هر عقدی که در قانون مدنی، پیش بینی شده است، آثاری دارد و حقوق و تکالیفی را برای طرفین عقد، بسته به موضوع آن، ایجاد می‌نماید. عقد ازدواج نیز از این موضوع، مستثنی نیست و به محض واقع شدن آن، با صیغه عقد ازدواج و اظهار ایجاب و قبول طرفین، با اراده و رضایت شخصی، حقوق و تکالیفی را برای آن‌ها، ایجاد می‌کند.

به محض وقوع عقد نکاح، حقوق مالی ویژه ای، برای زن، ایجاد شده و تکالیفی نظیر تمکین عام و خاص از همسرش نیز بر عهده وی قرار می‌گیرد. بسیاری از زنان، از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، آگاه نبوده و به غلط، تصور می‌کنند، صرفا، مهریه و نفقه، به آن‌ها، تعلق می‌گیرد، حال اینکه حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بالغ بر ۵ حق بوده که البته شرایط تعلق هر کدام، متفاوت از دیگری است و در برخی موارد، به دلیل عدم وجود شرایط و یا رفتار زن، برخی از آن‌ها، به وی تعلق، نمی‌گیرند.

حقوق مالی زن در زندگی مشترک

اینکه سهم زن از زندگی مشترک چیست و حقوق مالی او، در ازدواج، چه هستند؟ از پرسش‌های رایج بانوان می‌باشد که در پاسخ به آن‌ها، باید گفت، ازدواج که یکی از عقود پیش بینی شده در قانون مدنی بوده، دارای آثار حقوقی مخصوص به خود است. به واسطه عقد ازدواج، طرفین عقد، بر یکدیگر، محرم شده، به زوجیت یکدیگر در می‌آیند و حقوق و تکالیفی نیز برای آنها، در قبال یکدیگر، ایجاد می‌گردد که حقوق مالی زن، از جمله آن‌ها است.

از تکالیفی که به واسطه عقد ازدواج، برای زن، ایجاد می‌گردد و از حقوق شوهر نیز می‌باشد، می‌توان به، مکلف شدن زن، به تمکین عام و خاص، از همسر خود، یعنی، حرف شنوی داشتن از شوهر، در تمام امور، زندگی با وی زیر یک سقف و ایجاد رابطه جنسی با او در حد متعارف، اشاره کرد.

از تکالیفی که به واسطه عقد ازدواج دائم، برای مرد، ایجاد می‌گردد، می‌توان به مکلف شدن مرد، به پرداخت نفقه و مهریه زن که از جمله حقوق مالی زن در زندگی مشترک هستند، اشاره کرد. اما، حقوق مالی‌ای که مرد، به واسطه عقد ازدواج، موظف به پرداخت آن‌ها به زن می‌باشد، منحصر به مهریه و نفقه نیست و این حقوق، موارد دیگری را نیز در بر می‌گیرد که اغلب افراد، از آن، بی‌اطلاع هستند یا تصوری غلط، از شرایط تعلق یا عدم تعلق آن‌ها دارند.

حق مهریه: مهریه، از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، به واسطه عقد نکاح دائم و موقت بوده و می‌تواند، شامل هر آن چیزی باشد که مالیت داشته و دارای منفعت عقلایی است. زنان، به محض وقوع عقد نکاح دائم و یا موقت، مالک مهر شده و می‌توانند، هر تصرفی را که می‌خواهند در آن، بنمایند.

حق نفقه: از دیگر حقوق مالی زن در زندگی مشترک، نفقه است که در نکاح دائم، بدون نیاز به شرط کردن آن، به محض وقوع عقد و در صورت وجود تمکین عام و خاص زن از مرد، به او، تعلق می‌گیرد؛ اما، در عقد موقت، صرفا، در صورتی که شرط شده باشد، وجود خواهد داشت.

حق اجرت المثل: اجرت المثل، یکی از حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک بوده که در واقع، مزد کار‌هایی است که زن، در طول زندگی مشترک با همسر خود، به دستور او و بدون قصد تبرع، انجام داده است. اجرت المثل در عقد موقت نیز در صورت وجود شرایط آن، وجود خواهد داشت.

حق ارث: ارث را نیز می‌توان، یکی از حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک دانست؛ با این توضیح که زوجین، در عقد نکاح دائم، بر خلاف نکاح موقت، از یکدیگر ارث می‌برند و در صورتی که شوهر، زودتر از زوجه خود، فوت کند، زن از او، ارث خواهد برد و حتی می‌تواند، مهریه خود را نیز از ماترک همسر متوفی، مطالبه نماید.

حق تنصیف اموال: حق تنصیف اموال، در صورتی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک می‌باشد که اولا، مرد، شرط تنصیف را هنگام عقد ازدواج، پذیرفته باشد، ثانیا، با میل و تمایل خودش، اقدام به طلاق همسر خود نماید و ثالثا، اموالی داشته باشد که بعد از ازدواج، در طول زندگی مشترک، به دست آمده باشند. بحث تنصیف، در طول زندگی، مطرح نیست و صرفا منحصر به زمان طلاق به درخواست مرد می‌باشد.

حق بهره‌مند شدن از مستمری شوهر: یکی دیگر از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بهره‌مند شدن او، از حقوق مستمری همسرش فوت شده اش، می‌باشد که این امر، تنها، در صورتی، محقق می‌شود که اولا، شوهر، مستمری بگیر باشد، ثانیا، فوت کرده باشد. بنابراین، بهره مندی زن، از این حق نیز همانند ارث، منوط به فوت همسر است.

ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی، در تعریف مهریه، مقرر می‌دارد: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، می‌توان، مهر قرار داد.» بر اساس این ماده، مهریه، باید، مالیت داشته باشد، یعنی، مال محسوب شود و قابل تملک نیز باشد، یعنی زن، بتواند، آن را تملک کند.

مهریه، از مهم‌ترین مواردی است که هنگام هر نوع از عقد ازدواج، باید، تعیین گردد. اهمیت مهریه، به حدی است که عدم تعیین آن، در عقد موقت، سبب بطلان عقد شده و عدم تعیین آن در عقد نکاح، گرچه سبب بطلان عقد نیست اما، در نهایت، باید، به تراضی، مهری برای زوجه، معین گردد.

چنانچه، قبل از تراضی بر مهر در عقد دائم، نزدیکی صورت گیرد، برای زوجه، مهرالمثل، تعیین خواهد شد. مهر المثل، با نظر کارشناس دادگاه و با در نظر گرفتن شان و موقعیت زن و وضعیت خانوادگی و اجتماعی او، تعیین می‌شود و موافقت یا عدم موافقت مرد، تاثیری در آن، نخواهد داشت.

زن می‌تواند، هر زمان که بخواهد، در طول زندگی مشترک، اقدام به مطالبه مهریه خود، از همسرش کند و این امر، منوط بر وقوع طلاق، میان زوجین نیست. برخی از زنان، این تصور را دارند که خیانت یا روابط نامشروع یا نشوز، مسقط حق مهریه آن‌ها خواهد بود که باید گفت، این تصوری غلط است و تنها، ابرا، هبه و بذل مهریه توسط زن، سبب می‌شود، زن، دیگر، از مهریه، برخوردار نباشد.

منبع: میزان