جنگل‌های بلوط زاگرس که قدمت آن‌ها به حدود ۵ هزار و ۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد، با وسعتی حدود ۶ میلیون هکتار؛ از منتهی الیه شمال غربی کشور در آذربایجان غربی (پیرانشهر) آغاز و سپس در غرب و جنوب غربی کشور در استان‌های کردستان، کرمانشاه، همدان، لرستان، ایلام، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد ادامه داشته و در استان فارس (فیروزآباد) با طول متوسط ۱۱۵۰ کیلومتر و عرض متوسط ۷۵ کیلومتر ختم می‌گردد.

جنگل‌های بلوط منطقه بازفت شهرستان کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری روزگاری لقب زیباترین ذخیره گیاهی رشته کوه‌های زاگرس را به خود اختصاص داده بود؛ اما امروزه این جنگل‌های با طراوت و زیبا را عوامل مختلفی تهدید به نابودی می‌کند.

پا به جنگل گذاشتیم؛ اما جنگل دیگر جنگل قدیمی نبود.

 عمو حسین که نزدیک به ۶۵ سال از عمرش می‌گذرد می‌گوید: ما بچه که بودیم در همین مدرسه‌ی پشت سرم درس می‌خواندیم؛ خدا وکیلی مدرسه ما خودش یک جنگل بود.

بابا علی ۸۱ ساله هم می‌گوید: جنگل خیلی عجیب بود؛ ابهتی داشت.

درست می‌گفتند: درخت‌ها ایستاده، اما انگار مُرده بودند.

ننه کلثوم هم که حالا ۸۰ سال از عمرش می‌گذرد با حسرت به درختان می‌نگرد و می‌گوید: بلوط‌ها خوب بودند، اما ما قدرشان را ندانستیم.

بلوط در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد

مظفر افشار پدر بلوط ایران معتقد است: جنگل‌های زاگرس شُش‌های تنفسی ایران به شمار می‌رود؛ رشد درختان بلوط در زاگرس قدمتی چند هزار ساله دارد بطوری که در برخی مناطق ایران و استان‌های زاگرس نشین هم اکنون درختان کهنسال ۱.۵ تا ۲ هزار ساله وجود دارد.

این امر نشان می‌دهد که از گذشته دور نیاکان ما به اهمیت درختان بلوط پی برده اند و از آن محافظت کردند بطوری که در فرهنگ ما از درخت بلوط به عنوان درختی مقدس یاد می‌شود.

افشار گفت: در برخی از متون و آثار تاریخی گذشته نشان داده شده که در خشکسالی‌ها و قحطی، ساکنان زاگرس با استفاده از میوه بلوط و تبدیل آن به آرد و تولید نان بلوط از مرگ نجات یافتند؛ درخت بلوط از جمله درختان پهن برگ با نیاز آبی بسیار کم است و سهم زیادی در تولید اکسیژن و تصفیه هوا ایفا می‌کند و در سال‌های خشکسالی نیز به سبب مقاومتی که در برابر تشنگی دارد، خشک نمی‌شود.

حالِ بد بلوط‌های زاگرس

آتش سوزی‌های گاه و بیگاه، خشکسالی و بی رحمی انسان ها، حالا هم آفتی مخرب باعث مرگ بلوط‌ها شده است.

نوای پرصلابت و با شکوه جنگل مغلوب آفت جوانه خوار بلوط شده وجمعیتش در حال کاهش و رو به نابودی است.

در حال حاضر تعداد ذخیره گاه‌های جنگلی استان به ۹ ذخیره گاه رسیده و مجموعا دارای وسعتی معادل ۱۴۸۳ هکتار و در ۶ شهرستان کوهرنگ، اردل، کیار، لردگان، بروجن و شهرکرد گسترده شده اند.

از ۳۲۸ هزار هکتار جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری ۲۰ هزار آن آفت زده است؛ که ۳ هزارهکتار آن وضعیت بحرانی دارد.

پروانه جوانه خوار بلوط علت این آفت است که در ده سال گذشته ۶ ملیون هکتار جنگل‌های بلوط کل کشور را مورد تهدید قرار داده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهار محال و بختیاری تغییر اقلیم را علت اصلی رشد این آفت می‌داند و می‌گوید: در سال‌های گذشته به سبب دوره‌های یخبندانی که وجود داشت باعت آفت کشی طبیعی این جنگل‌ها می‌شد.

احمدی گفت: دوره حیات این آفت از فصل بهار با از تخم در آمدن کرم‌هایی شروع می‌شود که پارسال تخم ریزی شدند و در فصل بهار و تابستان از درخت بلوط و خصوص برگ‌های آن تغذیه می‌کنند و رمقی برای جنگل‌های بلوط باقی نمی‌گذارند.

نداشتن شاخ و برگ در تنه بلوط باعث مرگ ایستاده آن می‌شود که اهالی منطقه به این دلیل آن را قطع می‌کنند.

احمدی می‌گوید: برای مقابله و ریشه کنی این آفت نیاز به همکاری و هماهنگی ۱۱ استان زاگرس نشین است.

بیشتر بخوانید

• پایش روزانه مناطق جنگلی چهارمحال و بختیاری برای مقابله با آفات

جنگل‌ها در حفظ خاک، حفظ عرصه طبیعی، کاهش فرسایش خاک، کاهش روان‌آب‌ها و جذب آب در سفره‌های زیرزمینی، توسعه گردشگری وحفظ حیات‌وحش اهمیت بسیاری دارد.

محسن امانی رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: ۷۰۰ هکتار نقطه بحرانی در جنگل‌های استان وجود دارد که در ۳۰۰ هکتار از کانون‌های اصلی مبارزه با آفات با سموم بیولوژیک و BT انجام و به پایان رسیده، اما کافی نیست.

امانی می‌گوید: اگر بخواهیم کل استان را پوشش دهیم یا بحث مبارزه با آفات ۱۰۰ درصدی انجام شود افزون بر ۱۰ میلیارد تومان هزینه دارد، اما امسال حدود ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار داده شد.

موضوع مبارزه با آفات موضوعی است که نمی‌توان گفت کامل به طور زمینی یا انسانی انجام شود، در بسیاری از جا‌ها با استفاده از بالگرد یا سیستم هوایی باید کار انجام شود، زیرا دسترسی به برخی از نقاط استان به دلیل توپوگرافی منطقه بسیار سخت است که می‌طلبد کار مبارزه با سیستم هوایی انجام شود که بسیار پرهزینه است.

امانی گفت: در استان بحث آفت جوانه‌خوار و برگ‌خوار بلوط را نداریم بلکه بحث لیسه زالزالک، دوراکس و انواع ملخ را هم داریم که آفت ملخ زبرا در بخشی از روستای سرآقاسید کوهرنگ فعال است.

همچنین بحث چوب‌خوار و کرم ابریشم را هم داریم، اما مهم‌ترین آفت که امکان مبارزه با آن را داریم آفت جوانه‌خوار و برگ‌خوار بلوط است که عامل ثانویه خشکیدگی جنگل‌های استان است.

رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری می‌گوید: تغییرات اقلیمی و ریزگرد‌ها، تغییر نوع بارش و افزایش دمای جهانی موجب ضعیف شدن درختان می‌شود و اگر در این شرایط درخت مورد هجوم آفت قرار بگیرد جنگل دچار خشکیدگی می‌شود، اگر با توجه به شرایط اقلیمی و بارش‌ها اقدامی انجام نشود خشکیدگی رخ می‌دهد که در برخی نقاط رخ داده است.

بیش از ٧٠درصد جنگل‌های زاگرس را درختان پهن‌برگ بلوط تشکیل می‌دهند که گاه عمر هر درخت آن به ٤٠٠ سال و ارزش اکولوژیکی آن به ۷۰۰ میلیون تومان می‌رسد.

علی مراد که یکی از ساکنان مناطق جنگلی شهرستان کیار است می‌گوید: آفت‌ها همه مناطق جنگل را نابود کردند؛ کمکی بکنید. اینجا جنگل‌های هلن واقع در منطقه مشایخ شهرستان کیار است.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری چهارمحال و بختیاری گفت: لردگان، کیار، خانمیرزا، اردل و کوهرنگ، شهرستان‌های دارای اراضی جنگلی استان است.

آفت جوانه خوار، بلوط‌های زاگرس را به مرز نابودی کشانده است

صحبت از جنگل‌های زاگرس، با گستردگی ۱۱ استان کشور، رویشگاه بلوط ایرانی و زیستگاه صد گونه جانوری است.

بیش از یک دهه است که آفت جوانه خوار، بلوط‌های زاگرس را به مرز نابودی کشانده است.

مولوی کارشناس گیاه پزشکی منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری می‌گوید: آفت جوانه خوار بلوط بیشتر در حاشیه رودخانه‌ها و جا‌هایی که رطوبت زیاد است استقرار پیدا می‌کند.

این آفت فصل بهار فعالیت خود را از کنار جوانه‌های برگ درخت شروع می‌کند و به مروز از کلیه برگ‌های درخت تغذیه می‌کند.

به گفته کارشناسان، تغییر اقلیم از جمله عواملی است که باعث رشد این آفت کُشنده شده است.

غفاری رییس منابع طبیعی شهرستان کیار می‌گوید: سال‌های گذشته دوره‌های یخبندان داشتیم و وجود این دوره‌ها باعث می‌شده است که به نحوی آفات و امراض خود به خود از بین بروند.

عبداللهی کارشناس اداره حفاظت و حمایت از منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری گفت: امسال حدود ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار در بحث مبارزه با آفات داده شد، اما با این بودجه ما توانستیم فقط ۳۰۰ هکتار را محلول پاشی کنیم.

حالا با این اوصاف ۱۹ هزار و ۷۰۰ هکتار از بلوط‌های فقط استان چهارمحال و بختیاری باید به خاطر نبودن بودجه و امکانات مثل بقیه بلوط‌های آفت زده ایستاده بمیرند.

برای حفظ و نگهداری از ۶ میلیون هکتار مساحت جنگل‌های زاگرس لازم است دستگاه‌های تحقیقاتی و اجرایی پا به میدان بگذارند و با یک خِرَد جمعی این سرمایه عظیم ملی را نجات دهند.