در یکی از مراکز ترک اعتیاد، مادری سر درد دل را باز کرده بود و با ناراحتی تعریف می‌کرد: «قبلا در جامعه دیده بودم که نوجوان‌ها چطور به درد اعتیاد مبتلا می‌شوند، اما اصلا به ذهنم هم نمی‌رسید که شاید برای بچه خودم هم پیش بیاید. اما وقتی دیدم چند نفری مدام به من گوشزد می‌کنند که چنین مشکلی برای پسرت پیش آمده، تازه چشم هایم را باز کردم و دیدم کار از کار گذشته و من خیلی وقت است که نشانه‌ها را دنبال نکرده ام و حالا باید او را برای درمان به مرکز ترک اعتیاد بیاورم. راستش زمانی که از پدرش جدا شدم به شدت گوشه گیر شد و با کسی ارتباط برقرار نمی‌کرد، تا اینکه در این اواخر دیدم تعدادی دوست و رفیق جوان پیدا کرده، خوشحال شدم که این اتفاق افتاده، اما متاسفانه دقت نکردم که با چه کسانی مراوده دارد.».

اما واقعا چطور می‌شود که والدین مراقب علائم هشدار دهنده بیماری زا یا بحران زا برای فرزندانشان نباشند؟ حال بگذریم از آن دست خانواده‌هایی که برای هر علامت بی جهتی دچار استرس و ناراحتی می‌شوند و ممکن است به فرزندشان بی جهت شک کنند، برخی از والدین اصلا مراقب رفت و آمد‌ها و ارتباطات فرزندانشان نیستند و زمانی به برخی بحران‌ها پی می‌برند که دیگر دیر شده است. نمونه اش رفتار‌های اعتیادگونه و استفاده از مواد مخدر یا روانگردان بین نوجوانان و جوانان است.

بنا به گفته محققان و پژوهشگران حوزه اعتیاد، این روز‌ها اعتیاد بین نوجوان‌های همه جوامع دیده می‌شود و جزو مسائل بحران زای خانواده‌های امروزی است. عوامل متعددی از محیط و خانواده تا دوستان، کنجکاوی یا هر بحران دیگری باعث می‌شود که نوجوانان به سمت مواد مخدر یا روانگردان‌های اعتیادزا سوق پیدا کنند.

دکتر محمدرضا قدیرزاده، پزشک و پژوهشگر حوزه اعتیاد در این باره می‌گوید: خیلی وقت‌ها خانواده‌ها به پزشکان و متخصصان مراجعه می‌کنند در حالیکه از وضع نوجوانشان و تغییراتی که در خلقیات، رفتار و منش و ظاهر او ایجاد شده، نگران هستند که نکند کودک یا نوجوانشان به سمت اعتیاد رفته باشم.

اما نکته مهم این است که از کجا شک کنیم که فرزند نوجوانمان درگیر اعتیاد شده یا به این سمت مواد یا دارو‌های روانگردان می‌رود؟ چند علامت هشدار و تذکر دهنده وجود دارد:

۱-درخواست پول زیاد از سوی نوجوان

وقتی نوجوان به دلائل مختلف از والدین پول زیادی درخواست می‌کند، مثلا یک روزبه بهانه کفشش که پاره شده یا یک روز که کلاسش فلان لوازم را نیاز دارد، گوشی اش خراب است یا انواع و اقسام بهانه‌های دیگر که به لحاظ مالی مشخص می‌کند که میزان پول تو جیبی گرفتنش خیلی بیش از حد معمول شده است.

۲-گوشه گیری یا پرحرفی
گوشه گیری یا بالعکس آن پرحرفی و مشارکت زیاد هر دو می‌تواند هم علامت مصرف مواد مخدر یا روانگردان باشد هر چند که این علامت‌ها ممکن است به مسائل مختلفی از جمله مشکلات دوران تحصیل یا حتی افسردگی هم برگردد، اما می‌تواند علامت اعتیاد هم باشد.

۳-اشت‌های کم یا زیاد
درست است که سنین بلوغ از دوران‌هایی محسوب می‌شود که نوجوانان ممکن است دچار پراشت‌هایی شود و این جای تعجب ندارد، اما بعضی وقت‌ها اشتها خیلی زیاد می‌شود مثل اینکه نیمه شب‌ها هم نوجوان به سراغ یخچال می‌رود و شروع به خوردن می‌کند که ممکن است علائم مصرف گل یا حشیش باشد. یا از سوی دیگر خیلی کم اشتها می‌شود که می‌تواند نشانه مصرف روانگردان‌هایی مثل ال اس دی، اکس یا شیشه باشد.
در هر حال تغییرات رفتاری مثل افسردگی خیلی زیاد یا پرخاشگری که سابقه اش وجود نداشته، همه قابل بررسی هستند.

۴-استفاده از عطر و خوش بو کننده‌های دهان و دندان
استفاده زیاد از حد انواع و اقسام عطر و خوش بو کننده دهان و دندان می‌تواند علامتی شک برانگیز باشد حال اینکه فرزند ما امروز به خودش عطر زد ما دلشوره از اعتیادش بگیریم بلکه زمانی که مثلا مدتی است به اتاقش وارد می‌شویم، بوی عطر یا ادکلن و یا خوش بو کننده زیاد می‌دهد یا لباس هایش مدام بو‌های مختلف می‌دهند. به هرحال برخی مواد‌های مخدر مثل گل حشیش بوی بد دارند و نوجوان یا جوان برای اینکه این بو از اتاق یا از دهانش برود، متوسل به انواع مواد خوش بو کننده می‌شود.

۵-قرمزی چشم‌ها و مصرف قطره چشمی
عموم افرادی که مواد یا روانگردان استفاده می‌کنند، چشمشان قرمز می‌شود و مجبور هستند برای اینکه این قرمزی را بپوشانند از قطره‌های چشمی استفاده کنند و عموما هم پدر و مادر در جیب یا کیفشان با این قطره‌ها مواجه می‌شوند که قبلا سابقه استفاده را فرزندشان نداشته است.

هر چند شاید خیلی جالب نباشد که والدین، فرزندانشان را مرتب تحت نظر و کنترل بگیرند، اما اگر والدین به فرزندی شک کردند، بد نیست که گاه نیز وسایلش را بررسی کنند و اگر با لوازمی مثل پایپ که مثل پیگ شیشه‌ای است، سیگار‌هایی که باز و بسته شده که ممکن است حشیش یا گل باشد، تکه‌های نایلون یا فویل آلومینیوم یا فندک‌هایی با شعله‌های زیاد روبه رو شدند، این‌ها ممکن است علائم مصرف مواد یا روانگردان باشد.

*مهمترین وظیفه والدین در مواجهه با این علائم

دکتر قدیرزاده درباره نحوه مواجهه با نوجوانی که مشکوک به اعتیاد است، می‌گوید: «در قدم اول به جای اینکه والدین خودشان مستقیم وارد شوند و با نوجوان برخورد کنند که مثلا کار به جرو بحث بکشد و اینکه نوجوان انکار کند و والدین درگیر شوند، بهتر است با یک مشاور صحبت کنند و آن مشاور بهترین راه را در زمینه نحوه رفتار با فردی که دچار اعتیاد به هر نوع ماده‌ای شده، با آن‌ها در میان بگذارد و در صورت نیاز برای ترک نیز آن‌ها را به مرکز مورد نظر ارجاع دهد.

به گفته پژوهشگران محبوب‌ترین داروی مخدر بین نوجوانان ماری جوانا، کوکائین، شیشه، ترامادول، الکل و مواد توهم زا است. والدینی که سطح خشونت در روابط خانوادگی شان بالاست، دچار مشکلات زیاد در روابطشان هستند و توجهی به فرزندان ندارند، طلاق گرفته یا در آستانه طلاق با انواع و اقسام بحران‌ها دست به گریبانند، سطح صمیمیت بین خودشان و فرزندان پایین است و ... ممکن است بیش از سایرین فرزندانشان به سمت اعتیاد سوق پیدا کنند.

در نهایت مهترین راه پس از فهمیدن اعتیاد نوجوانان علاوه بر اینکه والدین خونسری خود را باید حفظ کنند و با فرزندشان درگیر نشوند، سوق دادن او به سمت مشاور مناسب و ترک اعتیاد و در نهایت نیز کمک گرفتن از متخصصان ترک اعتیاد کارآزموده است.