به باور کارشناسان بازنگری در کارکرد بازارچه‌های مرزی می‌تواند مبادلات مرزی را در مسیر جدیدی قرار دهد، توسعه بازارچه‌های مرزی امکانی برای افزایش تجارت با همسایگان و کشور‌های منطقه است و باید از این فرصت در حوزه تجارت خارجی با یک برنامه مدون و کارشناسی شده استفاده بهینه به عمل آید.

در استان‌های کُردنشین علاوه بر گمرکات رسمی چندین بازارچه مرزی هم امکان فعالیت دارند که می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این بازارچه‌ها تحولی در حوزه تجارت خارجی را در ایران شاهد بود.

استان آذربایجان غربی در حال حاضر ۵ بازارچه، کردستان سه بازارچه، کرمانشاه چهار بازارچه، کردستان سه بازارچه و استان ایلام نیز حداقل سه بازارچه مرزی دارند که نیازمند ساماندهی جدی است. هر چند تعدادی بازارچه دیگر هم در هر یک از استان‌ها یا از قبل وجود داشته است که اکنون غیر فعال است یا می‌تواند ایجاد شود.

استان آذربایجان‌غربی از جمله استان‌های با ظرفیت و ارزشمند صادراتی است که با وجود هزارکیلومتر مرز مشترک با ترکیه، عراق و آذربایجان از ۹ گمرک و پنج بازارچه بهره‌مند است این ظرفیت می‌تواند تاثیر بسزایی در عرصه واردات و صادرات داشته باشد و در این میان، مناطق آزاد، گمرک‌ها و بازارچه‌های مرزی نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند همچنین ارتباط اقتصادی میان کشور‌های همسایه به توسعه اقتصادی روابط سیاسی و امنیت پایدار استان کمک می‌کند.

استان ایلام دارای بیشترین مرز مشترک با کشور عراق است، یکی از گام‌های اساسی و اثر بخش در مناطق مرزی برای حفظ جمعیت، کاهش مهاجرت و ایجاد اشتغال، تشکیل و تأسیس بازارچه‌های مرزی است. استان ایلام با ۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق تنها دارای گذرگاه و بازارچه مرزی مهران است که آن‌هم به‌خوبی برای توسعه و اشتغال استان به کار گرفته نشده است و سه بازارچه دیگر این استان روی کاغذ مانده است.

در استان کردستان چهار شهرستان مریوان، بانه، سروآباد و سقز با کشور عراق (منطقه اقلیم کردستان عراق) مرز دارند. دولت برای کمک به اشتغالزایی و کسب درآمد مرز نشینان معابری را برای ورود و خروج آن‌ها باز گذاشته و ساکنان این مناطق می‌توانند با حضور در این بازارچه‌ها و داد و ستد، کالا‌ها زندگی و خانواده‌های خود را تأمین کنند.

استان کرمانشاه نیز با ۳۷۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق ۲ مرز رسمی و چهار بازارچه مرزی دارد که با توجه به ظرفیت‌های صنعتی و تولیدی این استان تعداد این بازارچه‌ها هم می‌تواند افزایش یابد و برخی بازارچه‌های مرزی هم در استان امکان احیا دارند.

متاسفانه در سال‌های اخیر ظرفیت مهم بازارچه‌های مرزی به فراموشی سپرده شده است و دولت و وزارت صمت در این مدت به این ظرفیت بیشتر به چشم یک مزاحم یا معضل نگاه کرده اند و راهکار‌هایی هم که برای ساماندهی پیشنهاد شده است بیشتر معطوف به نوعی ایجاد یارانه برای مرزنشینان بوده که البته باید توجه داشت همین مسئله هم به رانتی بزرگ برای عده از ذی نفعان بدل شد. چه رقم‌هایی که به نام مرزنشینان به جیب‌های مبارک عده‌ای رفت.

«بازارچه‌های مرزی» بر خلاف آنچه در سال‌های اخیر در ادبیات اقتصادی کشور باب شده و از آن بیشتر به عنوان یک «مزاحم» یاد می‌شود، می‌تواند محلی برای نجات تجارت خارجی و دروازه‌ای برای افزایش صادرات و تامین نیاز‌های وارداتی باشد. موضوعی که بار‌ها از سوی کارشناسان تجارت هم مورد توجه قرار گرفته است.