری می‌کنند و در نتیجه شاخص کیفی هوا (AQI) را نمایش می‌دهند.

باقری می‌گوید: هرکدام از این پارامتر‌ها جداگانه محاسبه و طبق فرمول خاص، شاخص هر آلاینده اندازه گیری می‌شود و سپس شاخص‌ها کنار هم قرار می‌گیرد و شاخص بزرگتر به عنوان اصلی‌ترین دلیل آلایندگی در آن روز در نظر گرفته می‌شود.

مبنای رنگ بندی جدول شاخص کیفی هوا

در این فرآیند، وقتی نتیجه شاخص کیفی هوا (AQI) مشخص شد، اگر عدد نهایی بین ۱ تا ۵۰ باشد نمودار دستگاه‌های پایش کیفی هوا به رنگ سبز درمی آید و هوا پاک اعلام می‌شود؛ اگر عدد شاخص بین ۵۱ تا ۱۰۰ باشد نمودار رنگ زرد را نشان می‌دهد به این معنا که کیفیت هوا قابل قبول است. 

اگر شاخص به ۱۰۱ تا ۱۵۰ برسد رنگ نمودار نارنجی می‌شود تا هشدار دهد که این شرایط برای گروه‌های حساس از جمله سالمندان، کودکان، مادران باردار و بیماران قلبی و ریوی خطرناک می‌باشد، زمانی که شاخص به ۱۵۱ تا ۲۰۰ افزایش یابد نمودار به رنگ قرمز نمایش داده می‌شود و هوا را آلوده برای عموم اعلام می‌کند، شاخص بین ۲۰۱ تا ۲۵۰ به رنگ بنفش و نشانه هوای خیلی آلوده است، شاخص ۲۵۱ تا ۳۰۰ رنگ خرمایی و تاکیدی بر آلودگی زیاد است که در این شرایط اصلاً نباید از خانه خارج شد و در نهایت موردی که بسیار بسیار کم رخ می‌دهد شاخص بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ و بالاتراست که در این صورت وضعی به شدت بحرانی و خطرناک می‌شود.

اندازه گیری ذرات معلق هوا، هدف اصلی دستگاه‌های پایش کیفی هوا

به گفته کارشناس مسئول مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی اصفهان، طبق آمار‌ها در استان اصفهان آلاینده مسئول یا (اصلی‌ترین دلیل آلودگی هوا) ذرات معلق هوا (PM: Particulate Matter) هستند که به طور کلی در ۹۰درصد روزها، به عنوان آلاینده اصلی شناخته می‌شوند.

باقری معتقد است  بخش اعظم آلودگی هوای استان اصفهان به خصوص در فصول گرم سال مانند بهار و تابستان ناشی از گرد و غبار است که دلیل آن خشکسالی و مدیریت نادرست کشور‌های همسایه است که به دلایل مختلف محیط زیست خود را مدیریت نمی‌کنند.

او می‌گوید: مردم باید همیشه به شاخص‌های مورد نظر توجه داشته باشند و در روز‌های قرمز به هیچ عنوان از خانه خارج نشوند، در شرایط نارنجی نیز بسیار توصیه‌های بهداشتی را رعایت کنند و درصورتی که مجبوربه ترک خانه هستند حتما از ماسک استفاده کنند و مصرف زیاد مایعات را فراموش نکنند.

۵ ایستگاه زیرمجموعه محیط زیست فعال هستند

به گفته ایرج حشمتی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، هم اکنون ۵ ایستگاه زیر مجموعه محیط زیست کاملاً در مدار است و کار می‌کند.

او در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: اولویت ما این است که در مناطقی که ایستگاه نداریم ایستگاه پایش کیفی هوا نصب کنیم و بقیه ایستگاه‌ها نیز با تعمیرات اساسی، همیشه در مدار باشند.

هیچ دستگاه سالمی را عامدانه از مدار خارج نمی‌کنیم

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، می‌گوید: هفته پیش با بالارفتن شدت آلودگی هوا در استان اصفهان، شایعه‌ای مبنی بر اینکه با بالا رفتن عدد شاخص کیفی هوا، اداره محیط زیست برخی ایستگاه‌های پایش کیفی هوا را که شدت آلودگی بالایی را نشان می‌دهند از مدار خارج کرد منتشر شد که واقعیت ندارد.

حشمتی می گوید: چند روز پیش به دلیل نوسان برقی و فنی همه ایستگاه‌های پایش کیفی هوا ۴۸ ساعت از مدار خارج شد که البته با همکاری عزیزان تیم فنی، یک روزه توانستیم نقص فنی را برطرف کنیم و دستگاه‌ها را به مدار برگردانیم.

ایستگاهی که نقص فی پیدا می‌کند باید فورا از مدار خارج شود

او معتقد است  اداره محیط زیست به دلیل رسالتی که دارد هیچگاه، در هیچ شرایطی و حتی در بحرانی‌ترین شرایط آلودگی هوا هیچ ایستگاهی را از مدار خارج نمی‌کند مگر اینکه نقص فنی سبب توقف کار ایستگاه شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: گاهی اوقات نقص فنی یک ایستگاه، همه ایستگاه‌ها را از مدار خارج می‌کند، برای مثال گاهی ۱۰ ایستگاه پایش کیفی هوا شاخص کیفی هوای استان را عددی استاندارد مثل ۷۰ نشان می‌دهند، اما یک مرتبه یک ایستگاه به دلیل نقص فنی عدد ۵۰۰ را نمایش می‌دهد که نشانه وضع بسیار بحرانی آلودگی است، در این هنگام باید این دستگاه را فورا از مدار خارج و اشکال را برطرف کرد، چون این اعداد تحلیل داده‌های نهایی را به هم می‌زند.

به گفته حشمتی گاهی اوقات شهروندان با دیدن این اتفاق و خاموش شدن ایستگاه پایش کیفی گمان می‌کنند که محیط زیست به دلیل اینکه دستگاه آلودگی بالا را نشان داده دستگاه را خاموش کرده، در صورتی که اینطور نیست.

او می‌گوید: حتی ممکن است برعکس هم اتفاق بیفتد برای نمونه اگر آلودگی بالا باشد و همه دستگاه‌ها عددی میان ۱۷۰ تا ۲۱۰ را نشان دهند امکان دارد ناگهان یک ایستگاه عدد ۳۰ را که نمایانگر هوای پاک اعلام کند که در این صورت هم باید فوراً این دستگاه را برای رفع نقص از مدار خارج کرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: بنابراین هیچ اتفاقی موجب نمی‌شود که در حالتی که همه ایستگاه‌ها سالم هستند اداره محیط زیست اقدام به خارج کردن یک ایستگاه پایش کیفی هوا از مدار بکند.

کمبود اعتبار، مانع راه اندازی ایستگاه‌های پایش کیفی هوا

به گفته حشمتی، در استان اصفهان از سال ۱۳۸۵ تعداد ۱۸ ایستگاه پایش کیفی هوا داشتیم که متاسفانه با وجود توسعه صنعتی استان در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها همپای توسعه شهری افزایش نیافت و به مرور برخی از نمایشگر‌ها دچار فرسودگی و از کار افتادگی شد.

او می‌گوید: ایستگاه‌های پایش کیفی هوای موجود در استان اصفهان مجهز به اندازه گیری pm دو و نیم هستند که سعی کردیم آن‌ها را سرپا نگه داریم، چون بسیاری از ایستگاه‌ها به دلیل قدیمی بودن، نقص فنی و نبود اعتبار کافی تعمیر نشدند و از مدار خارج هستند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: با حمایت‌های همه جانبه استاندار از موضوعات زیست محیطی، اعتبار بسیار خوبی را در پیش سفر رئیس جمهور برای مسائل زیست محیطی از جمله ایستگاه‌های پایش کیفی هوا در نظر گرفتیم که اگر این اعتبارات تامین شوند بخش اعظمی از مشکلات ما در این حوزه رفع خواهد شد.

حشمتی می‌گوید: در سال‌های گذشته، ما اعتباری برای بازسازی دستگاه‌ها نداشتیم و هر آنچه که برای تامین نیاز ایستگاه‌ها انجام دادیم از دانش فنی نیرو‌ها بوده است.

۱۱ ایستگاه پایش کیفی هوا متعلق به شهرداری است

جمشید لقایی مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل و نقل شهرداری اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: ۱۱ ایستگاه پایش کیفی هوا متعلق به شهرداری است که دو ایستگاه سپاهان شهر و میدان استقلال هنوز مراحل آزمایش را می‌گذرانند و تا زمانیکه از صحت داده‌های آن‌ها مطمئن نشویم، نمی‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم.

به گفته او  از اواخر سال گذشته نیز دو ایستگاه دیگر به ایستگاه‌های سنجش کیفی هوای شهرداری اضافه شده که امید می‌رود در نیمه دوم سال مراحل آزمون نهایی را پشت سر بگذارند و وارد مدار شوند.

مسئول امور کنترل کیفیت هوا در  معاونت حمل و نقل شهرداری اصفهان می‌گوید: در مورد توقف فعالیت ایستگاه کردآباد دلیل قطع کابل پست برقی بوده که منبع تغذیه ایستگاه‌ها بوده و حتی در تغذیه برق ورزشگاه کرد آباد اختلال ایجاد کرده که این مشکل فنی در حال رفع است.

نقص فنی در نمایشگر ۴ ایستگاه پایش کیفیت هوای شهرداری

لقایی  گفت: چهار ایستگاه در خیابان‌های انقلاب، کاوه، میرزا طاهر و رهنان که متعلق به شرکتی فرانسوی هستند از هفته گذشته دچار ایراد نرم افزاری شده و صفحه نمایشگر آن‌ها درست کار نمی‌کند.

او می‌گوید: شرکت‌های پشتیبان چند روزی است که در حال برطرف کردن این ایراد هستند، البته نکته مهم این است که این چهار ایستگاه داده‌های کیفی هوا را به طور درست اندازه گیری می‌کنند و ما قادر به خواندن و بررسی آن‌ها هستیم، اما در صفحه نمایشگر داده‌ها را نشان نمی‌دهند.

به گفته مسئول امور کنترل کیفیت هوای معاونت حمل و نقل شهرداری اصفهان، همه این ۹ ایستگاه در مدار هستند و هم اکنون ایستگاهی که به طور کامل از مدار خارج باشد نداریم.

سال هاست که ایستگاه‌های پایش کیفی هوای استان اصفهان دائم از مدار خارج می‌شوند و مسئولان کمبود اعتبار و نقص فنی را بهانه می‌کنند. در استانی که مرکز آن در دو سال اخیر یکی از آلوده‌ترین شهر‌های کشور بوده ودر محاصره صنایع آلاینده و خشکسالی بی سابقه قرار دارد، نبود شفافیت در ارائه اطلاعات برخط کیفیت هوا، به هر دلیلی که باشد، پذیرفتنی نیست.

گزارش از سولماز محمدی