آیین یازدهم محرم در امامزاده کوران اسفراین
عاشورا در فرهنگ مذهبی مسلمانان همواره جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد و زمینه‌ساز مجموعه‌ای از سنت‌ها و مراسم است.
سوگواری محرم عزاداری‌ها و یادبود‌هایی است که به مناسبت شهادت امام حسین (ع) و جمعی از یارانش که در واقعه کربلا روی داد، انجام می‌شود.
سوگواری برای امام حسین (ع) و یارانش از روز نخست محرم آغاز می‌شود و در ظهر عاشورا به اوج می‌رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری تحت عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می‌کند. در روز ۱۲ محرم نیز مراسمی با نام «سوم امام حسین» انجام می‌شود. این نوع مراسم‌ها در روز ۱۶ محرم با نام «هفتم امام حسین» و ۲۰ صفر با نام «اربعین» ادامه پیدا می‌کند.
یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، مراسم یازدهم محرم است که هرساله در امامزاده کوران شهرستان اسفراین در قالب هیئت‌های عزاداری به عزاداری می‌پردازند.
در یازدهمین روز از محرم این امامزاده میزبان خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) است که از گوشه‌وکنار در این مکان جمع می‌کند.
در این آیین، عاشقان و دل‌سوختگان قافله‌سالار دشت کربلا با حضور در امامزاده، سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌کنند و در سوگ و ماتم ازدست‌دادن امام حسین (ع) ویارانش و اسارت زینب (ع) و اهل‌بیت آن امام مظلوم عزاداری می‌کنند.
آیین روز یازدهم در امامزاده کوران از صبح زود با ورود دسته عزاداران داران آغاز و تا بعدازظهر با اجرای تعزیه‌خوانی مراسم سیدالشهدا (ع) به پایان می‌رسد.
نحوه برگزاری مراسم
در این آیین همه اقشار مردم از کودک، جوان و پیر، زن و مرد حضور دارند، اما حضور جوانان و نوجوانان چشمگیرتر است؛ و بدین شکل است که مردم اطراف امامزاده با پای پیاده و برخی با وسایل موتوری و خودرویی، مسیر‌های طولانی تا جایگاه‌های عزاداری را می‌پیمایند و در این روز با اسرای بازمانده در قیام عاشورا همدردی می‌کنند. همچنین گروه‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در اطراف امامزاده و جایگاه‌های عزاداری حاضر می‌شوند و از این طریق آیین ویژه عزاداری و سوگواری در رثای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و ۷۲ تن از یاران باوفایش را برگزار می‌کنند.
در این آیین همچنین عزاداران در قالب هیئت‌های کوچک و بزرگ با حضور در گورستان‌های عمومی، در این روز ماتم و عزا، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی کردند.
دسته‌های مختلف عزادار از روستا‌های اطراف به سمت امامزاده حرکت می‌کنند و با راه‌اندازی کاروان‌های عزا در امامزاده، یاد و خاطره ایثارگری و رشادت‌های امام حسین (ع) و شهدای مظلوم کربلا را گرامی داشتند.
عزاداران حسینی در مراسم این روز که یکی از اجتماعات بسیار مطرح سوگواری داستان خراسان شمالی برای سرور و سالار شهیدان کربلا حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است، از همه نقاط روستایی و شهری این شهرستان از صبح هنگام به امامزاده کوران آمده و با حرکت در صحن بیرونی امامزاده عزاداری می‌کنند. این مراسم با اقامه نماز ظهر به پایان می‌رسد.
این مراسم از چندین مسیر شروع می‌شود و مسیر اصلی از خروجی روستای مهدی‌آباد شروع و بسیاری از عزاداران با پای پیاده آن را طی نموده و به عزاداران در امامزاده می‌پیوندند.
دسته‌ها و هیئت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی روستا‌ها و شهر‌های اطراف پشت‌سرهم و بر اساس نظم خاصی و با طواف در دور امامزاده عزاداری می‌کنند که این مهم جلوه‌ای ویژه به این مراسم می‌دهد. از نکات جالب در این مراسم حضور زنان در پشت سر هیئت‌ها و برداشتن پرچم‌های سیاه است.
بعد از اقامه نماز ظهر، مراسم تعزیه‌خوانی و مداحی اجرا می‌شود
تعزیه‌خوانی از دیگر ویژگی‌های مراسم‌های عزای حسینی در روز یازدهم محرم در امامزاده کوران است که تعزیه‌خوانان، با اجرای تعزیه حضرت ابوالفضل (ع)، علی‌اکبر، قاسم و عزاداری به بیان سرگذشت امام حسین (ع) می‌پردازند.
اجرای مراسم سینه‌زنی حسن حسین در گوشه صحن امامزاده کوران (ع) برگزار می‌شود.
از مراسم خاص در این روز طواف امامزاده توسط هیئت‌ها بعد از ورود به صحن و اجرای سوگواری، سینه‌زنی و زنجیرزنی است.
نام‌گذاری نوزادان در امامزاده کوران (ع) و پخت و توزیع غذای نذری در ظهر یازدهم محرم از دیگر مراسم‌های انجام شده در این روز است.
در این روز اهالی، عزاداران دیگر نقاط این امامزاده را بر سر سفره‌های اطعام نذری خود پذیرایی می‌کنند.
تاریخچه و قدمت
آیین یازدهم محرم از سابقه و پیشینۀ دیرینی برخوردار است در تحقیقات میدانی از بزرگان، تکیه‌داران و هیئت‌ها و بخصوص افراد مسن این رسم را تا چهار نسل قبل خود به یاد دارند. حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد.
این عزاداری نقش مهمی در بر انگیختن احساسات مردم و اتحاد میان اهالی ایفا می‌کرد.
مواردی از قبیل نخل گردانی، بیل‌زنی و… تنها مشتی از یک خروار جلوه‌های عزاداری عاشورایی است که به زیور خلاقیت مردم مناطق مختلف ایران آراسته‌شده و با جذابیت بسیار برگزار می‌شود و بازگوی جایگاه ویژه عاشورا و حوادث پیرامون آن در فرهنگ عامه مردم است.
از جنبه‌های جالب عزاداری شام غریبان این است که در پاره‌ای از صحنه‌های هیجان‌انگیز آن، تمامی تماشاگران در عزاداری دخالت دارند و با دیدن برخی وقایع از خود عکس‌العمل نشان می‌دهند: بر سر و سینه می‌زنند، اشک می‌ریزند، فریاد می‌کشند
هدف اصلی عزاداری شام غریبان، تقویت و تحکیم یگانگی میان مؤمنان و حاضران در محل است.
در استان خراسان شمالی عاشقان سالار شهیدان با شرکت در مساجد، حسینیه‌ها، مصلاها، تکایا و سایر اماکن مذهبی به عزاداری می‌پردازند و در رثای شهادت سالار شهیدان ویاران باوفایش اشک ماتم می‌ریزند.
در این آیین‌ها شرکت‌کنندگان به نشانه همدلی با بازماندگان و اسرای کربلا و در فراق و مظلومیت شهدای کربلا با روشن کردن شمع و فانوس در مصیبت امام شهید خود، سوگواری می‌کنند.
هرساله حدود بیست و پنج هیئت مذهبی در امامزاده کوران این آیین را برپا می‌کنند و در رثای مظلومیت خاندان عصمت و طهارت (ع) اشک ماتم ریختند.
این مراسم همراه است با آیین سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و زنجیرزنی و سخنرانی در خصوص جایگاه و شخصیت امام سوم شیعیان حضرت امام حسین (ع). گفتنی است آیین‌های عزاداری و سوگواری سرور و سالار شهیدان کربلا در دهه نخست ماه محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی باشکوه وصف‌ناپذیری در سرتاسر خراسان شمالی برگزار می‌شود.
آرامگاه امامزاده احمد بن علی موسی (ع) (امامزاده کوران)
بنای امامزاده احمد بن موسی در نزدیکی روستای کوران با پلان مستطیلی به ابعاد ۲۹ متر (در امتداد شرق به غرب) و ۱۹ متر (در امتداد شمال به جنوب) ساخته‌شده است. این بنا از یک گنبدخانه، دو تالار یا شبستان شرقی و غربی و چهار ایوان در جهات اصلی تشکیل‌شده است. همچنین شش اتاق در طرفین ایوان‌ها و ضلع غربی گنبدخانه وجود دارد که به گله خانه معروف‌اند. گنبدخانه فضای اصلی این بقعه است که در مرکز قرار گرفته و سقف آن با یک گنبد دوپوش منفصل پوشش یافته است.
برگزاری آیین یازدهم محرم در امامزاده کوران اسفراین پس از ۳ سال وقفه
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اسفراین از برگزاری این آیین در روز یازدهم محرم امسال در امامزاده احمدبن موسی (ع) کوران این شهرستان خبر داد.
عبدالله سهرابی گفت: در تداوم برگزاری سالیانه آیین روز یازدهم امامزاده کوران، پس از وقفه‌ای سه‌ساله به دلیل شرایط ناشی از بیماری کرونا، امسال شاهد برگزاری این رویداد گردشگری مذهبی در شهرستان خواهیم بود.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اسفراین گفت: یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، مراسم یازدهم محرم است که هرساله در امامزاده احمدبن موسی (ع) کوران شهرستان اسفراین برگزار می‌شود و خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه‌وکنار در این مکان به عزاداری می‌پردازند.
سهرابی گفت : دسته‌ها و هیئت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی روستا‌ها و شهر‌های اطراف، پشت‌سرهم و بر اساس نظم خاصی با طواف در دور امامزاده عزاداری می‌کنند که این مهم جلوه‌ای ویژه به این مراسم می‌دهد. از نکات جالب در این مراسم حضور زنان در پشت سر هیئت‌ها و برداشتن پرچم‌های سیاه است.
او گفت: آیین یازدهم محرم از سابقه و پیشینۀ دیرینه‌ای برخوردار است و طی تحقیقات میدانی از بزرگان، تکیه‌داران، هیئت‌ها و بخصوص افراد مسن، این رسم را تا ۴ نسل قبل خود به یاد دارند و دست کم حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد.
آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین با شماره ۱۵۴۴ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
