آنغوزه گیاهی ارزشمند و کمیاب با قدمت هزار ساله است که بیش از ۶۰۰ خواص دارویی و درمانی دارد، این گیاه به نام‌های فارسی خوراکما و کورن کما، بوته بزرگ علفی و چند ساله است که ارتفاع آن گاهی به دو و نیم متر می‌رسد.

آنغوزه تنها در نقاط معدودی از جهان از جمله ایران رشد می‌کند؛ خراسان جنوبی نیز یکی از نقاطی است که برخوردار از این ثروت طبیعی است به گونه‌ای که مرغوب‌ترین و پرطرفدارترین نوع آن یعنی آنغوزه شیرین در شهرستان طبس رشد می‌کند.

بارندگی‌های سیل آسا در مرداد امسال، تیشه به ریشه این گیاه ارزشمند زده و آینده رویشگاه‌های این گیاه را در طبس با تهدید مواجه کرده است.

به گِل نشستن آنغوزه

بهره برداران آنغوزه در خراسان جنوبی، همه ساله از اواسط تیر کار برداشت آنغوزه را آغاز می‌کنند و بخشی از هر مرتع در اختیار یک بهره بردار است.

آقای عاجز یکی از مجریان طرح آنغوزه در شهرستان طبس است که در گفتگو با ما می‌گوید: آنغوزه در ماه‌های اسفند، فروردین و اردیبهشت نیاز به آب دارد و از تیر تا اواخر مهر برداشت می‌شود که به دلیل سود خوبش، ارزش این مدت سرمایه گذاری و صبر را دارد.

او افزود: قبلاً به دلیل خشکسالی، وضعیت برداشت این محصول خوب نبود و امسال هم به دلیل سیلی که رخ داد تمام آنغوزه‌ها زیر گل و لای رفته و ریشه آن در اثر برخورد با آب پوسیده است.

یکی دیگر از بهره برداران آنغوزه نیز می‌گوید: سال‌های گذشته بیش از ۲ تن آنغوزه برداشت می‌کردیم، اما حالا اگر بتوانیم آنغوزه سالمی برداشت کنیم حدود ۴۰۰ کیلو گرم بیشتر نخواهد شد.

او بیان کرد: هرساله ۵۰ کارگر برایمان آنغوزه برداشت می‌کردند، اما با توجه به خسارات سیل و از بین رفتن محصول امسال تنها ۵ کارگر برداشت آنغوزه را انجام می‌دهند.

هزار خانوار از قِبَل برداشت آنغوزه روزی می‌خورند

هزار خانوار بهره بردار آنغوزه در شهرستان‌های طبس، بشرویه، نهبندان، فردوس و قاینات روزی خود را از برداشت آنغوزه می‌گیرند که سالانه در صورت داشتن بارندگی عادی حدود ۶۰ تن آنغوزه از رویشگاه‌ها برداشت می‌کنند.

بیشترین سطح کشت آنغوزه در خراسان جنوبی متعلق به شهرستان طبس با ۸۳ هزار هکتار است و ۶۰۰ خانوار در طبس آنغوزه برداشت می‌کنند.

بیشتر بخوانید

• گنج‌های طبیعی کویر، بی ارزش رها می‌شوند
• پراکنده بودن هزار و ۳۳۱ گونه جانوری
• ارزآوری ۱۰۰ میلیارد تومانی دو گیاه گران قیمت برای خراسان جنوبی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می‌گوید: بیش از ۷۰۰ هزار هکتار در خراسان جنوبی رویشگاه گیاهان دارویی داریم که از این میزان ۱۰۰ هزار هکتار که شامل رویشگاه‌های آنغوزه نیز می‌شود مورد بهره برداری اقتصادی قرار می‌گیرد.

نصرآبادی افزود: گیاه آنغوزه بعد از گذشت ۷ سال به بهره برداری می‌رسد و بعد از آن هر ساله بهره برداران می‌توانند این گیاه را برداشت کنند.

او بیان می‌کند: برداشت آنغوزه سالانه بیش از ۵۰ میلیون تومان برای هر خانوار بهره بردار درآمد زایی دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه دو نوع آنغوزه تلخ و شیرین داریم، تصریح کرد: آنغوزه تنها مختص استان ما نیست بلکه در استان‌های همجوار نیز یافت می‌شود، اما بیشترین سطح بهره برداری از آنغوزه شیرین متعلق به خراسان جنوبی است و از نظر سطح رویشگاه‌ها بعد از استان‌های فارس، یزد و خراسان رضوی در رتبه چهارم کشوری قرار داریم.

خسارت بارندگی به بیش از ۵۰ درصد از آنغوزه شیرین طبس

بارندگی سیل آسای ۴ تا ۶ مرداد امسال در ارتفاعات شهرستان طبس باعث فرسایش خاک، تخریب پوشش گیاهی و خسارت بیش از ۵۰ درصدی در برداشت آنغوزه شیرین در رویشگاه‌های این گیاه دارویی، صنعتی و خوراکی شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می‌گوید: این خسارت در نتیجه تخریب کامل کول ها، ریشه کن شدن بوته‌ها و مدفون شدن بوته‌ها زیر گل و لای است.

نصرآبادی افزود: بوته‌های باقی مانده با خطر پوسیدگی و سست شدن ریشه (به اصطلاح عرف بهره برداران سیاه شدن) روبرو شده و قابلیت برداشت ندارند و بقیه بوته‌های مستقر در رویشگاه با کاهش شیرابه استخراج شده مواجه هستند.

تولید ثروت با آنغوزه

آنغوزه تنها یک گیاهان دارویی نیست بلکه دارای ارزش اقتصادی فراوانی نیز هست، اما هنوز نتوانسته جای پایش را در اقتصاد استان محکم کند.

در حالی که شیره تولیدی گیاه آنغوزه دارای خواص دارویی بسیاری است و بخش اعظم شیره تولید شده به کشور‌هایی نظیر هند، حوزه خلیج فارس و حتی کشور‌های اروپایی صادر می‌شود، اما هنوز در استان و حتی کشورمان برای فرآوری این محصول ارزشمند اقدامی صورت نگرفته است.

این محصول بعد از سال‌ها بی مهری، قاچاق و خشکسالی حالا دستخوش باران‌های سیل آسا شده و آینده زیستگاه‌های آن به ویژه در شهرستان طبس به خطر افتاده است.

به نظر می‌رسد مسئولان مربوطه باید در زمینه آموزش و پرورش، تکثیر، برداشت و فرآوری آنغوزه گام‌های مؤثری بردارند تا سود طلای زرد بیابان در جیب خارجی‌ها نرود.

گزارش از فاطمه آریان پور