هشت سال دفاع مقدس از تاثیر گذارترین اتفاقات تاریخ معاصر کشور ایران است که رشادت‌ها و دلاوری‌ها و ایثارگری‌های رخ داده در آن دل باعث شده تا چنین کلیتی به نام جنگ و وقایع آن از سوی فیلمسازان و آهنگ سازان مورد توجه قرار بگیرد.

اگر به نحوه تولیدآثار سینمایی موضوع جنگ که به دلیل فضای ملی و حماسی که بیش از دیگر ژانر‌ها از وجود موسیقی بهره برده اند نگاهی بیندازیم تولید آثار جنگی موضوعی مورد توجه آهنگسازان مطرح در این زمینه بوده است.

اهمیت موسیقی در سینمای دفاع مقدس تا جایی است که اگر قصه و جزییات فیلم‌های متعدد این ژانر از خاطر مخاطبان رفته باشد، اما موسیقی‌های ماندگار آن‌ها هنوز در یاد‌ها جاری است، این نکته بیانگر اهمیت موسیقی و ماندگاری آثار خاطره‌انگیزی است که با تلاش و خلاقیت آهنگسازان ایرانی تولید و ارائه شده‌اند.  

مجید انتظامی، محمدرضا علیقلی، فریبرز لاچینی، حسین علیزاده، کامبیز روشن‌روان، کریم گوگردچی، ارسلان کامکار، کارن همایونفر، امیر توسلی، بابک بیات، برخی از هنرمندان و آهنگسازان فعال در عرصه دفاع مقدس نسل‌های گذشته‌اند که در زمینه ساخت موسیقی فیلم‌های دفاع مقدس فعالیت‌های جدی داشته‌اند و در میان آن‌ها مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی از باقی افراد فعال‌تر بوده‌اند.

تعداد آثار ساخته شده در ژانر جنگ از دهه شصت تاکنون بسیار زیاد است، اما موسیقی متن برخی از آن‌ها در لیست ماندگاران این بخش قرار گرفته‌اند. گزارش پیش رو به شش فیلم سینمایی با موسیقی‌های قوی و ماندگار می‌پردازد.

فیلم سینمایی «افق» / آهنگساز محمدرضا علیقلی

«افق» ساخته زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور و آهنگسازی محمدرضا علیقلی یکی از آثار مورد توجه ژانر جنگ است که در سال ۱۳۶۷ تولید و اکران شده است، این اثر جزو اولین آثار اکشنی است که به وضعیت غواصان جنگ می‌پردازد.
سید جواد هاشمی، جهانبخش سلطانی، مهرزاد نوشیروانی و علی داروییان از بازیگران اصلی این اثر سینمایی هستند.  

پر کنش بودن و اکشن بودن این اثر باعث شده موسیقی آن نیز نسبت به دیگر آثار جنگی حال و هوای متفاوت‌تری داشته باشد.

قطعه‌ای از موسیقی متن فیلم «افق»؛

«از کرخه تا راین» / آهنگساز مجید انتظامی

«از کرخه تا راین» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا در سال ۷۱ به دلایل بسیاری یکی از فیلم‌های مهم ژانر جنگ است، این اثر در برهه‌ای ساخته شد که سینمای دفاع مقدس در وضعیت تکراری بودن آثار قرار گرفته بود می‌رفت، قصه نو و بهره‌گیری از لوکیشن‌ها و شخصیت‌پردازی‌های درست در نهایت از آن اثری ماندگار ساخت.

بخش قابل توجهی از این موفقیت را باید مدیون موسیقی فیلم ساخته مجید انتظامی دانسا که موازی با اتفاقات احساسات مخاطب را نسبت به قصه و شخصیت‌های داستان به همان سمتی می‌برد که حاتمی‌کیا می‌خواهد.

علی دهکردی و هما روستا بازیگران اصلی فیلم هستند و قصه آن درباره رزمنده‌ای است که در مواجهه با حملات شیمیایی نابینا شده و به همراه گروهی از همرزمانش برای معالجه به آلمان اعزام می‌شود. لیلا خواهر سعید که سال هاست در آلمان با شوهر آلمانی و پسرشان یوناس (یونس) زندگی می‌کند، سعید را در آسایشگاه می‌بیند و در ادامه دنیا و آدم‌هایی جدید را تجربه می‌کند، اما در نهایت به شهادت می‌رسد.

«از کرخه تا راین» اولین تجربه همکاری مجید انتظامی با حاتمی‌کیا است و پس از این اثر است که او در فیلم‌هایی، چون «بوی پیراهن یوسف» و «آژانس شیشه‌ای» نیز با حاتمی‌کیا همراه می‌شود، از کرخه تا راین یکی از تجربه‌های موفق مجید انتظامی در حوزه سینما است.

قطعه ای از موسیقی متن فیلم از کرخه تا راین؛

بوی پیراهن یوسف / آهنگساز مجید انتظامی

«بوی پیراهن یوسف» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا جزو اولین فیلم سینمایی تولید شده در ژانر دفاع مقدس نیست، اما جزو نخستین آثاری است که است که موسیقی آن به طور مستقل مورد استقبال مردم قرار گرفت.

این اثر با بازی نیکی کریمی، علی نصیریان، جعفر دهقان و شیرین بینا در سال ۱۳۷۴ ساخته شده فیلمنامه آن را حاتمی‌کیا به اتفاق داریوش مودبیان نوشته است.  

قصه این اثر درباره افرادی است که طی هشت سال جنگ تحمیلی به اسارت بحثی‌های عراق درآمدند. غفور (علی نصیریان) در میان اسرای آزاد شده به دنبال پسر شهیدش می‌گردد که در ادامه با شیرین (نیکی کریمی) زنی که به دنبال برادرش است مواجه می‌شود و او همراه می‌شود. فضای فیلم و قصه احساس‌محور آن بر اهمیت موسیقی آن افزوده و آهنگساز نیز از این فرصت مغتنم به خوبی بهره برده است.

ساخت موسیقی ماندگار این اثر نیز به عهده مجید انتظامی بوده است. مجید انتظامی پیش از «بوی پیراهن یوسف» در فیلم «از کرخه تا راین» با حاتمی‌کیا همکاری کرده بود و در ادامه نیز به همکاری با او در دیگر آثارادامه داده است.  

آلبوم موسیقی متن فیلم «بوی پیراهن یوسف» پس از ساخت و اکران این اثر در ۱۹ قطعه به مدت ۵۱ دقیقه منتشر شد و دیری نگذشت که مخاطبان سینما و موسیقی از آن به خوبی استقبال کردند.  

قطعه‌ای از موسیقی متن فیلم «بوی پیراهن یوسف» ساخته مجید انتظامی؛

«سفر به چذابه» / آهنگساز پیروز ارجمند

«سفر به چزابه» محصول سال ۱۳۷۴ اثری دیگر در ژانر دفاع مقدس است که توسط رسول ملاقلی‌پور نوشته و ساخته شده است. این اثر که بازیگرانی، چون مسعود کرامتی، فرهاد اصلانی، سیامک انصاری و عاطفه رضوی در آن ایفای نقش کرده‌اند.

قصه این اثر درباره وحید نامی است که می‌خواهد فیلم جنگی بسازد. او از علی دوست آهنگسازش دعوت کرده تا با دیدن قسمت‌هایی از فیلم که آماده شده آهنگی بسازد، اما علی نمی‌تواند با فیلم ارتباط درستی پیدا کند.

علی به قصد آشنایی با فیلم به همراه وحید به محل فیلمبرداری می‌رود، اما ناگهان هر دو با رفتن به یکی از خاک‌ریز‌های ساخته‌شده، خود را در قلب سنگر‌های واقعی جبهه، در منطقه چزابه می‌یابند.

وحید از این حضور خشنود است، اما علی از بودن در این منطقه با خطر‌های زیادش راضی نیست و طاقت دیدن صحنه‌های واقعی جنگ و کشته شدن جوانان را ندارد.

وحید با دیدن بهروز، صمد، فرمانده حسن کاوه و مراد چلچراغ و مرتضی و بقیه همرزمانش به کمک آن‌ها می‌رود، اما بالاخره آن‌ها به دوران حال و به محل فیلمبرداری فیلم وحید برمی‌گردند.

آهنگساز این اثر پیروز ارجمند است ارتباط غیر مستقیم فیلم با موسیقی به واسطه حضور کاراکتری که به در پی ساخت موسیقی متن فیلمی است به نوعی موسیقی آن را با اهمیت‌تر کرده است. از طرفی لازمه پرداخت درست قصه و داستانک‌های تشکیل دهنده دارم به دلیل ریتم و تمپوی درونی بر اهمیت عنصر مهمی، چون موسیقی افزوده است.  

پیروز ارجمند تاج‌الدینی متولد ۱۳۴۹، آهنگساز، نوازنده نی، سه تار، تنبک و دف، مدیر کل دفتر موسیقی وزارت ارشاد. نوازندگی سه تار را نزد داریوش صفوت و پرویز مشکاتیان، نی را نزد محمدعلی حدادیان و محمد موسوی، تنبک را نزد ناصر فرهنگ فر و علوم نظری موسیقی و آهنگسازی را نزد محمد سعید شریفیان، فرهاد فخرالدینی، پروفسور محمد تقی مسعودیه، تقی بینش و علیرضا مشایخی آموخت.  

آژانس شیشه‌ای/ آهنگساز مجید انتظامی

«آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا با بازی پرویز پرستویی، حبیب رضایی و رضا کیانیان در سال ۱۳۷۶ یکی دیگر از فیلم‌های با اهمیت ژانر جنگ است که علاوه بر دریافت هشت سیمرغ در بخش‌های مختلف جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین آهنگسازی را نیز برای آهنگساز آن به ارمغان آورده است.  

این فیلم جزو اولین آثار سینمای دفاع مقدس است که به وقایع پس از جنگ و سرنوشت مبهم رزمندگان و جانبازان جنگ تحمیلی می‌پردازد.

لوکیشن ثابت و درام ملتهب و پر کشمش این اثر، همچنین شخصیت‌های از هم گسیخته و رو به زوال قصه، به موسیقی به عنوان یکی از مولفه‌های دراماتیک اهمیت بسیار بیشتری داده است.

مجید انتظامی که طی همکاری با حاتمی‌کیا با روحیه و آثار او آشنایی کامل دارد از پس مسئولیت سنگین ساخت موسیقی برآمده و بر همین اساس است که می‌توان گفت فیلم «آژانس شیشه‌ای» بدون موسیقی اثری ناقص است.  

جوایز و دستاورد‌ها

• سیمرغ بلورین بهترین فیلم؛

• نخل زرین بهترین تهیه‌کننده؛

• نخل زرین بهترین بازیگر مرد؛

• تندیس زرین بهترین موسیقی متن؛

• سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران؛

• سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه؛

• سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد.

«دوئل» / آهنگساز مجید انتظامی

«دوئل» فیلمی جنگی و درام به نویسندگی و کارگردانی «احمدرضا درویش» است و یکی از پرهزینه‌ترین فیلم‌های سینمای ایران محسوب می‌شود، این فیلم در بیست و دومین دوره جشنواره فیلم فجر ۸ سیمرغ بلورین از جمله برای بهترین کارگردانی و بهترین جلوه‌های ویژه کسب کرد.

موسیقی متن دوئل را «مجید انتظامی» موسیقیدان، آهنگساز و نوازنده مطرح کشور ساخته است و بخاطر آن نامزد دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر و تندیس زرین جشن خانه سینما شد.

«ملکه» آهنگساز حسین علیزاده
فیلم سینمایی «ملکه» را به تایید منتقدان و استقبال مخاطبان می‌توان یکی از آثار با اهمیت ژانر جنگ در دهه نود دانست. نویسنده و کارگردان این اثر محمدعلی باشه‌آهنگر است و حمیدرضا آذرنگ، میلاد کی‌مرام، مهدی سلطانی سروستانی بازیگران اصلی آن هستند.

باید یادآور شد دلیل اصلی و مهم موفقیت یک اثر سینمایی عوامل آن هستند و در فیلم «ملکه» حضور حسین علیزاده به عنوان آهنگساز است. حسین علیزاده سابقه همکاری با کارگردان‌های مطرحی را دارد و آثار ماندگاری را در عرصه سینما به نام خود ثبت کرده است.  

فیلم ملکه به روایت داستان دیده‌بانی به نام سیاوش می‌پردازد. او به دنبال فرصتی است تا توانایی‌های خود را نشان دهد. او دیده‌بانی برجکی را در نقطه‌ای حساس به عهده می‌گیرد. این محل یکی از برجک‌های پالایشگاه آبادان است. او روی برجک با شهیدی به نام جمشید آشنا می‌شود و اتفاقات واقعی و ذهنی دیگری رقم می‌خورد. فیلم «ملکه» در واقع روایت زنبور‌هایی است که نیش می‌زنند با آن که می‌دانند می‌میرند چرا که خانه از جان برای‌شان با ارزش‌تر است

حسین علیزاده با نگاهی که به جنگ داشته و بر اساس تجربه چندین‌ساله خود در عرصه سینما در نوع سازبندی‌ها و اجرای ارکسترال موسیقی نگاهی حماسی داشته و این توجه، کاملا با بافت قصه فیلم و کنش‌ها و واکنش‌های آن هم‌خوانی دارد.