آستان قدس رضوی در یکصد و چهل و ششمین برنامه سه شنبه‌های علمی و فرهنگی خود که در کتابخانه و موزه وزیری یزد برگزار شد، از قدیمی‌ترین قباله ازدواج با قدمتی بیش از ۲۵۰ سال که ثبت ملی نیز شده است رونمایی کرد.

در موزه کتابخانه وزیری یزد وابسته به آستان قدس رضوی، قدیمی‌ترین قباله ازدواج نگهداری می‌شود که متعلق به دوره زندیه است.

این قباله به عقد و ازدواج آقا عبدالحّی فرزند حاج موسی قزوینی با معصومه خانم فرزند حاج علیرضا اشاره دارد که تاریخ عقد در این سند سال ۱۱۹۳ هجری قمری ذکر شده و صداق ۴۰ تومان تبریزی رایج معاملات و موازی پنجاه مثقال طلا آلات و یک نفر کنیزک حبشیه که تقریبا ده تومان قیمت داشته و موازی یک اتاق فرش مشتمل بر قالی و توشک نمد و تمامی سه سهم مشاع از جمله بیست و چهار سهم یک درب حمام واقع در محله داخل حصار دارالعباده یزد موسوم به حمام بکشاه که محدود به خانه حاجی علیرضا بوده به عنوان بخشی از مهریه عروس ذکر شده است.

این قباله به ۶ مهر و امضا در صدر و حاشیه سند مزین است و به تزئینات هنری از جمله یک سرلوح منقش به زمینه زرپوش با نقوش گل و برگ، یک کتیبه به زبان عربی، عناوین و اسامی به شنگرف، جدول بندی ساده و الوان، دو حاشیه طرفین با نقوش گل و برگ آراسته شده است.

عقدنامه آقا میرزا محمد صراف و خانم خدیجه سلطان با صداق طلای ساخته شده، لوازم خانه، طاق شال ترمه، مس ساخته، دو جره میاه قریه محمد آباد چاهوک، خانه واقع در محله گازرگاه و جمیع صداق مرقومه به مبلغ دویست و ده تومان در تاریخ ۱۲۴۸ هجری قمری دیگر قباله قدیمی متعلق به دوره قاجار است که در این مراسم رونمایی شد.

این سند دارای سرلوح با تزئینات گل و برگ، طلا کاری با اشکال هندسی و یک کتیبه با متن، عناوین و اسامی به شنگرف، بین السطور جدول بندی نسبتا پهن و منقش، دارای یک حاشیه پهن، زمینه زرپوش با نقوش گل و برگ است که ۸ مهر در حاشیه سند نیز دیده می‌شود.

۹ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی

ناصر بابایی ندوشن کارشناس مسئول ثبت آثار ملی از میراث فرهنگی یزد در این مراسم اسنادی از این قبیل را دارای ارزش تاریخی و فرهنگی دانست و گفت: این آثار بخشی از هویت اجتماعی جامعه را بیان می‌کند.

او گنجینه موجود در کتابخانه و موزه وزیری یزد را دارای آثاری منحصر به فرد و ارزشمند عنوان کرد که برای ثبت برخی از آن‌ها در فهرست آثار ملی تلاش می‌شود.

بابایی ندوشن، رساله قیشریه ۵۴۴ هجری قمری مهمترین ماخذ و منبع در تصوف و عرفان اسلامی، کتاب الاحتجاج طبرسی ۷۳۶ هجری قمری، مفتاح العلوم ۷۰۱ هجری قمری، قرآن مجید ۷۱۲، کتاب مختارات من الرسائل ۶۹۳، کتاب جامع الافتراق و الاتفاق لصنعه التریاق ۶۷۰، نزهه الانفس و روضه المجلس ۵۹۰ به همراه دو سند قباله ازدواج را از جمله این آثار عنوان کرد که تاکنون به ثبت ملی رسیده است.

رهیافتی به سنت‌های اصیل ازدواج

حمیده شهیدی پژوهشگر اسناد تاریخی آستان قدس رضوی نیز به عنوان دیگر سخنران این مراسم، به بررسی نکاح نامه از دیدگاه سندشناسی پرداخت و اینگونه اسناد را در بردارنده هویت خانواده و هویت ملی و تاریخی جامعه دانست.

او بررسی اسناد ازدواج را رهیافتی به سنت‌های ازدواج در میان خانواده‌های ایرانی دانست و افزود: این اسناد که عناوین مختلفی از جمله صداق نامه برآن اطلاق می‌شود در زمره اسناد حقوقی و قضایی و یا نوعی از اسناد شرعی جای دارد.

این کارشناس همچنین شکل ظاهری و آرایه‌های هنری به کار رفته در قباله‌های ازدواج را نشان دهنده شان و منزلت اجتماعی افراد عنوان کرد.

شهیدی همچنین به تحمیدیه، دیباچه، آیات و احادیث اشعاری در مورد حکمت ازدواج، مشخصات زوج و زوجه و در برخی موارد اشاره به شغل پدر عروس و داماد، تعیین صداق یا همان مهریه، بیان تاریخ دقیق عقد و ثبت مهر عاقد و شاهدان را به عنوان بخش‌های مختلف یک سند ازدواج اشاره کرد.

او تصریح کرد: تمامی مراحل تنظیم سند ازدواج و جاری سازی خطبه عقد با حضور فردی آگاه به امور فقهی صورت می‌گرفت و عبارت عقد مناکحه صحیحه ملیه اسلامیه درج شده در این اسناد بر صحت عقد بر پایه اصول شرعی و به صورت دائمی اشاره دارد.

کتابخانه وزیری یزد در حال حاضر بیش از ۵۵۰۰ جلد نسخه خطی، ۶۲۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی، بیش ۱۰۰ هزار برگ سند تاریخی، حدود ۶۴۸ شی موزه‎ای، ۲۲۰۰ عکس، که ۳۲۰ شی در موزه به نمایش گذاشته شده است.