از آنجا که زبان فارسی از اجزای اصلی هویت ملی هر فرد محسوب می‌شود، آسیب شناسی فضای مجازی در ارتباط با زبان و ادبیات فارسی یک ضرورت غیر قابل انکار است.
انتقال درست پیام به بهترین شکل در کمترین زمان یکی از وظایف مهم رسانه‌ها و فضای مجازی به شمار می‌رود؛ زیرا زبان به عنوان ابزار ارتباطی نقش بسیار مهمی را در انتقال پیام ایفا می‌کند. همچنین به کارگیری درست زبان و قواعد آن از طریق اصول نگارشی و ویرایشی نخستین و مهمترین ابزار هر رسانه است.
بی توجهی به زبان فارسی علاوه بر آسیب‌های زبانی که مهمترین آن فاصله میان زبان نوشتار معیار و زبان فضای مجازی است، خسارت‌های فرهنگی و ادبی را نیز در پی دارد که در مقابل توجه و سیاست‌گذاری و رونق آن، رواج فرهنگ مکتوب، گسترش زبان فارسی، رواج نگارش و ارتقای سطح فرهنگ را در پی خواهد داشت.
در این خصوص با مهدی صالحی دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی گفتگو کرده ایم.
تاثیر غلط نویسی بر زبان فارسی چیست؟
با غلط نوشتن روندی شکل می‌گیرد که باقی افراد نیز این مسیر را ادامه دهند و این گونه آهسته آهسته املای واژه‌ها و شیوه نگارش آن‌ها بهم می‌ریزد که این مسئله فقط در املای کلمات است که خود را نشان می دهد. اما غلط نویسی از این مقوله بزرگتر خواهد بود و در شیوه‌ی نگارش جمله و آوردن تعابیر هم قابل مشاهده است.
اگر جمله‌ها و تعبیرها، ضرب المثل‌ها با گذشت زمان به وادی غلط نویسی و کاربرد غلط بیفتند کارکردشان را از دست می‌دهند. با از دست دادن کارکرد زبان فارسی آهسته آهسته از جان و رمق می‌افتد و دیگر دارای کاربرد نخواهد بود. از دست دادن کارکرد زبان در گذر زمان اتفاق می‌افتد و به مرحله‌ای میرسد که زبان فارسی نحیف و یک جا تمام می شود.
بعضی افراد غلط‌نویسی‌های کلمات را چنین توجیه می‌کنند: داریم کوتاه می‌نویسیم. آیا این سخن مقبول است؟
کوتاه‌نویسی لزوماً غلط نیست؛ بلکه نیاز به سرعت در فضای مجازی، این نوع کوتاه‌نویسی‌ها را موجب شده است. در زبان انگلیسی نیز این وضع وجود دارد و پذیرفته‌شده است. اگر افراد جملات و کلمات را به زبان انگلیسی بنویسند به زبان فارسی آسیب میرسد. این کار وقتی خطا تلقی می‌شود که این رویه وارد متن‌های نوشتاری شود. یعنی افراد در خارج از فضای مجازی نیز این کار را انجام دهند. باید توجه شود که این کار فقط در گفتگو‌ها در فضای مجازی رایج و مجاز است و برای این موضوع می‌توان راه‌حلی‌هایی پیدا کرد.
چه ارگان‌هایی برای جلوگیری از غلط نویسی و گسترش درست نوشتن کلمات در سطح وسیعی از جامعه موثر هستند؟
شورای عالی اطلاع رسانی، صداوسیما، وزارت ارشاد، آموزش و پرورش از ارگان‌های موثر در خصوص این مقوله هستند که متاسفانه تا کنون اقدام چشمگیری برای بهبود وضعیت زبان فارسی از سوی آن‌ها انجام نشده است.
درست نویسی کلمات و جلوگیری از غلط نویسی یکی از فضا‌هایی است که این ارگان‌ها تا به امروز باید وارد آن می‌شدند تا با ابزار فناوری بتوانیم زبان فارسی را فربه نگهداریم و کاربر زبان را به انتخاب درست و دقیق واژه و جمله‌ها هدایت کنیم.
چه اقداماتی باید صورت بگیرد تا در گذر زمان افراد به آسیبی که غلط نویسی به زبان فارسی میزند، پی ببرند؟
در برابر اهمیت آسیبی که به زبان فارسی در اثر غلط نویسی وارد می‌شود، گام اول این است که اقدامی صورت بگیرد تا همه افراد زبان مادری و زبان فارسی را بشناسند و به آن افتخار کنند. در شرایطی که جایگاه زبان فارسی را از نظر علمی، هویت بخشی و شناختی برای مردم تبیین نکنیم، افراد نمی‌دانند اگر شناختشان در زبان فارسی اصلاح نشود فرهنگ و رویکرد آن‌ها نسبت به زندگی درست نخواهد بود.
مردم به سهم خود در این مسئله مقصر نیستند. مسئولانی که وظیفۀ سیاست‌گذاری را برعهده دارند یا در نهاد‌های حاکمیتی، برای بهبود این مقوله بودجه می‌گیرند باید پاسخگو باشد. اغلب مسئولان به‌دنبال این نیستند که بازخورد‌گیری کنند و تأثیرگذاری برنامه‌ها را بررسی کنند یا بی‌اثرسازی‌ها و برنامه‌های تخریبی را دریابند. باید به سمتی حرکت کنیم تا مسئولانی که در این مقوله کم‌کاری کرده‌اند، مشخص شوند و پاسخگو باشند و از کار برکنار شوند.
آیا فرهنگستان زبان و ادب فارسی فعالیتی برای از بین بردن این امر کرده است؟
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این خصوص هیچ دغدغه‌ای ندارد و شاید به‌جرئت بتوان گفت دارای آگاهی لازم در این زمینه نیز نیست. نبود نرم‌افزار کاربردی درخصوص درست‌نویسی کلمات فارسی نشان می‌دهد که متولیان زبان فارسی یا بی‌خبرند یا تصمیم ندارند در این زمینه فعالیتی از خود بروز دهند. تا هنگامی که در حوزۀ عمومی گام مؤثری برداشته نشود، کار‌های دیگر ارزشی نخواهد داشت.
غلط نویسی در فضای مجازی بیشتر بستگی به چه عواملی دارد؟
آموزش‌های نامناسب مدارس، بی اعتنایی‌ها در خانواده و محیط‌های عمومی سبب ایجاد این مسئله شده است، بسیاری از کاربران فضای مجازی از روی نوشته‌های افراد مختلف غلط‌ها را یاد می‌گیرند و لزوما ممکن است غلط ننویسند، اما به دلیل اینکه افراد زیادی در فضای مجازی با این گونه کلمات اشتباه مواجه هستند کلمات غلط به واسطه‌ی فرد بازنشر پیدا می‌کند.
آیا در فضای مجازی برای درست نویسی نظارتی وجود دارد؟
نمی‌توان در فضای مجازی رو به تعقیب و گریز آورد بلکه حاکمیت باید اشتیاق را ایجاد کند و بعد از فراهم سازی انگیزه و اشتیاق نیاز به وجود ابزار پررنگ‌تر خواهد بود، در این شرایط اگر فردی قصد تخریب زبان فارسی را داشت بایستی شناسایی و و توبیخ شود.
در این حالت است که بحث نظارت و تذکر معنی پیدا می‌کند، اما اگر از کسب و کار‌ها طلب کار باشیم با واکنش خوبی مواجه نخواهیم شد، همچنین فضای مجازی یک فضای آزاد است و نمی‌توان نظارت کاملی بر آن داشت.
در اوضاعی که تشویق‌کننده و شیوه‌نامه‌ای برای درست‌نویسی وجود ندارد، نباید گریبان مردم را بگیریم که چرا به زبان احترام نمی‌گذارند؛ زیرا این راه به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد.
چه راهکاری را برای جلوگیری از غلط نویسی پیشنهاد می دهید؟
موثرترین راهکار تولید برنامک‌ها و برنامه‌های غلط یاب پیشنهاد دهنده است که یک سری واژه، جمله، ضرب المثل، شعر را پیشنهاد دهد، همچنین تقویت آموزش و ارتقای جایگاه زبان فارسی در اذهان مردم به واسطه انجام کار فرهنگی و آموزشی می‌تواند در جلوگیری از غلط نویسی موثر باشد.
