با توجه به خشکسالی‌هایی که اکنون عمر آن به بیش از ۲ دهه رسیده، چالش کم‌آبی در خراسان جنوبی به مسئله جدی تبدیل شده به‌طوری که در سال‌های گذشته پدیده مهاجرت از روستا به شهر و پیامد‌های دیگر را به دنبال داشته است.

آن طور که آمار‌ها نشان می‌دهد دوره اخیر خشکسالی در خراسان جنوبی از سال آبی ۷۹- ۷۸ آغاز و این استان امسال وارد بیست و دومین سال خشکسالی شده است.

براساس بررسی‌ها اکنون ۱۰۰ درصد مساحت خراسان جنوبی درگیر خشکسالی از خفیف تا بسیار شدید است و این بررسی‌ها نشان می‌دهد پنج درصد مساحت استان درگیر خشکسالی خفیف، ۲۵ درصد متوسط، ۱۸ درصد شدید و ۵۲ درصد درگیر خشکسالی بسیار شدید است.

این در حالی است که اقتصاد خراسان جنوبی بر پایه کشاورزی و دامداری استوار بوده و بنا بر آخرین آمار رسمی از مجموع منابع آب زیرزمینی استان ۹۰ درصد در بخش کشاورزی، ۸ درصد در بخش شرب و ۲ درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود.

کاهش بارندگی سال آبی گذشته و جاری در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه گزارش شده و شاهد کاهش حدود ۶۰ درصدی بارندگی‌ها نسبت به بلند مدت هستیم.

به اذعان مسئولان، سال آبی گذشته ۹۵۱ میلیون مترمکعب میزان مصرف آب در خراسان جنوبی بوده که بیش از ۹۹.۵ درصد آن از منابع آب زیرزمینی تأمین شده و گواه بر کم‌بارشی در این خطه کویری است.

تاکنون راهکار‌های مختلفی برای رفع معضل کم‌آبی و تبعات خشکسالی مطرح شده که ویژگی مشترک بیشتر این راهکارها، تمرکز بر استفاده از منابع آبی محدود کنونی است که باعث فشار بیشتر بر ذخایر و تشدید روند خشکی می‌شود.

با توجه به کمبود منابع آبی استان‌ها، در سال‌های اخیر پیشنهاد‌هایی برای انتقال آب دریا به داخل کشور مطرح شده است.

ساحل طولانی ایران در خلیج فارس و دریای عمان فرصتی را فراهم آورده تا برای استفاده از منابع آبی گسترده در جنوب و شرق کشور برنامه‌ریزی شود.

بر این اساس طرح انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به داخل کشور با سرمایه‌گذاری واحد‌های صنعتی در دستور کار قرار گرفت تا بخشی مهمی از آب مورد نیاز استان‌های کم‌آب شرقی و حتی مرکزی کشور از این طریق تأمین شود.

نگاه ویژه دولت سیزدهم به تأمین آب

خراسان جنوبی از استان‌های کم‌آب و کمتر توسعه‌یافته کشور به شمار می‌رود که برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای و تأمین آب آشامیدنی نیاز به منابع آبی جدید دارد.

موضوعی که رئیس جمهور نیز در سفر استانی به خراسان جنوبی به آن پرداخت و بر تأمین آب مورد نیاز این استان از منابع مختلف از جمله انتقال آب از دریای عمان تأکید کرد.

رئیس جمهور که نوزدهم شهریور پارسال به خراسان جنوبی سفر کرد، در خصوص مشکل کم‌آبی این استان گفت: مسئله آب مشکل بسیاری از استان‌های کشور است و این موضوع را در دولت به‌ صورت ویژه دنبال می‌کنیم.

آیت الله رئیسی در این ارتباط از راهکار‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت گفت: اقدامات کوتاه‌مدت را می‌توان در استان دنبال کرد، اما راهکار‌های بلندمدت از جمله انتقال آب از دریای عمان را می‌توان به صورت بلندمدت پیگیری کرد، البته نه اینکه خیلی طولانی شود که مردم ناامید شوند.

همچنین با توجه به اجرای خط انتقال آب خلیج فارس به برخی از استان‌های کشور ادامه این خط به سمت خراسان جنوبی نیز در برنامه بوده است.

آب مهمترین دغدغه کشاورزان خراسان جنوبی

قناعت استاندار خراسان جنوبی هم در دیدار‌هایی متعدد با مقامات کشوری بر تسریع اجرای طرح انتقال آب به استان تأکید کرده است.

قناعت تیر امسال در دیدار با رزم‌حسینی مشاور معاون اول رئیس جمهور در امور طرح های انتقال آب از دریا که در تهران انجام شد، با تشریح شرایط و ارائه گزارشی از پیامد‌های خشکسالی در خراسان جنوبی، انتقال آب را از طرح‌های اولویت‌دار منطقه عنوان کرد.

او انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان را یک ضرورت خواند و گفت: تأمین آب به عنوان یک زیرساخت اصلی موجب رغبت سرمایه‌گذاری در خراسان جنوبی می شود.

بحث و تبادل نظر استاندار و مشاور معاون اول رئیس جمهور درخصوص ضرورت انتقال آب به خراسان جنوبی به این مصوبه ختم شد که هرچه سریعتر عملیات اجرایی خط انتقال آب خلیج فارس از محل ورود به استان و محل خروجی به سمت خراسان رضوی آغاز شود.

استاندار خراسان جنوبی ۲۷ مهر امسال در آیین اختتامیه جشنواره زرشک نیز بار دیگر آب را از دغدغه‌های اصلی کشاورزان منطقه برشمرد و گفت: ۲ خط انتقال آب به خراسان جنوبی از خلیج فارس و دریای عمان را در دست پیگیری داریم تا با تحقق این طرح‌ها دغدغه بخش کشاورزی و صنعت استان رفع شود.

او افزود: از کار‌های جدی در دستور کار دولت سیزدهم، انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به خراسان جنوبی است.

قناعت گفت: انتقال آب از خلیج فارس به سه راهی سرچشمه رسیده و از آنجا خط سوم به سمت اصفهان، خط اول به سمت یزد و خط دوم به سمت کرمان و خراسان جنوبی اجرا می‌شود.

استاندار خراسان جنوبی تصریح کرد: برای اینکه بخش خصوصی این طرح را انجام می‌دهد لذا استان‌های با توان مالی بیشتر بخش خصوصی فعال‌تری هم دارند و لوله‌گذاری و احداث شبکه انتقال آب با سرعت انجام می‌شود.

نماینده عالی دولت در خراسان جنوبی اظهار کرد: برای اینکه خط انتقال آب خلیج فارس به کرمان و سپس به خراسان جنوبی برسد، ممکن است زمان‌بر شود لذا یکی از پیگیری‌های جدی دولت و مجلس، ایجاد خط چهارم بود که انتقال آب از دریای عمان است.

او گفت: چون این خط انتقال مصوبه دولت است لذا با بودجه دولتی انجام می‌شود و از چابهار به زاهدان مصوبه دارد که ما نیز پیگیر اخذ مصوبه هستیم تا ادامه آن به خراسان جنوبی برسد و پیگیری‌هایی با نهاد ریاست جمهوری، هیئت دولت و معاونت اجرایی رئیس جمهور داشته‌ایم.

قناعت بیان کرد: خط چهارم یعنی انتقال آب از دریای عمان را پیگیر هستیم تا دغدغه کشاورزان و زرشک کاران رفع شود لذا هم خط چهارم و هم خط دوم انتقال آب از خلیج فارس را پیگیری می‌کنیم تا هر کدام که میسر باشد، سریعتر انجام شود.

نیاز آبی خراسان جنوبی چقدر است؟

اما نیاز آبی خراسان جنوبی در این شرایط خشکسالی چقدر است و با چه روش‌هایی این نیاز رفع خواهد شد؟ سوالی که معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در پاسخ به آن گفت: نیاز آبی استان در بخش صنعت و شرب از زمانی که موضوع طرح انتقال آب از سد دوستی مطرح بود تا افق ۱۴۲۰ و ۱۴۲۵ احصا و در طرح انتقال آب از دریای عمان بازنگری شد.

۷۰ میلیون مترمکعب نیاز آب شرب استان، ۱۸۸ میلیون مترمکعب در مطالعات مرحله اول و ۱۵۰ میلیون مترمکعب در مطالعات مرحله دوم نیاز آب صنعت برآورد شده است.

پورجعفر اظهار کرد: از همین رو ۷۰ میلیون مترمکعب نیاز آب شرب استان، ۱۸۸ میلیون مترمکعب در مطالعات مرحله یک و ۱۵۰ میلیون مترمکعب در مطالعات مرحله دوم نیاز آب صنعت برآورد شده است.

او افزود: در بخش کشاورزی هم با توجه به ممنوعه بودن دشت‌های استان به‌ رغم افزایش سهم آب‌بری مطرح نیست و مدیریت بهره‌وری از منابع آبی موجود مد نظر است.

تأمین آب شرب از داخل و آب صنعت از خارج استان

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: تمامی ظرفیت‌های استان در بخش شرب و صنعت شناسایی و سپس این نیاز آبی احصا شده است که باید در خارج استان تأمین شود.

او طرح انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان را جزو برنامه‌های بلندمدت تأمین آب در این استان عنوان کرد و گفت: از محل اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان ۶۰ میلیون مترمکعب آب شیرین سهم خراسان جنوبی پیش‌بینی شده که صنایع استان در مرحله اول می‌توانند از آن استفاده کنند.

پورجعفر با بیان اینکه آب شرب باید از طرح های آهنگران و خوشاب برای استفاده مردم تأمین شود ادامه داد: هم اکنون تقریبا براساس سرانه جمعیت تا افق طرح، منابع آب تأمین است، اما به خاطر پرت شبکه‌ها و برخی صنایع غیرخانگی که از آب شرب مصرف می‌کند؛ مصرف آب شرب بالا است.

او گفت: با توجه به کمبود‌های آبی استان باید جانمایی مسکن ملی به نحوی مدیریت شود که در چند سال آینده مشکلی ایجاد نشود.

اتکای خراسان جنوبی به آب‌های زیرزمینی

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با بیان اینکه بیشترین اتکای استان به آب‌های زیرزمینی است، افزود: فقط بخشی از نیاز آبی شهرستان طبس است که توسط سد نهرین تأمین می‌شود و در سایر نقاط استان متکی به آب زیرزمینی هستیم.

او گفت: در بخش کشاورزی هم با توجه به خشکسالی‌های طولانی مدت اقدامات خوبی انجام شده لذا از زمان نصب کنتور‌های هوشمند حدود ۳۵۰ میلیون مترمکعب اضافه برداشت جلوگیری شد.

بیشتر بخوانید

• تامین آب شرب پایدار در پنج روستای دیهوک
• به جریان افتادن طرح انتقال آب به بیرجند پس از ۱۲ ماه
•  اصلاح ۴۰ کیلومتر از شبکه آبرسانی فرسوده در نهبندان

پورجعفر با اشاره به وجود ۶۳۰ میلیون پروانه کشاورزی در خراسان جنوبی تصریح کرد: با همکاری کشاورزان و اجرای سامانه‌های نوین آبیاری و کشت‌های باغی حدود ۱۳۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی شده است.

او این برنامه‌ها را از اقدامات بسیار خوب در مقابله با خشکسالی دانست و افزود: خراسان جنوبی به‌رغم اینکه بیش از ۲۵ سال درگیر خشکسالی است، اما از استان‌های پیشگام در مدیریت خشکسالی بوده است.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اعلام اینکه تقریبا صد درصد چاه‌های کشاورزی استان کنتور هوشمند دارند، گفت: بر همین اساس اضافه برداشتی عملا نداریم، اما برای بخشی از طبس و شهرستان‌های مرزی تا پایان سال گذشته کنتور‌های هوشمند نصب شده و راهکاری مهم با هدف پایداری چاه‌های آب در شرایط خشکسالی بوده است.

او ادامه داد: در بیشتر شهرستان‌ها همچون بشرویه و سرایان خود کشاورزان اذعان دارند که افت آب دشت‌ها کمتر شده است.

پورجعفر میانگین افت آب دشت‌های این استان را سالانه کمتر از ۲۰ سانتیمتر عنوان کرد و گفت: اگر به همین شکل خشکسالی مدیریت شود و بارندگی‌هایی را هم شاهد باشیم امید است بتوانیم کسری مخزن استان را به صفر برسانیم لذا گام بلندی در مدیریت خشکسالی خواهد بود.

به گفته او اگر کشاورزان در نصب کنتور‌های هوشمند همکاری نداشتند در برخی دشت‌ها همچون آرین‌شهر شاید ۸۰ درصد چاه‌ها از مدار بهره‌برداری خارج می‌شد.

انتقال آب از خارج استان با کمک صنایع بزرگ

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: طرح انتقال آب از دریای عمان به‌صورت رسمی از سال ۱۳۹۵ با حضور استانداران وقت خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان کلید خورد و در این طرح نیاز‌های آبی و سهم هر استان مشخص شد، اما در مقطعی طرح متوقف و دوباره در دستور کار قرار گرفت.

او با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد مصارف آب استان در بخش کشاورزی است، افزود: در حالی که ۶۰۰ میلیون مترمکعب مصرف آب بخش کشاورزی است، اما کل پروانه‌های صنعتی کمتر از ۳۰ میلیون مترمکعب آب مصرفی دارند لذا در طرح انتقال آب بخش صنایع استان منتفع می‌شود.

پورجعفر با اشاره به سهم خراسان جنوبی از طرح انتقال آب دریای عمان اظهار کرد: وزارت نیرو در تخصیص اولیه، انتقال ۶۰ میلیون مترمکعب آب شیرین شده به خراسان جنوبی را برآورد کرده است.

این مقام مسئول گفت: طرح دیگری با عنوان انتقال آب از خلیج فارس مطرح است که از سمت طبس به خراسان جنوبی می رسد و دولت نیز از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی دعوت کرده تا در اجرای آن سرمایه‌گذاری کنند.

او گفت: وزارت نیرو فقط تخصیص آب را دارد و در واقع اجرای این طرح به وزارت صنعت، معدن و تجارت واگذار شده است که سرمایه‌گذارانی جذب و با تشکیل کنسرسیوم‌هایی اقدام به اجرای طرح انتقال آب کنند.

پورجعفر تصریح کرد: دولت برای انتقال آب صنایع سرمایه‌گذاری نمی‌کند و بخش عمده آن را مجتمع سنگان خواف و ایمیدرو برعهده دارند.

او با بیان اینکه تأمین مالی از طریق شرکت‌های صنعتی انجام می‌شود، افزود: زمان دقیقی برای بهره‌برداری از طرح انتقال آب مشخص نشده، چون به سرمایه بخش خصوصی و وضعیت صنایع بستگی دارد، اما در افق ۱۴۰۵ بخشی از خط اجرایی می شود.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی بیان کرد: طرح انتقال آب به خراسان جنوبی از سفر اول رئیس جمهور مصوبه‌ای نداشته و برای دور دوم سفر‌های استانی نیز طرح‌های داخلی استان همچون طرح انتقال از خوشاب، درمیان و اسدیه پیش‌بینی شده است.

پیشرفت ۱۲ درصدی عملیات احداث فاز اول سازه آبگیر

مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن به عنوان مجری طرح ملی نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان به استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی درباره آخرین روند اجرای این طرح گفت: تأمین آب استان‌های خراسان جنوبی و خراسان رضوی در برنامه زودهنگام از مسیر دریای عمان انجام می‌شود.

اسدی افزود: ظرفیت خط انتقال آب از خلیج فارس نیز برای استان‌های فلات مرکزی است، اما مسیر خط دوم از سمت کرمان به خراسان جنوبی برای برنامه توسعه آتی مطالعه شده و در صورت تأمین اعتبار انجام می شود.

او گفت: مطالعات اجرای خط چهارم انتقال آب از دریای عمان به استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی شامل تأسیسات آبگیری و شیرین‌سازی به حجم ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال برای مرحله نهایی و سامانه انتقال آب برای مصارف شرب و صنعت سه استان شرقی کشور به ظرفیت ۲۸۰ میلیون مترمکعب در سال برای مرحله اول در دست انجام است.

عملیات احداث مرحله اول سازه آبگیر طرح به ظرفیت برداشت یک میلیارد و ۲۰۰ هزار مترمکعب در سال آب خام دریا تاکنون ۱۲ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و عملیات ساخت چهار ماژول نمک‌زدایی هریک به ظرفیت ۲۰۰ هزار مترمکعب در روز به پیمانکار شیرین‌سازی واگذار شده است.

مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن افزود: عملیات احداث مرحله اول سازه آبگیر طرح به ظرفیت برداشت یک میلیارد و ۲۰۰ هزار مترمکعب در سال آب خام دریا تاکنون بیش از ۱۲ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و عملیات ساخت چهار ماژول نمک‌زدایی هریک به ظرفیت ۲۰۰ هزار مترمکعب در روز به پیمانکار شیرین‌سازی واگذار شده است.

او اظهار کرد: مسیر اصلی سامانه انتقال آب معادل هزار و ۳۱۰ کیلومتر بوده و عملیات مسیرسازی در سه قطعه به طول ۶۰۰ کیلومتر معادل ۴۶ درصد کل مسیر در دست انجام است.

اسدی با بیان اینکه ۲۱۲ کیلومتر از مسیر مذکور معادل ۱۶ درصد آماده لوله‌گذاری است، گفت: این مسیر‌ها شامل قطعه ایرانشهر - زاهدان به طول ۳۳۰ کیلومتر بوده که ۱۰۰ کیلومتر آماده لوله‌گذاری شده است.

او افزود: همچنین در قطعه قاین - سنگان به طول ۱۴۰ کیلومتر، ۶۰ کیلومتر آماده لوله‌گذاری شده و قطعه تربت حیدریه تا مشهد ۱۲۳ کیلومتر که ۵۲ کیلومتر آماده لوله‌گذاری است.

مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن تصریح کرد: این خط انتقال طبق برنامه زمان‌بندی تا افق ۱۴۰۴، معادل ۲۳۰ میلیون مترمکعب از مصارف صنایع و شرب استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی را تأمین می کند و ۵۰ میلیون مترمکعب در سال نیز برای تامین مصارف ساحلی در نظر گرفته شده است.

او گفت: با اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به خراسان جنوبی، آب مورد نیاز استان در بخش صنایع، معادن و کشاورزی صنعتی تأمین می شود.

مسیرسازی انتقال آب در خراسان جنوبی تا پایان سال

اسدی با بیان اینکه عملیات لوله‌گذاری در خراسان جنوبی به‌زودی آغاز می‌شود، افزود: این خط از قائنات به سمت مشهد - سنگان خواف و از قائنات به سمت جنوب خراسان جنوبی اجرایی و عملیات مسیرسازی محدوده بزمان تا قاین در نیمه دوم سال جاری آغاز می شود.

او با تاکید بر اینکه تا پایان امسال همه جبهه‌های کاری در حوزه مسیرسازی خراسان جنوبی آغاز می‌شود، گفت: این مسیر‌ها خوشبختانه معارض خاصی ندارد از همین رو سرعت کار زیاد است.

مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن اظهار کرد: برای مناطق غرب استان، انشعابی از خط اصلی برای تأمین آب شرب و صنعت شهرستان‌های سرایان، فردوس، طبس و بشرویه در نظر گرفته شده که طبق برنامه‌ریزی انجام می شود.

او گفت: بعد از اتمام مسیرسازی عملیات لوله‌گذاری از شهرستان نهبندان به سمت شمال استان شروع می شود.

اسدی اضافه کرد: با توجه به قطعه‌بندی انجام شده مشکلی در تأمین منابع برای اقدامات در دست اجرا نداریم و برای ۲۰۰ هزار تن ورق و ساخت ۱۰۰ هزار تن لوله تأمین مالی پیگیری می‌شود.

او گفت: پیش‌بینی می‌کنیم طرح انتقال آب به خراسان جنوبی از دریای عمان تا سال ۱۴۰۴ به اتمام برسد.

منبع: ایرنا