چارلز یک گردشگری که چند سالی است برای دیدن یزد لحظه شماری می‌کرد. او که اهل آلمان است، می‌گوید: سال هاست با سنت‌های عزاداری یزد  از طریق مقالات و دست نوشته‌ها آشنا شده است.

این گردشگر آنچنان از دیده هایش در طول سفر ده روزه خود به یزد درباره سنت‌های محرمی یزد سخن می‌گفت که گویی سال هاست او در جمع مردم یزد، این سنت‌ها را به جا آورده است.

پوش کشی آئین سنتی یزدی‌ها در محرم

مردم یزد در پیشواز ماه عزاداری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع)، مراسم‌های سنتی مذهبی ویژه‌ای برگزار می‌کنند.چارلز می‌گفت: در روز‌های اول سفرم به یزد با آئینی رو به رو شدم که بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد.

او به نقل حسینی دبیرخانه یزد حسینیه ایران گفت: یکی از آئین‌های قدیمی، مفصل‌ترین و متنوع‌ترین برنامه‌های عزاداری در ایام محرم و صفر در یزد «پوش‌کشی»  است، مراسمی که حال و هوای یزد را کربلایی می‌کند.

او می‌گوید: این مراسم سنتی برای پوش کشی حسینیه‌ها و خانه‌های تاریخی  برای برگزاری روضه‌ها انجام می شود.

به گفته اوپوش‌ها که عموما ضخیم و دارای نقوش متعدد در بردارنده آیات، احادیث، تصاویر و روایات مربوط به واقعا عاشورا است، به همت خیاطان مخصوص و با روش‌های خاصی تهیه می‌شوند.

به گفته او یزد را مردم اقصی نقاط کشور و حتی خارج از کشور تنها به بافت تاریخی و بنا‌های خشت و گلی و کاشی‌کاری‌های منحصر به‌ فرد نمی‌شناسند بلکه یزد، شهری است که مراسم عزاداری آن برای سید و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران شهید ایشان در کربلا، شهرتی مثال‌زدنی دارد.

آیین سنتی روضه خوانی در یزد

چارلز می گوید: از دیگر گردشگران خارجی شنیده است که آئین سنتی روضه خوانی در همه ایام سال به ویژه دهه اول ماه محرم در خانه ها، مساجد و حسینیه‌های استان یزد رونقی دیرینه دارد.

 او می‌ گوید: همزمان با دهه اول ماه محرم در هر کوی و برزن در شهر دارالعباده یزد صدای ذکر اباعبدالله الحسین (ع) و رشادت‌های یارانش در صحرای کربلا به گوش می‌رسد.

 بنیانگذاری روضه خوانی‌های بزرگ در زمان حکومت محمد تقی خان در یزد و مرجعیت آخوند ملٌا اسماعیل در این شهر، حدود ۲۳۰ سال قبل از این، در حوالی سال ۱۱۶۶ شمسی توسط میرزا سید سلیمان طباطبائی نائینی یزدی بوده است.

به گفته او روضه خوانی در برخی از منازل قدیمی یزد سابقه‌ای بس طولانی دارد، روضه خوانی درخانه ملک ثابت درمحله سرسنگ ۲۳۰ سال و برپایی این آئین سنتی در خانه‌های امام حسینی‌ها درمحله بازار نو، خانه وقفی درمحله تل، خانه اصفهانیان درمحله لب خندق و خانه رشتی‌ها بیش از یکصد سال قدمت دارد.

یزدی‌ها برای روضه خوانی درمنازل خود خیمه حسین را در منازل برپا می‌کنند و در زیر این خیمه‌ها به عزاداری می‌پردازند.

حسینی می‌گوید: یکی از ویژگی‌های یزد نسبت به دیگر شهر‌های ایران، برپایی مجالس روضه خوانی سنتی است.

مراسمی که میزبان از میهمانان ابا عبدالله الحسین (ع) با چایی و قهوه با ظروف سنتی (سینی کوچک مسی) معروف به تال پذیرایی می کنند.

چارلزمی گفت از مسئول دبیرخانه بین المللی یزد حسینیه ایران شنیده است قدمت روضه‌ها در یزد حدود ۵۰۰ سال است.

او می‌گوید: روضه خوانی در این استان به گونه‌ای است که در ۳۶۵ روز سال، این مجالس در مناسبت‌های مختلف برپا می‌شود و سخنرانان به بیان احکام شرعی، بیان فلسفه قیام عاشورا و مسائل روز دنیا می‌پردازند.

جوش دوره، رسم کهن یزدی‌ها در محرم

چارلز به نقل از مسئولان دبیرخانه حسینیه ایران گفت:جوش دوره از آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است که از شب اول محرم تا شب عاشورا برگزار می‌شود.

او که اولین بار در این مراسم شرکت کرده بود، می گوید: در مراسم جوش دوره ابتدا چند نفر با شور و شوقی عجیب در وسط جمعیت شروع به نوحه‌خوانی می‌کند و سپس عزاداران دور تا دور حسینیه به صورت دایره‌ای حلقه می‌زنند و دست هم را می‌گیرند. سپس در حالی که حرکت دارند، نوحه را تکرار می‌کنند و بر سر و سینه می‌زنند.

او که به همراه راهنمایان گردشگری مذهبی به شهرستان مهریز سفر کرده بود طبق شنیده های خود از مسئول دبیر خانه حسینیه ایران می گفت: آیین سنتی «جوش دوره» با قدمت ۲۰۰ ساله از ماندگارترین شیوه‌های عزاداری مردم این شهرستان در رثای شهادت امام حسین (ع) است.

به گفته چارلز یکی دیگر از زیبایی‌های این مراسم این بود که یک نفر به عنوان چاووش خوان همراه با گروه، با مرثیه سرایی و خواندن شعر‌هایی در سوز و گداز و شرح حال شهادت سالار شهیدان و یارانش مرثیه خوانی می‌کند و شرکت کنندگان در جوش دوره به ترتیب جواب می‌دهند و دور می‌زنند.

او به نقل حسینی می‌گوید: اشعاری که عزاداران در جوش دوره در سوگ سالار شهیدان زمزمه می‌کند از محتشم کاشانی است.

آئین سنتی علم برداری در مهریز

آیین سنتی «علم برداری» از آیین‌های سنتی شهرستان مهریز  با قدمت بیش از ۲۰۰ سال در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

چارلز این گونه روایت می کند که در مهریز روز سوم محرم علم‌ها را حرکت می‌دهند، قبل از حرکت دادن نخست شروع به خواندن نوحه امام حسن(ع) می‌کنند وقتی به نامشان رسیدند علم‌ها را بلند می‌کنند و نوحه حضرت ابوالفضل و امام حسین می‌خوانند به نام امام حسین که رسیدند علم‌ها را به زمین می‌گذارند. بی تردید هر یک از این حرکات نمادین پیام خاصی دارد .

او که این مراسم برایش جالب و دیدنی بود می گوید: علم چوب صافی به طول ۶ تا ۷ متر است که در سه تا چهار متر از قسمت بالای آن پارچه‌های الوان می‌بندند، در سر «علم» علائمی به شکل صلیب به نام «طوق» قرار دارد که فقط دستمال‌های خوشرنگ به آن می‌بندند، گرچه علم‌ها همه به نام حضرت ابوالفضل و نماد علمدار بودن آن حضرت است، ولی در مهریز همه سال علمی اختصاصا به نام علم ابوالفضل می‌بندند که پارچه آن مشکی یا سبز است.

به گفته او پارچه‌ای که به علم بسته می‌شود یا امانت است که مردم در ایام محرم به علمدار می‌دهند، و یا پارچه نذری است و کسانی که نذر دارند خودشان آن را به علم گره می‌زنند. هرگاه مقدار پارچه‌های نذری زیاد باشد، علم جدیدی می‌بندند.

عزاداری باشکوه یزدی‎‎ ها در حسینیه‌ها و تکایا

چارلز که به همراه دیگر گردشگران خارجی به حسینیه شاهزاده فاضل یزد دعوت شده بود، این طور ادامه می دهد، وقتی وارد حسینیه شدم تجمع عظیم مردم را دیدم که یک صدا اسم حسین را فریاد می‌زدند و برای غریبی امام حسین (ع) اشک می‌ریختند. همزمان با فرا رسیدن محرم هیئت‌های عزاداری دارالعباده یزد یک صدا و واحد تحت عنوان هیئت عظیم عزادار در حسینیه ها گردهم جمع می‌شوند و در سوگ سالار شهیدان و یاران با وفایش بر سر و سینه می‌زنند.

مراسمی به یاد شهید ۶ ماهه دشت کربلا در یزد

او که اولین بار بود این مراسم را از نزدیک مشاهده کرده بود، درباره مراسم شیرخوارگان می گوید: مراسم همایش شیرخوارگان حسینی استان یزد هرساله در هفتمین روز از ماه محرم الحرام به یاد شهید ۶ ماهه دشت کربلا حضرت علی اصغر (ع) در جای جای استان برگزارمی شود در این مراسم مادران عزادار یزدی لباس‌های متبرک سبز رنگ می پوشانند و سربند‌های سبز یا حضرت علی اصغر (ع) به پیشانی نوزادان خود می بندند و به یاد ۶ ماهه امام حسین (ع) در سوگ می نشینند و اشک می ریزند.

اجتماع بزرگ هیئت‌های عزاداری در ابرکوه

اجتماع بزرگ هیئت‌های عزاداری شهرستان ابرکوه که به عنوان بزرگترین هیئت زنجیرزنی کشور یاد همزمان با هشتم ماه محرم برگزار می‌شود این گردشگر خارجی که در این مراسم نیز شرکت کرده این گونه روایت می کند در این شهرستان مرد‌ها با لباس‌های بلند و مشکی دو زنجیر در دست صف‌های طولانی و با نظم می ایستند و عزاداری می‌کنند.

 شیوه زنجیرزنی و نوای موسیقی محرم ابرکوه در سال ۱۳۹۲ به فهرست ملی آثار ناملموس میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

او درباره محله گردی هم که از نزدیک شاهد آن بوده می گوید در روز‌های نخستین ماه محرم با شکوه خاصی در مهریز برگزار می‌شود در این آئین جالب گویا مردم مهریز با سینه زنی و عزاداری در چندین محله قدیمی، از اهالی آن محلات برای شرکت در مراسم عزاداری در حسینیه های بزرگ این شهر دعوت می‌کنند.در طول مسیر نیز اهالی محلات با ذبح گوسفند و با دادن نذری از عزاداران استقبال می‌کنند. شرکت کنندگان در مراسم، برای گرامیداشت ماه محرم، در روز‌های ابتدایی این ماه، حرکت کرده و به صورت یک صدا مطلبی را با عنوان« شیعیان از نو محرم آمد و ماتم رسید موسم قربانی سلطان مظلومان رسید» بلند می‌گویند.

او می گوید: اشعاری که همه هم یک صدا زمزمه می کنند دیدنی است، بیت دوم از سوی گروه دوم قرائت می‌شود.

چارلز در گفته هایش به این موضوع هم اشاره می کند که از پیرغلامان حسینی شنیده است تعزیه خوانی در شهرستان مهریز بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد.

این گردشگر خارجی با آن لهجه جالبش می گوید: روز دهم محرم، روزعاشورای حسینی هیئت‌های عزاداری مهریز گردهم آمدند و عزاداری کردند.

حضور ۵۰۰ گردشگر خارجی در آئین‌های عزاداری یزد

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد گفت: گردشگران در قالب تور‌های مذهبی و معنوی در شهرستان‌های مختلف یزد از آئین‌های ماه محرم بازدید کردند.

او می گوید: استان یزد هر ساله در ماه‌های محرم و صفر با توجه به برگزاری آئین‌ها و مراسم عزاداری خاص مقصد گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است.

آخوندی گفت: گردشگران خارجی از ۱۵ کشور دنیا از جمله اتریش، روسیه، اسپانیا، چین، آمریکای لاتین با حضور در تکایا و حسینیه‌ها از نزدیک در جریان نحوه عزاداری و آداب و رسوم مردم یزد قرار گرفتند.

آش گندم یا همان آش امام حسین (ع)

چارلز در مورد غذاهای نذری که در یزد در ایام محرم شاهد توزیع آن بوده  می گوید: خورش قیمه نخود یزدی، یک خورش خوشمزه و مشهور در نواحی مرکزی و جنوبی ایران، به‌ خصوص در یزد است که مهم‌ترین وجه تمایز آن طبق گفته های لیدرها با قیمه کلاسیک این است که آن را به‌جای لپه با نخود می‌پزند. این خورش، طعم و مزه‌ای شبیه به آبگوشت دارد و معمولا از گوشت گوسفند برای پخت آن، استفاده می‌شود. رنگ خورش قیمه نخود یزدی زعفرانی رنگ است و پس از مزه کردن آن متوجه شدم که واقعا لذیذ است.

او در مورد روز مراسم های روز عاشورا گفت: در روز عاشورا گویی غم بسیار زیادی تمام شهر را در بر گرفته است، آنچه شکوه و ابهّت خاصّی را به این مراسم می‌بخشد برگزاری نماز جماعت در روز عاشورا است که به یاد آخرین نماز امام حسین (ع) در ظهر عاشورا برپا می‌شود.

عزاداران با فرارسیدن زمان اذان، نماز ظهر و عصر خود را به جماعت اقامه کردند.

نخل‌برداری، جلوه‌ای دیگر از ارادت مردم دارالعباده یزد به اباعبدالله‌الحسین (ع)

او می گوید: یکی از نماد‌هایی که عشق و شور مردم یزد نسبت به مظلومیت امام حسین (ع) و اهل بیت ایشان را روایت می‌کند، آئین نخل برداری است.

چارلز گفت: از جمله مراسم عزاداری که بـا وسـعت زیاد، در نقاط مختلف استان یزد به اجرا درآمد و من با بقیه همگروه هایم در قسمتی شاهد اجرای آن بودیم مراسم نخل‌برداری بود. این مراسم با مفهوم تشییع پیکر مقدس سیدالشهدا (ع) در روز عاشورا در یزد برگزارمی‌شود.

 او می گوید: یک طرف نخل را آئینه بندی می‌کنند که نشان دهنده نور افشانی پیکر حضرت امام حسین (ع) است. اما در طرف دیگر نخل به صورت کامل با پارچه سیاه پوشانده می‌شود و در قسمت وسط آن شمایلی از درخت سرو با رنگ سبز نصب شده و از سرتا پای آن دشنه‌ها و شمشیر‌های فرو رفته در آن سرو است که نمایانگر زخم‌ها و تیر‌های وارد شده بر بدن سالار شهیدان است.‌

می‌گوید: در دو طرف دیگر به صورت قرینه، پرده سیاهی آویخته می‌شود که بر روی آن شکل شیر و بدن بی سر آغشته به خون نقاشی یا تکه‌دوزی شده است، در حالی که شیر با دهان خود بر آن بدن بوسه می‌زند و یا باقیمانده نوک دشنه‌ها و نیزه‌ها را از بدن مطهر خارج می‌کند.

به گفته او نخل برداری در همه شهرستان‌ها و مناطق استان یزد برگزار می‌شود و این اوج عشق و ارادت سوگواری‌های مردم یزد به سالار شهیدان است.

او می گوید:هر ساله صد‌ها عاشق و دلداده در مراسم نخل برداری شرکت می‌کنند و نخل را به دوش کشیده و بدین شکل مراسم نمادین تشییع پیکر امام حسین (ع) را برگزار می‌کنند.

به گفته او در پایان مراسم نخل برداری هم با فریاد "حسین حسین" عزاداران نخل را به جایگاه اصلی اش برمی گردانند و به سوگواری و عزا می‌پردازند.

چارلز گفت: من خیلی علاقمند بودم در کنار نمازگزارن نماز را به جا آورم از راهنمایان گردشگری خواستم من هم می‌توانم در نماز ظهر روز عاشورا شرکت کنم، روحانی کاروان به من طریقه نماز خواندن را آموزش داد.

مراسم ۱۳ محرم،  سومین روز شهادت امام حسین (ع) در یزد

چارلز به نقل از مسئول دبیر خانه حسینیه ایران گفت: در روز ۱۳ محرم مراسم عزاداری با حضور مردم دارالعباده و با میزبانی روحانیون گویا هرساله در مسجد ملااسماعیل برگزار می‌شود.

او طبق شنیده هایش در این سفر می گوید: برگزاری مراسم سوم سرور و سالار شهیدان ۱۰۰ سال قدمت دارد این مراسم به همت وزیری از طلاب و روحانیون به نام یزدی که کتابخانه وزیری یادگار این مرد خدوم است تصمیم به برگزاری این مراسم در یزد می‌گیرد.

به گفته او، این مراسم به دلیل اینکه بدن‌های شهدای کربلا از روز عاشورا به مدت سه روز در بیابان رها بود و در ۱۳ محرم از سوی طایفه بنی اسد این پیکر‌ها به خاک سپرده شد، برگزار می شود.

او گفت: این تاریخچه دفن شهدای کربلا، وزیری طلاب یزدی را به این فکر می‌برد که مراسم ۱۳ محرم را در یزد برگزار کند و آن زمان بزرگترین مسجد استان یزد، مسجد ملااسماعیل بود که هنوز هم بعد از گذشت یک قرن، این مراسم در همان مسجد با شور و اشتیاقی وصف ناشدنی با حضور هیئت‌های مختلف عزاداری برگزار می‌شود.

چارلز استقبال و پذیرایی روحانیون از عزاداران برایش جالب بود، گفت: به مناسبت ۱۳ محرم به قید قرعه ۱۳ هیئت برای این مراسم دعوت می شوند و این عزاداری تا اذان ظهر ادامه دارد.

چارلز گفت: مراسم سینه زنی هیئت‌های عزادار، تعزیه خوانی، شیر خوارگان حسینی و نماز ظهر روز عاشور یکی از بهترین مراسمی بود که امسال دیدم.

او می گوید: تصمیم دارم  این مراسم را برای دوستانم در آلمان تعریف کنم و سال آینده با خانواده به این شهر سفر کنم. این شهر علاوه بر تاریخی بودن، جاذبه‌های زیبا و مراسم‌هایی باشکوه، چون محرم را دارد.

اینجا یزد، حسینیه ایران است.

گزارش از صدیقه فلاحتی