رودخانه‌های زرجوب و گوهررود؛ قربانی زباله‌های سراوان رشت
۲ رودخانه توریستی زرجوب و گوهررود در رشت به مخزن شیرابه زباله‌های سراوان تبدیل و در انبوهی از مشکلات زیست محیطی غرق شده اند.
گره کور پسماند‌های ۴۰ ساله سراوان رشت در میان وعده و وعید‌های مسئولان به امروز و فردای نیامده ختم شد، تبعات این بی توجهی معضلات دیگری را به دنبال داشته است که ابعاد متفاوتی از مسائل محیط زیستی را درگیر می‌کند.
امروز محیط زیست قربانی زیاده خواهی انسان مدرن شده است که هر گوشه از معضلات محیط زیست این سرزمین را پیگیری می‌کنیم خواسته یا ناخواسته ردپایی از بشر را می‌یابیم، ردپایی مخرب و جبران ناپذیر که دومینو وار آثار تخریب آن زندگی انسان‌ها را تهدید می‌کند. شیرابه زباله‌های سراوان رشت امروز مرگ ۲ رودخانه زرجوب و گوهررود را رقم زده است!
داستان از کجا شروع شد؟
آلایندگی ۲ رودخانه زرجوب و گوهررود رشت امروز از مرز هشدار عبور کرده است، به گونه‌ای که این رودخانه‌ها به آلوده‌ترین رود‌های کشور شهرت یافته‌اند، این مسئله نه تنها تحقق رویا‌های ممکن را دور و دست نیافتنی جلوه می‌دهد بلکه رونق، توسعه پایدار این شهر، سلامت و بهداشت شهروندان و گردشگران را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است.
بی جانی و کم رمقی این ۲ رودخانه چنان غرق در انواع پسماند‌ها و فاضلاب است که تمام ظرفیت‌ها و زیبایی آن زیر سوال رفته است!
در گذشته‌های نه چندان دور این رود‌ها به عنوان آبراه‌های حیاتی و قلب شهر رشت گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کردند، اما اکنون در انبوهی از مشکلات زیست محیطی غرق شده اند و حتی نمی‌توان لحظه‌ای در کنار آن‌ها توقف کرد.
رئیس جمهور در سفر سال گذشته به گیلان، بازدید از این ۲ رودخانه را در اولویت سفر یک روزه خود قرار داد و نسبت به مشکلات آن‌ها به مسئولان هشدار داد و تأکید کرد با این رودخانه‌ها بدرفتاری شده است و امروز شرایط بدی را تحمل می‌کنند.
در این بازدید که با همراهی استاندار گیلان انجام شد، رئیس سازمان محیط زیست استان و مسئولان شهرداری رشت گزارشی از دلایل آلودگی این رودخانه‌ها و آسیب‌های زیست محیطی ناشی از آن ارائه و تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی در این رودخانه‌ها را علت اصلی آلودگی اعلام کردند.
در بازدید نماینده رئیس جمهور از محل دفن‌گاه سراوان و همچنین رودخانه‌های رشت ۲۵۰ میلیارد تومان از محل سفر‌های استانی و ۳۰۰ میلیارد تومان نیز از محل بودجه هیئت دولت به منظور احیا و ساماندهی رودخانه‌های گوهررود و زرجوب و همچنین رفع مشکل فاضلاب اختصاص داده شد.
سراوان سلامتی مردم گیلان را در وضعیت بحرانی قرار داده است
نماینده مردم صومعه سرا در مجلس شورای اسلامی در مورد گنداب ۲ رودخانه زرجوب و گوهررود می‌گوید: کشور ما در سطح دنیا یکی از خشک‌ترین کشور‌ها محسوب می‌شود، در طی چند سال اخیر به دلیل دست درازی بیش از اندازه بشر به طبیعت شاهد رشد معضلات زیست محیطی بودیم که همه این معضلات به صورت پیوسته و زنجیروار مشکلاتی از قبیل کاهش بارندگی، فرسایش خاک، رشد گرد و غبار را به دنبال داشته است به گونه‌ای که امروز شاهد خشکی بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌ها در کشور هستیم.
به گفته سیدکاظم دلخوش اباتری، در حال حاضر با خشکی آب‌های زیرزمینی و سدسازی در کشور‌های ترکیه و افغانستان روبرو هستیم که بر شدت تشنگی کشور ما بیش از گذشته دامن می‌زند.
او گفت: استان گیلان هم به تبع همین خشکسالی‌ها با معضلات زیست محیطی متعددی دست و پنجه نرم می‌کند تا جایی که خشکی رودخانه‌ها و رسیدگی نکردن به مسئله سراوان شرایط سلامتی را برای مردم این استان در وضعیت بحرانی قرار داده است.
گیلان جایی برای دفن زباله ندارد
عضو مجمع نمایندگان گیلان همچنین گفت: استان‌های شمالی کشور به ویژه گیلان به تبع خشکسالی و ازدحام جمعیت با موضوع استفاده از تالاب‌ها و رودخانه‌ها دچار مشکل و متأسفانه رودخانه‌ها مخزنی برای دفع زباله‌ها و پسماند‌ها شده اند؛ این استان شمالی کشور هم از طرفی وسعت جغرافیایی کمتری دارد و در دفن زباله‌ها با مشکل روبرو شده است.
ورود شیرابه‌ها به ۲ رودخانه معروف رشت
نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: این ۲ رودخانه در دهه‌های قبل محل زیست بسیاری از آبزیان دریایی بود و ماهیگیران نان خود را به برکت پاکی زرجوب و گوهررود تأمین می‌کردند.
شروع آلودگی رودخانه‌های زرجوب و گوهررود از بی سروسامانی پسماند‌های سراوان نشأت گرفته است و به طور تقریبی در هر ثانیه ۱۰ لیتر و در هوای بارانی حدودا ۲۵ لیتر شیرابه تولید شده و وارد این ۲ رودخانه می‌شود.
به گفته محمدرضا احمدی سنگری، بی تفاوتی نسبت به شیرابه زباله‌های سراوان طی ۲۰ سال گذشته ابعاد گسترده‌ای از معضلات را به همراه داشت تا جایی که شاهد جاری شدن فاضلاب شهری به این رودخانه‌ها بودیم.
او گفت: تراژدی ورود زباله‌ها و شیرابه‌ها به زرجوب و گوهررود تا جایی ادامه داشت که زباله‌های عفونی بیمارستانی، صنعتی و کشاورزی هم با همکاری مسئولان و متولیان امر به آب‌های این ۲ رودخانه هدایت شدند.
تجمع فاضلاب‌ها به ریشه محصولات کشاورزی رخنه کرده است
به گفته این نماینده مجلس یازدهم، تجمیع فاضلاب‌ها در جریان مسیر این ۲ رودخانه به محلات فخب و سیاه اسطلخ، پیربازار و نهایت به تالاب انزلی و دریای کاسپین می‌رسد.
بوی تعفن باعث آزار ساکنان مرکز و حاشیه شهر رشت و همچنین محلات در مسیر عبور آب رودخانه‌های زرجوب و گوهررود شده است؛ ناقل بودن برخی از حیوانات با مصرف آب این رودخانه‌ها، امکان انتقال بسیاری از بیماری‌ها بین مردم به ویژه دانش‌آموزان و آلوده شدن محصولات کشاورزی از خسارت‌های این آلودگی برای استان است که با عرضه این محصولات به سایر استان‌ها، کل کشور را تحت تأثیر قرار داده و بعد ملی می‌یابد.
انعقاد تفاهمنامه ۴ هزار میلیارد تومانی با قرارگاه خاتم الانبیاء (ص)
او از انعقاد تفاهمنامه ۴ هزار میلیارد تومانی با قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) و اختصاص اعتبار و بودجه از طرف رئیس جمهور، وزیر کشور و استاندار گیلان برای ساماندهی پسماند سایت زباله سراوان و گوهررود و زرجوب خبر داد و اظهار امیدواری کرد: در این دولت با همکاری و انسجام مسئولان انقلابی شاهد عبور از این وضعیت أسفناک باشیم.
تبدیل فرصت گرشگری به تهدید زیست محیطی در رشت
مشاور کمیسیون بهداشت محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر رشت نیز گفت: این ۲ رودخانه پتانسیل مهمی برای شهر رشت محسوب می‌شوند.
به گفته عماد مطالبی، رودخانه‌های گوهررود و زرجوب ۲ مجرای آبی مهمند که می‌توانند فرصت زیست شهروندی را عینت بخشیده و فرصت‌هایی همچون گردشگری، موضوعات زیست محیطی و مسائل اقتصادی را تقویت کنند.
به جرأت می‌توان عنوان کرد که اگر این رودخانه‌ها در هر جای دنیا بود یک فرصت استثنایی عظیم برای تقویت پتانسیل زیست محیطی محسوب می‌شد که متأسفانه امروز در کشور ما در سایه بی توجهی مسئولان تبدیل به یک تهدید شده است و روز به روز ابعاد معضلات آن گسترده‌تر می‌شود.
بی توجهی به طرح‌های نجات ۲ رودخانه شهر رشت
او می‌گوید: رودخانه‌های زرجوب و گوهررود توانایی تبدیل شدن به برند شهری را در اصطلاحات محیط زیستی دارند.
عبور این ۲ رودخانه از شهر رشت می‌تواند حمل و نقل سبز و دریایی را ایجاد کند.
در سال‌های گذشته طرح اتوبوس دریایی برای تقویت گردشگری پایدار و ساماندهی بار ترافیکی برای این رودخانه‌ها ارائه شد تا رشت به عنوان نخستین منطقه شمال در کشور ایجاد کننده حمل و نقل سبز با تأکید بر اتوبوس دریایی باشد.
ضعف‌های همچون عمق کم آب در برخی از مناطق عنوان و منجر به رد این طرح شد در حالی که می‌توان با برخی از تکنیک‌ها، عمق کم آب را رفع کرد، ولی این طرح حتی مورد مطالعه هم قرار نگرفت.
رودخانه‌های رشت زیر آوار آلودگی
کارشناس محیط زیست شهری گفت: در حال حاضر زرجوب و گوهررود منبع مقادیر بسیاری از پساب‌ها و فاضلاب‌ها شده است.
حدود ۹۰ مجاری از آلاینده‌های زیست محیطی وارد این رودخانه‌ها می‌شوند که سلامتی مردم شهر رشت و حتی استان گیلان را به مخاطره انداخته است، به ویژه بوی گند آبی که نشأت گرفته از ورود رسوبات مختلف و فاضلاب‌های منتقل شده به بحرانی شدن ماجرا بیشتر دامن زده است.
پارادوکس عملیاتی که سناریویی وحشتناک برای مردم گیلان رقم می‌زند
آقای مطالبی گفت: سرطان دومین عامل مرگ و میر در استان گیلان بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی است، زمانی که انواع آلاینده‌ها وارد ۲ رودخانه رشت می‌شود و انواع و اقسام بیماری‌ها را با خود به دنبال دارد. می‌توان گفت یک سناریو و تراژدی وحشتناک پیش بینی شده برای ساکنان اطراف این ۲ رودخانه تعریف شده و اقداماتی از طرفی مسئولان و متولیان امر صورت می‌پذیرد یک پارادوکس عملیاتی است.
به بیانی تناقض عملکرد مدیران، شهروندان را آزرده خاطر کرده و تبعات سنگینی به همراه داشته است.
او حل مسئله پسماند‌های وارده به رودخانه‌های زرجوب و گوهررود را نیازمند یک برنامه جدی دانست و گفت: در مرحله ابتدایی باید نظارت بر این ۲ رودخانه را افزایش دهیم، زمانی که شاهد هستیم وضعیت کنونی در شرایط ناخوشایند قرار دارد بی شک تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
به گفته این کارشناس محیط زیست، آلاینده‌های ورودی به زرجوب و گوهررود از مسیر رودخانه پیربازار به تالاب بین المللی انزلی و به دریای کاسپین انتقال داده می‌شود که این پایانی تلخ برای زیست بوم است و گلایه‌های مردم را در این منطقه در بردارد.
تمرکز باید بر نظارت باشد و به صورت اقتضایی صورت پذیرد تا شهروندان شاهد باشند که اقدامات عملیاتی برای ۲ رودخانه در حال شکل گیری است.
طرح «پاحر» نیازمند توجه است
آقای مطالبی همچنین از طرحی با عنوان «پاحر» یاد کرد و گفت: به عنوان یکی از کارشناسان برنامه ریزی شهری و محیط زیست طرح پاحر را برای حفاظت از رودخانه‌ها ارائه کردم که از بالادست تا پایین دست رودخانه‌های «زر و گوهر» رشت را در بر می‌گیرد، اگر به مرحله عملیاتی شدن برسد با نظارت گسترده بر روی تمام وسعت رودخانه به عنوان کلید دستیابی به محیط زیست پایدار خواهد بود.
در این طرح نقاط بحرانی و آلایندگی ۲ رودخانه در مورد توجه قرار می‌گیرد و همچنین حوزه آبخیز و آبریز با یک نگاه تحلیلی مورد بررسی قرار می‌گیرد و پهنه بندی بر اساس اولویت‌های زیست محیطی ترسیم می‌شود و رهیافتی بر ضرورت نظارت و پایش ۲ رودخانه است.
نمایندگان در حل مشکلات زیست محیطی ورود جدی داشته باشند
او بر نقش نمایندگان مجلس در احیای این رودخانه‌های رشت تأکید کرد و گفت: نمایندگان مجلس می‌توانند حلقه ارتباطی بین مردم و دولت باشند در مباحث قانونگذاری و پیگیری مسائل را زودتر از موعد حل و فصل کنند.
در حال حاضر مشکل سراوان به عنوان یکی از موضوعات مهم و حیاتی گیلان در مجلس مورد رسیدگی قرار گرفته است که شیرابه‌ها بخشی از بار آلایندگی راهی شده به این ۲ رودخانه را شامل می‌شود، انتظار داریم وکلای مردم در خانه ملت از ظرفیت نخبگان در حل مشکلات کشوری به ویژه مسائل محیط زیستی استفاده کنند.
رودخانه‌های رشت کم کم به مرداب تبدیل می‌شوند
در سطح شهر رشت شاهد رشد قارچ گونه کارواش‌های مختلف هستیم که بخش بسیاری از آن‌ها اصولی احداث نشده و هیچ مدیریت کارایی روی پساب خروجی خود ندارند و تهدیدی برای محیط زیست این خطه سرسبز کشور به شمار می‌روند، پساب‌های ناشی از این عملکرد به صورت غیر استاندارد وارد این ۲ رودخانه می‌شوند.
تا زمانی که تفکیک زباله از مبدأ به صورت جدی مورد توجه قرار نگیرد و استفاده از ناظران زیست محیطی به عنوان پیوست محیط زیستی در پروژه‌های عمرانی ساختمان‌ها و مراکز آلاینده اجباری نشود و در کلیات سراوان مقادیر تولید زباله کاهش صورت نگیرد و مدیریت درستی را شاهد نباشیم مشکلات سراوان تا از بین رفتن زیست در زرجوب و گوهررود و تالاب انزلی ادامه خواهد داشت و کم کم باید شاهد به کارگیری لفظ مرداب برای این ۲ رودخانه باشیم.
احیای رودخانه‌های زرجوب و گوهرود، باید پروژه‌ای ملی باشد
گیلان پیشانی سبز ایران با ظرفیت زیرساختی و فرصت‌های طلایی گردشگری امروز با مشکلات محیط زیستی درگیر است که تمام ابعاد زندگی شهروندان را نه تنها در بخش استانی بلکه در سطح ملی تحت تأثیر قرار داده است.
پس از یک نگاه کلی به استان گیلان به نظر می‌رسد الزامات تعریف احیای رودخانه‌های رشت به عنوان یک پروژه ملی چندان سخت نباشد و یا حل مشکلات سراوان؛ یکایک موضوعات عنوان شده نیازمند مدیریت درست است.
باید بپذیریم که مسئله فقط بازگرداندن حیات مناسب به ۲ رودخانه نیست، ظرفیت‌ها و فرصت‌های متعددی در رشت به واسطه وجود زیرساخت‌ها و فرصت‌های حضور رودخانه در این شهر دیده می‌شود که می‌تواند در سطح ملی چشمگیر باشد؛ باید ملزومات یک پروژه استانی را در سطح ملی تعریف کرد.
منبع: خانه ملت
