پنجم آذر در تقویم کشورمان به نام روز بسیج مستضعفین نامگذاری شده است.

امام خمینی(ره) در کتاب صحیفه امام، جلد ۲۱، صفحه ۱۹۴ نوشته‌اند: بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه‌های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می‌دهد. بسیج مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته‌های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده‌اند.

این شجره طیبه انقلاب اسلامی در ۵ آذر ۱۳۵۸ با فرمان امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ایجاد شد.

بر این اساس، مقدمات تشکیل بسیج با نام اولیه «سازمان بسیج ملی» فراهم شد. چند ماه بعد، شورای انقلاب در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ با تصویب «لایحه قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی» به بسیج، جایگاه قانونی داد. در ماده (۱) این قانون آمده است: «در اجرای فرمان رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مبنی بر ایجاد، آموزش و بسیج ارتش بیست میلیونی جهت پیشگیری و مقابله با هرگونه تهدید و تجاوز نظامی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور تشکیل می‌گردد.» برای اولین بار، وظایف سازمان بسیج، در «لایحه قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی» مصوب ۱۳۵۹/۴/۱۹ شورای انقلاب احصاء گردید. با شروع جنگ تحمیلی در سال ۱۳۵۹، موضوع آموزش نظامی همگانی و تشکیل سازمان بسیج بسیاری از مشکلات پیش روی کشور را در این زمینه حل کرد و بسیاری از مردم آموزش‌دیده به جبهه‌ها اعزام شدند.

به موجب «قانون ادغام بسیج ملی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» مصوب ۱۳۵۹/۱۰/۲۸ مجلس شورای اسلامی، بسیج با تغییر عنوان به «بسیج مستضعفین» به سپاه ملحق شد. اساسنامه بسیج مستضعفین به موجب فصل چهارم «قانون اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» به تاریخ ۱۳۶۱/۶/۱۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ماده (۳۵) این قانون هدف از تشکیل بسیج مستضعفین را ایجاد توانایی‌های لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور‌دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و همچنین کمک به مردم، هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه اعلام می‌دارد.

در ابتدای تشکیل نیروی مقاومت بسیج، "حجت‌الاسلام امیر مجد" فرماندهی این نیرو را بر عهده داشت و پس از او "حجت‌الاسلام احمد سالک" این مسئولیت را عهده‌دار شد سپس با حکم بنیانگذار انقلاب اسلامی "حجت‌الاسلام محمدعلی رحمانی" از سال ۱۳۶۲ فرماندهی بسیج را بر عهده گرفت و تا پایان جنگ تحمیلی در این سمت باقی ماند.

پس از حجت‌الاسلام رحمانی، سردار علیرضا افشار با حکم مقام معظم رهبری در تاریخ دهم اسفند ماه ۱۳۶۸ به فرماندهی نیروی مقاومت بسیج منصوب شد. پس از گذشت ۸ سال از مسئولیت سردار افشار، سردار حجازی با حکم مقام معظم رهبری در اواخر سال ۱۳۷۶ به فرماندهی این نهاد مردمی منصوب شد.

سال ۱۳۸۷ با انتصاب سرلشکر جعفری (فرمانده جدید سپاه پاسداران) و با اجرای طرح تحول در سپاه و راه اندازی سپاه‌های استانی، سرلشکر جعفری فرماندهی بسیج را خود به عهده گرفت و حجت‌الاسلام حسین طائب را به عنوان جانشینش در نیروی مقاومت بسیج برگزید و پس از چندی حجت الاسلام طائب به عنوان فرمانده نیروی مقاومت بسیج معرفی شد و سردار شهید حسین همدانی به عنوان جانشین فرمانده انتخاب شد.

در تاریخ دوازدهم مهر ماه ۱۳۸۸ نام بسیج از نیروی مقاومت بسیج به سازمان بسیج مستضعفین تغییر پیدا کرد و سردار محمدرضا نقدی فرماندهی این سازمان را عهده‌دار شد و پس از سردار نقدی، سردار غلامحسین غیب پرور به عنوان فرمانده انتخاب و هم اکنون سردار غلامرضا سلیمانی فرماندهی سازمان بسیج مستضعفین را بر عهده دارد.

اهداف بسیج مستضعفین به شرح ذیل است:

- تحقق فرمایش امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل هسته‌های حزب الله.

- ایجاد توانایی‌ها و آمادگی‌های لازم دفاعی در آحاد مردم در دفاع از کشور

- ایجاد توانایی‌های لازم رزمی در نیرو‌هایی که توانایی شرکت در عملیات‌های کلاسیک و بزرگ را دارند.

- ایجاد توانایی‌های لازم در آحاد مردم بمنظور کمک به هنگام بروز بلایا و حوادث غیر پیش‌بینی.

- کمک به دولت در امر سازندگی.

بسیج با تشکیل تشکل‌های مختلف به صورت تخصصی در زمینه‌هایی که مورد نیاز کشور است، فعالیت می‌کند.

بسیج طلاب و روحانیون، بسیج نخبگان، بسیج ورزشکاران، بسیج مساجد و محلات، بسیج هنرمندان، بسیج کارگری، بسیج علمی، پژوهشی و فناوری، بسیج حقوقدانان، بسیج عشایری، بسیج پیشکسوتان، بسیج کارمندان، بسیج مداحان، بسیج دانش آموزی، بسیج سازندگی، بسیج اصناف، بسیج دانشجویی، بسیج جامعه پزشکی، بسیج جامعه مهندسین، بسیج اساتید، بسیج جامعه زنان، بسیج فرهنگیان، بسیج ادارات و وزارتخانه‌ها و سازمان اردویی راهیان نور و گردشگری عناوین تشکل‌های بسیج هستند که هر کدام در زمینه‌های تخصصی خود علاوه بر اجرای برنامه‌های خود به کمک سایر نهادها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها می‌شتابند تا با پتانسیلی که در به کارگیری از نیرو‌های بسیجی دارند بتوانند در تسریع امور کمک کنند.

برکات این شجره‌ی طیبه، در بحران‌های اوایل انقلاب، جنگ تحمیلی و بعد از آن، در خنثی کردن فتنه‌های گوناگون به روشنی بر همگان عیان شده است.

بسیج مردمی با کارکرد‌های مؤثر و قابل انعطافی که دارد می‌تواند حلّال بسیاری از مشکلات کشور از جمله مقابله با تحریم‌های ظالمانه اقتصادی با پیروی از فرامین رهبر معظم انقلاب در عرصه‌ جهاد اقتصادی و اقدامات مثبت فرهنگی در مقابله با تهاجمات فرهنگ بیگانه، کمک به محرومین و اقشار ضعیف جامعه و نیز یاری رسانی به حادثه‌دیدگان در حوادث و بلایای طبیعی و سایر عرصه‌های خدمت‌رسانی به مردم باشد.

بسیج مستضعفین تبدیل به نمونه و الگویی برای ملت‌های آزاده جهان شده است. حزب‌الله لبنان، انقلابیون یمن، حشدالشعبی عراق و بسیاری دیگر از سازمان‌های مقاومت مردمی تشکیل شده در کشور‌های جهان، با بهره‌گیری از تجربیات بسیج مستضعفین جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته و جبهه جهانی مقابله با استکبار جهانی و اذناب آن را تشکیل داده و مشغول به مبارزه‌اند.

مبارزه و ایستادگی در مقابل ارتش تا بن دندان مسلح صهیونیستی و سعودی، مقابله با گروه‌های تروریستی تکفیری داعش در عراق و سوریه و نابودی آنها، تنها بخشی از اقدامات جبهه مقاومت است که حیرت جهانیان از قدرت خیره‌کننده این نیرو‌ها را به دنبال داشته است و در عین حال، بیانگر این واقعیت برای تمامی ملت‌های آزاده در اقصی نقاط عالم است که تنها راه نجات از چنگال استکبار جهانی، تأسی به روحیه و فرهنگ بسیجی و بهره‌گیری تمام عیار از نیرو‌های مردمی در مبارزه و مقابله با قدرت‌های مستکبر است.

امام خمینی(ره) در تاریخ ۱۳۶۷/۹/۲ درباره بسیج فرمودند: تشکیل بسیج در نظام جمهوری اسلامی ایران یقیناً از برکات و الطاف جلیّه خداوند تعالی بود که بر ملت عزیز و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شد.

مصداق این سخنان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضور نیرو‌های بسیجی در جنگ تحمیلی، حضور در مناطق سیل زده و زلزله زده برای امدادرسانی، حضور در اردو‌های جهادی برای ساخت مسکن در مناطق محروم، کمک به کادر درمان به ویژه در ایام شیوع ویروس کرونا و مشاوره‌های حقوقی از جمله خدماتی است که نیرو‌های بسیجی بدون چشمداشت به مردم ارائه کرده‌اند.