نخستین کانون نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران  که در مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای شماره ۲ مشهد مستقر است، توسط کانون هماهنگی، دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران راه اندازی شده و تلاش دارد تا زنجیره جواهرات و سنگ‌های قیمتی را از تولید تا بازار تقویت کرده و کارآفرینان را روانه بازار کند.

خبرنگار ما با حضور در این مرکز، از نزدیک با گوهرشناسان و نوآوران آن به گفتگو نشسته است تا از این طریق شیوه کار آنان و نحوه توسعه مهارت آموزی و کارآفرینی در رسته طلا و جواهرات را دریافته و بازتاب دهد.

البته باید این نکته را یادآور شد که مشهد مقدس، از چند سال پیش توسط یونسکو به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها انتخاب شده بود که این نشانگر توان بالای این شهر در صنعت مزبور است و در این راستا ساخت چند هنرستان و مرکز ملی گوهرسنگ‌ها در مشهد آغاز شد و حتی قرار بود بازارچه‌ای نیز برای فروش گوهرسنگ‌ها ایجاد شود، اما از تمام این برنامه ها، تنها ایجاد مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی به همت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سرمایه گذاری بخش خصوصی در مشهد به ثمر رسیده و مشغول فعالیت شده است.

این مرکز در فضایی بسیار دلگرم کننده و مناسب در مرکز شماره ۲ فنی و حرفه‌ای مشهد استقرار یافته که دارای ساختمانی دو طبقه با چندین کارگاه است که هر کدام بخشی از کار گوهرشناسی و سنگ تراشی و طراحی را برعهده گرفته اند.

در بدو ورود به این مرکز با سیدجواد پیش بین مدیر کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران به گفتگو نشستیم که گفت: هر جا صحبت از جواهرات و سنگ‌های قیمتی می‌شود، ذهن‌ها به این سمت می‌رود که یک صنف است در حالی که معتقدم این کار یک صنعت است و سالهاست تلاش می‌کنم دید مسوولان را نسبت به این موضوع تغییر دهم که نگویند "صنف طلا و جواهر"، بلکه بگویند "صنعت طلا و جواهر".

 او افزود: وقتی کاری، صنعت باشد همه به توسعه آن فکر می‌کنند، چرا که صنعت مجموعه‌ای از علوم مختلف است که در توسعه کار تاثیر دارد.

چگونگی شکل‌گیری کانون جواهرات

مدیر کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران به چگونگی تشکیل کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران اشاره کرد و ادامه داد: با پیگیری‌های انجام گرفته، توانستیم این کانون را در معاونت علمی و فناوری رییس جمهور مصوب کنیم و اعتباری از آن معاونت بگیریم تا نخستین مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی کشور در مشهد راه اندازی شود.

پیش بین بیان کرد: مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی بسیار جوان است که در اواخر سال ۱۳۹۹ با حضور دکتر ستاری، معاون علمی و فناوری رییس جمهور افتتاح شد، اما پس از شیوع کرونا، فعالیت این مرکز دچار وقفه شد و عملا اکنون تنها حدود هشت ماه از فعالیت این مرکز می‌گذرد.

او تصریح کرد: اداره کل فنی و حرفه‌ای استان سوله‌ای را در اختیار ما گذاشت و توانستیم با جذب منابع مالی از معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، این سوله را تبدیل به ساختمانی دو طبقه کنیم تا همه زنجیره تولید اعم از طراحی، تولیدکننده، تراشکار، عامل فروش و کارگاه آموزشی در آن مستقر شوند.

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران به تفاوت بین مراکز نوآوری با کارخانه‌های نوآوری پرداخت و تأکید کرد: کارخانه‌ها مجموعه‌ای از مراکز نوآوری را در رشته‌های مختلف علمی در خود جای داده اند، اما مراکز نوآوری در سرفصل‌های تخصصی تشکیل می‌شوند و در واقع مرکز نوآوری، شبیه پارک علم و فناوری، اما در مدلی کوچک و مربوط به یک رشته تخصصی خاص است. شاید این گمان وجود نداشت که بتوان مرکز نوآوری را در حوزه جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایجاد کرد و کمتر کسی تصور می‌کرد که بتوان در حوزه جواهرات نوآوری ایجاد نمود.

پیش بین به بخش‌های مختلف مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران اشاره کرد و اظهار کرد: در این مرکز بخش‌های کاملا تخصصی مانند اتاق ورکشاپ، کارگاه پیشرفته تراش سنگ، آزمایشگاه گوهرشناسی و کارگاه آموزشی تراش سنگ‌های قیمتی وجود دارد.

او افزود: افرادی که در مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی آموزش می‌بینند، از امکانات این مرکز بهره گرفته و نیز مورد حمایت قرار می‌گیرند، آنان در همین مکان اقدام به اشتغالزایی و کارآفرینی می‌کنند و بعد از یکسال انتظار می‌رود که مستقل شده و بتوانند بیرون از این مرکز درآمدزایی داشته باشند، البته حضور آنان در این مرکز تا ۲ سال قابل تمدید است.

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران ادامه داد: برای کسانی که در مرکز نوآوری آموزش می‌بینند، علاوه بر اعطای مدرک فنی و حرفه ای، فرصت شغلی هم فراهم می‌شود و می‌توانند کارگاه خود را در مرکز نوآوری راه اندازی کنند و تا یک سال از حمایت‌های این مرکز بهره ببرند، زمانی که این افراد از مرکز خارج می‌شوند نیز کماکان زیر پوشش آن قرار دارند، طی یک سال اخیر دو گروه کارآفرین پس از دریافت آموزش‌های لازم از مرکز جدا شده و برای خود دفاتر کار مجزایی راه اندازی کرده اند.

پیش بین بیان کرد: مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی به کارآموزان مشاوره‌های کارآفرینی و تخصصی و برندسازی هم ارائه می‌دهد، کارگروهی در این مرکز متشکل از اساتید دانشگاه وجود دارد که بتوان از طریق آنان به پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری در جهت رفع مشکلات آن‌ها جهت داد.

پلی برای اتصال سرمایه‌گذار با صاحبان ایده

او یکی دیگر از کار‌های مرکز نوآوری را ایجاد ارتباط بین سرمایه گذاران و شتاب دهنده‌ها با استارتاپ‌ها برشمرد و تصریح کرد: در این مرکز استارتاپ‌ها و شتاب دهندگان و سرمایه گذاران می‌توانند همدیگر را پیدا کنند، فقط در حوزه تخصصی جواهرات و سنگ‌های قیمتی، فقط ۹ هسته کارآفرینی ایجاد شده است.

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران تأکید کرد: ما توانسته ایم زنجیره تولید را از شناسایی، طراحی و تراش سنگ گرفته تا تراش و ساخت آن و ورود به بازار کار در مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایجاد کنیم.

پیش بین اظهار کرد: کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ارتباط خوبی با اتحادیه صنف طلا و جواهر دارد و برخی سنگ‌ها را برای این اتحادیه تراش می‌دهد، سنگ‌ها هم منشاء داخلی و هم منشاء خارجی دارند، برخی سنگ‌ها مانند فیروزه و عقیق از داخل تامین می‌شود و، اما برخی سنگ‌ها مانند "آمیتیس" از خارج کشور وارد می‌شوند.

او  به یکی از نواقص کار در حوزه سنگ‌های قیمتی اشاره کرد و افزود: یکی از نواقص کار این است که اگرچه کشورمان ظرفیت بالایی از نظر کانی سازی و سنگ زایی دارد، اما کار اکتشاف درست و نظام‌مندی روی آن انجام نشده است، با وجود اینکه مناطق امیدبخش برای گوهرسنگ‌ها در حدود ۲۰ استان شناسایی شده است.

۲۸۰ حرفه وابسته به صنعت طلا و جواهر

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران ادامه داد: براساس تحقیقات مرکز گوهرشناسی، از ابتدای شناسایی، اکتشاف تا استخراج سنگ قیمتی و سپس تراش، تا مرحله‌ای که به صورت یک نگین درآید، حداقل ۲۰۰ حرفه مختلف نیاز است که اگر مراحل ساخت پایه را نیز در نظر بگیریم، ۸۰ حرفه دیگر به آن اضافه می‌شود.

پیش بین بیان کرد: از ابتدای شروع اکتشاف تا ساخت یک قطعه جواهر، ۲۸۰ حرفه مختلف درگیر هستند، در هیچ صنعتی چنین گستره‌ای از مشاغل وجود ندارد، خراسان رضوی ۸۵ درصد از جواهرسازان و ۱۵ درصد از طلاسازان را در اختیار دارد، این نسبت در استان‌هایی مانند تهران و تبریز ۵۰ به ۵۰ است، در اصفهان و فارس و یزد بیشتر طلاسازان حضور دارند.

او تصریح کرد: معتقد هستم ارزش افزوده جواهرسازی بیشتر از طلاسازی است، زیرا ارزش افزوده سنگ قیمتی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ درصد است، اما نرخ طلا در همه نقاط دنیا ثابت است.

سایتی برای فروش طرح‌ها در سطح بین المللی

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران تأکید کرد: سایتی برای طراحان طلا و جواهر در نظر گرفته شده است که می‌توانند طرح‌های خود را ارایه داده و آن را در سطح بین المللی بفروشند، که طرح‌های ساده بعضا تا ۲۵۰ دلار از طریق سایت فروخته می‌شود.

پیش بین اظهار کرد: یکی از اهداف ما در برگزاری مسابقه ملی طلا و جواهر، پتانسیل سنجی است تا بدانیم وضعیت کشور از نظر طراح در چه سطحی است، نقاط ضعف و قوت آن چیست تا برای رفع آن برنامه ریزی کنیم.

او طراحی را پایه اصلی ساخت زیورآلات طلا و جواهر دانست و  افزود: تا چند سال قبل طرح‌های طلا و جواهر در کشور الگوبرداری یا کپی برداری بود، اما اکنون به سمت ایده پردازی گام برداشته ایم و در این راستا دوره‌های خاص آموزش ایده پردازی هم در مرکز نوآوری برگزار می‌شود.

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران ادامه داد: طرح‌هایی که در مسابقه ملی طراحی طلا و جواهر باید ارایه شود، نباید به هیچ وجه تکراری یا ساخته شده باشد، بلکه باید برگرفته از ایده‌های جدید باشند.

قول مساعد مسئولان برای اعطای عنوان آموزشگاه نوع الف

پیش بین بیان کرد: دفتر مرکزی مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی پنج نمایندگی در استان‌های دیگر نیز دارد و قرار است با توجه به مجوز فنی و حرفه‌ای که به کارآموزان خود می‌دهد، به عنوان آموزشگاه نوع الف مطرح شود.

او تصریح کرد: معاون پژوهشی سازمان فنی و حرفه‌ای کشور اخیرا در بازدید از این مرکز قول مساعد داد که به مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی مجوز آموزشگاه الف داده شود تا بتواند در همه نقاط ایران نمایندگی راه اندازی کند.

مدیر کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران تأکید کرد: اساسنامه کانون دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است و در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به ثبت رسیده است، فقط یک کانون در کشور ایجاد می‌شود و باقی استان‌ها باید نمایندگی آن را راه بیندازند.

پیش بین اظهار کرد: علوم مختلفی از جمله زمین شناسی در اکتشاف و استخراج سنگ‌های قیمتی، مکانیک در ساخت دستگاه‌های مورد نیاز، سیالات در ریخته گری و آبکاری، شیمی در ساخت سنگ‌های مصنوعی و بهسازی سنگ‌های طبیعی، فیزیک در صنایع اپتیک و کاربرد لیزر در صنایع جواهرات و سنگ‌های قیمتی و گرافیک در طراحی بسیار کمک کننده است.

او افزود: کانون جواهرات و سنگ‌های قیمتی اخیرا تفاهم نامه‌ای را با پارک علم و فناوری خراسان منعقد کرده است تا نخستین آزمایشگاه فیروزه را در شهر نیشابور افتتاح کند، تاکنون این کانون ۲۴ تفاهم نامه با نهاد‌های مختلف دولتی و خصوصی منعقد کرده است، چرا که یکی از وظایف کانون، ایجاد هماهنگی بین تمام دستگاه‌های اجرایی است که می‌توانند در این بخش کمک کنند.

مرکز نوآوری در کنار فنی و حرفه ای، محلی برای عملیاتی کردن ایده‌ها

هنگام بازدید از مرکز نوآوری مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی و مدیر مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای شماره ۲ مشهد نیز هر کدام به بخشی از نقاط قوت این مرکز اشاره کردند.

افشین رحیمی مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی در این باره گفت: یک نظام آموزشی در کشور ۱۲ سال و دیگر نظام آموزشی چهار سال وقت جوانان را می‌گیرد، خروجی این نظام‌ها افراد دارای دیپلم، کارشناسی و کارشناسی ارشد است که فاقد تخصص لازم بوده و می‌توان گفت توانایی هیچ کاری را ندارند.

او افزود: آموزش‌های مهارتی فقط ۲ تا ۱۸ ماه از وقت یک جوان را می‌گیرد، اما در این مدت به چنان سطحی از مهارت می‌رسند که حاضر نیستند با حقوق کمتر از ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان در ماه کار کنند.

مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: خوشبختانه اتفاقات جدیدی طی سال‌های اخیر در مراکز فنی و حرفه‌ای رخ داده است که یکی از آن‌ها ایجاد مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی بوده که با کمک کانون مربوطه و با مجوز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شکل گرفته است، در این راستا دو مرکز نوآوری دیگر در حوزه توسعه آی. سی. تی و بازی سازی یارانه‌ای هم پیش بینی شده است که امسال کار خود را در مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی آغاز می‌کنند.

رحیمی بیان کرد: این مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای در کنار مرکز نوآوری قرار گرفته تا کسانی که نیاز به عملیاتی سازی ایده‌های خود دارند، آموزش‌های لازم را در مرکز نوآوری فرا گرفته و با کمک افراد دیگر آن را عملیاتی سازند.

او تصریح کرد: در مرکز نوآوری در واقع دو گروه در کنار هم قرار می‌گیرند، کسانی که می‌خواهند شغل داشته باشند و کسانی که می‌خواهند شغل توام با نوآوری داشته باشند چرا که مشاغل به سوی فعالیت‌هایی پیش می‌روند که بتوان با هزینه کمتر، فناوری روز و درآمد بالاتری داشتته باشند.

مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی تأکید کرد: یکی از برنامه‌های امسال اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی کمک به دانش بنیان‌ها در راستای ایجاد آموزشگاه در مراکز نوآوری است، به شرکت‌های دانش بنیان گفته ایم که در راستای عمل به مسوولیت‌های اجتماعی خود در مراکز نوآوری، پارک علم و فناوری، پست بانک یا کارخانه نوآوری نسلی از آموزشگاه‌ها را در نیاز‌های جدید جامعه راه بیندازند.

رحیمی اظهار کرد: مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی همچنین مسابقه‌ای ملی را در خصوص طراحی طلا و جواهر برنامه ریزی کرده است و آموزش‌ها را به مرحله‌ای رسانده که بتوان رقابتی در سطح ملی در بین طراحان راه انداخت.

او افزود: برگزاری این مسابقه باعث می‌شود که برای فرد انگیزه بیشتری در کسب آموزش به وجود آید و نخبگان شناسایی شوند، ضمن اینکه این نوع طراحی از طریق رایانه صورت می‌گیرد و فقط فرد می‌تواند با ذهن خلاق خود طرحی ارایه دهد که گاه ارزشی میلیونی دارد.

مرکز نوآوری، نمونه بارز ارزش آفرینی

مهدی ملکی رئیس مرکز فنی و حرفه‌ای شماره ۲ مشهد نیز در این باره به خبرنگار ما گفت: رویکرد این مرکز در مشهد، احصای نیاز روز جامعه در حوزه مهارت آموزی است، در سال‌های اخیر اقدامات خوبی در راستای مهارت آموزی انجام شده و عدالت در مهارت آموزی مورد توجه قرار گرفته است.

او افزود: سالانه یک میلیون نفرساعت آموزش در مرکز فنی و حرفه‌ای شماره ۲ مشهد ارایه می‌شود که ۷۰ درصد از این آموزش‌ها در خارج از مرکز با کمک بخش خصوصی و در مناطقی از جمله حاشیه شهر، روستاها، پادگان‌ها و زندان‌ها است.

رئیس مرکز فنی و حرفه‌ای شماره ۲ مشهد ادامه داد:  مهارت آموزی در مشهد تقریبا به یک گفتمان تبدیل شده است و در این راستا امسال شاهد افتتاح مرکز مهارت آموزی در شرق این شهرستان بودیم که توسط خیرین صورت گرفت.

ملکی، مهارت آموزی را زیربنای اشتغال پایدار و ارزش آفرینی دانست و بیان کرد: ارزش آفرینی سه ضلع بزرگ شامل پژوهش و آینده پژوهی و نوآوری، برخورداری از دانش روز دنیا، مهارت می‌شود که نمونه عینی آن را می‌توان در مرکز نوآوری جواهرات و سنگ‌های قیمتی دید.

از گوهرشناسی تا تراش‌کاری

پس از پایان یافتن گفتگو‌ها سری به کارگاه‌های مرکز نوآوری زدیم، دورتادور طبقه دوم این ساختمان کارگاه‌های مختلف از طراحی گرفته تا گوهرشناسی و سنگ تراشی قرار دارد که با برخی فعالان این صنعت در کارگاه‌ها به گفتگو نشستیم.

بخش طراحی این مرکز از طریق نرم افزار ماتریکس انجام می‌گرفت که کارآموزان طی یک دوره ۶ تا ۹ ماهه آموزش دیده و بعد وارد عرصه طراحی می‌شوند و طرح‌ها هم به صورت سه بعدی است.

خانم درخشان یکی از فعالان حوزه سنگ‌های قیمتی که در کارگاه حضور داشت، به خبرنگار ما گفت: کار ما گوهرشناسی و گوهرتراشی است، در این بخش‌ها هنرجو تربیت می‌کنیم، کار‌هایی که در این مرکز انجام می‌شود در کشور نادر است.

او افزود: تراش گوهرسنگ‌های راف به صورت فست یا زاویه دار است، این تراش از نوع مهندسی بوده و ۷۰۰ برابر ارزش افزوده دارد، در واقع گوهرسنگ‌های راف تبدیل به تراش جواهری فست یا مهندسی می‌شود.

این فعال حوزه سنگ های قیمتی ادامه داد: به وسیله دستگاه تراش دمبل، سنگ‌های شجر و راب تراش داده شده و تبدیل به نگین می‌شود، این سنگ تراش و جلا داده شده و تبدیل به نگین‌های مختلف می‌شود و در بخشی از کارگاه که مربوط به گوهرشناسی می‌شود، برای گوهرسنگ‌ها شناسنامه صادر می‌شود.

درخشان بیان کرد: یکی از کار‌هایی که گوهرشناسان انجام می‌دهند، تشخیص نوع سنگ و طبیعی یا مصنوعی بودن آن است.

سمیرا کارچیان، دیگر گوهرشناس این کارگاه گفت: تراش، ارزش افزوده سنگ‌های قیمتی را افزایش می‌دهد، اقدامات نوآورانه ما در تراش روی سنگ‌های طبیعی، سنگ عقیق شجر، عقیق و جاسبر انجام می‌گیرد.

او  افزود: کار‌های حکاکی که روی عقیق انجام می‌شود توسط دستگاه‌های فانتزی انجام می‌گیرد و هدف این است که ارزش افزوده به سنگ‌های نیمه قیمتی داده شود تا یک کارآفرینی برای همه نسل‌های آینده باشد.

هرچند تعداد افراد و کارگاه‌ها در این مرکز نوآوری محدود است، اما باید آنرا به پای نوپایی اش گذاشت و امید است در سال‌های آتی شاهد رونق چنین مراکزی در خراسان رضوی باشیم تا با بهره گیری مناسب از منابع خدادادی استان، بتوان ارزش افزوده بالایی در این حوزه ایجاد کرد.

منبع: ایرنا