انقلاب اسلامی ایران، در دوره شکل گیری خود از ابتدای دهه چهل خورشیدی با یک سری زمینه‌ها و مقدمات همراه بود و اثرات آن طی یک سلسله جریانات و اقدامات به تدریج در جامعه گسترش یافت که از یکی از اصلی تعیین کننده‌ترین آن اقدامات و زمینه‌ها، قیام ۱۵ خرداد بود.

واقعه پانزده خرداد، نقطه عطف و یادگاری در تاریخ کشورماست که از پیوند معنوی توده‌های عظیم مردم به وجود آمد و شروعی شد برای کسانی که می‌خواستند ظلم و ستم را از ریشه بر کنند.

قیام ۱۵ خرداد، مبارزه‌ای بود که سه عنصر اسلام، امام خمینی (ره) و مردم، پایه‌ها و عوامل اصلی تشکیل آن بودند.

سخنرانی سال ۴۲ امام خمینی (ره) نقطه آغاز مبارزات انقلاب اسلامی به شمار می‌آید

 سه روز پیش از واقع ۱۵ خرداد، امام خمینی (ره) در یک سخنرانی بشدت و بصراحت به شاه و اسرائیل حمله کرد و اظهار داشت که «دستگاه سفاک ایران با اساس اسلام مخالف است و اسرائیل نمی‌خواهد در این مملکت احکام اسلام جاری باشد.» او ضمن نصیحت به شاه، وی را به عبرت گرفتن از سرانجام پدرش فراخواند.

در پی این سخنرانی، سحرگاه ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲، عاملان رژیم پهلوی به خانه امام خمینی (ره) یورش بردند و امام (ره) را  دستگیر و دور از چشم مردم، به زندانی در تهران منتقل کردند.

هنوز چند ساعتی از این حادثه نگذشته بود که خیابان‌های شهر قم، زیرپای مردان و زنان انقلابی که در اعتراض به رژیم پهلوی و حمایت از رهبرشان فریاد برآورده بودند به لرزه درآمد؛ این صحنه، در آن روز در تهران و چند شهر دیگر نیز به وجود آمد و بدین ترتیب، مردم ایران با این قیام گسترده، نشان دادند که خواستار برقراری حکومت اسلامی و پایان دادن به رژیم پهلوی هستند.

بنا به روایتی فقط در تهران نزدیک به دو هزار نفر طی قیام پانزده خرداد به شهادت رسیدند

آیت الله سید حسین موسوی تبریزی، دادستان کل انقلاب در زمان رهبری امام خمینی (ره) در کتاب خاطرات خود می‌نویسد که بعد از‏‎ ‎‏انقلاب و به دنبال شناسایی خانواده‌های شهدای قیام ۱۵ خرداد، معلوم شد که در قم تقریباً‏‎ ‎‏بیست نفر و در تهران آنطور که شنیده شد، نزدیک به دو هزار نفر به شهادت رسیده اند. ‏

پس از قیام پانزدهم خرداد، مطبوعات خارجی به صورت های مختلف و با تیترهایی درشت، از این روز نام بردند. برای مثال روزنامه «دی ولت»در شماره ۱۲۹ خود نوشت: در تهران، صدها نفر کشته شده اند. دولت عَلَم، حکومت نظامی اعلام کرد. ارتش با تانک و مسلسل، بر ضد طرفداران رهبر مسلمانان، [امام] خمینی که علیه اصلاحات شاه دست به اعتراض زده اند، وارد عمل شد.

یا روزنامه «الاهرام» ۱۶ خرداد نوشت: دیروز تهران در آتش خشم شعله ور شد… این، شدیدترین تظاهرات ضد شاه بود وهنگامی آغاز شد که رهبر دینی، روح الله خمینی و یاوران او دستگیر شدند.

رسانه های خارجی از قیام ۱۵ خرداد به عنوان شدیدترین تظاهرات

ضد شاه نام بردند

یک سال بعد از این ماجرا، امام خمینی (ره)  که فروردین ۱۳۴۳ از حصر آزاد شد و به قم بازگشت، در نخستین اعلامیه خود از مصیبت پانزده خرداد یاد کرد و اظهار داشت که «تا ملت عمر دارد غمگین در مصیبت ۱۵ خرداد است» و در سالگرد حادثه نیز همراه با چند تن از مراجع تقلید، پانزده خرداد را روز عزا اعلام کردند.

در سالگرد قیام، همه ساله برای زنده نگه‌داشتن یاد شهدای ۱۵ خرداد و رویارویی مستقیم امام خمینی با حکومت شاه، مراسم یادبودی به صورت غیررسمی و مخفیانه در قم برگزار می‌شد؛ از جمله ۱۷ خرداد ۱۳۵۴ در مدرسه فیضیة قم، گروهی از طلاب با برپایی مجلسی برای بزرگداشت دوازدهمین سالگشت قیام، به ابراز مخالفت با حکومت پهلوی پرداختند که به هجوم مأموران دولتی و دستگیری ۳۵۰ تن از طلاب منجر شد.

امام خمینی (ره) روز ۱۵ خرداد را همچون عاشورا روز عزای عمومی ملت ایران دانستند و این روز را روز حماسه و تولد جدید اسلام و مسلمانان نامیدند.

هدف امام از انقلابی که شروع آن قیام ۱۵ خرداد بود این بود که آینده کشور را از گذشته کشور جدا شود تا این آینده ذیل فرهنگ غربی قرار نگیرد

اما رهبر انقلاب در مراسم دیروز ارتحال امام خمینی (ره) که در حرم ایشان برگزار شد، اقامه حق و عدل را هدف امام دانستند و گفتند، آیا این هدف در زیر سقف نکبت بار حکومت پهلوی یا هر حکومت وابسته‌ای محقق می‌شد؟ قطعا نه.

به گفته آیت الله خامنه‌ای، پس هدف بعدی این بود که امام سقف نکبتبار حکومت پهلوی را بشکافد و از روی سر ملت بردارد؛ اول نفی آن رژیم طاغوتی و بعد اثبات یک عرصه سیاسی مطلوب که مردم را پیش ببرد.

در واقع قیام ۱۵ خرداد شروعی بود تا «فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم» و سعی امام این بود که طرح جدید یعنی جمهوری اسلامی، آینده کشور را از گذشته کشور جدا کند تا این آینده ذیل فرهنگ و قاموس غربی قرار نگیرد.

درخواست عمومی مردم برای اصلاح و دگرگونی روندهای غلط

 از پیشران های اصلی این قیام بود

از سوی دیگر مهم‌ترین عامل شکل دهنده نهضت ۱۵ خرداد، احساس و باور عمیق مردم درباره دین ستیزی، ارزش ستیزی و به حاشیه راندن دین از یک طرف، و حاکم کردن ارزش‌های مرده و منحط غربی و غیر دینی از طرف دیگر بود؛ یعنی، درخواست عمومی مردم برای اصلاح و دگرگونی در ناهنجاری‌ها و ناهنجاری های فکری، اخلاقی و دینی‌ بود که داشت شکل می‌گرفت.

این دقیقا همان نقطه‌ای است که در آن اهمیت قیام ۱۵ خرداد بیش از پیش آشکار می‌شود؛ قیامی که خط مردم را از تمام خطوطی که سابقا وجود داشت جدا کرد و مرزی شد میان آنچه کشور را به انحطاط می‌برد و آنچه آینده‌ای روشن را نوید می‌داد.