فریبا نعمتی، مردم‌شناس و کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان درباره اهمیت ثبت جهانی میراث‌فرهنگی ناملموس در یونسکو گفت: یکی از مهمترین نهاد فرهنگی جهانی یعنی یونسکو (کنوانسیون سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل) میراث ناملموس یا معنوی را بدین مضمون بیان می‌کند که اقدام‌ها، نمایش‌ها، ابزار‌ها و دانش و مهارت، مصنوعات دستی و فضا‌های مرتبط به آن‌ها که جوامع آن‌ها را به‌عنوان بخشی از میراث‌فرهنگی خود می‌دانند که از نسلی به نسل دیگر بصورت شفاهی و کتبی منتقل می‌شود.

او درباره شب یلدا گفت: شب چله یکی از بزرگترین و کهن‌ترین جشن ایران باستان است که از روزگاران کهن تا کنون در بین مردم جایگاه خاصی دارد. در اصطلاح مردم‌شناسی شب چله بزرگترین شب سال و مصادف با انقلاب زمستانی است. واژه شب چله شب اول زمستان است و تا ۱۰ بهمن ادامه دارد و بعد از آن چله کوچک به مدت ۲۰ روز است. در گذشته که معیشت مردم بر اساس کشاورزی و دامداری بوده، گاه‌شماری و تقویم مردم نیز بر اساس رویداد‌های  طبیعی انجام می‌شد.

 نعمتی ادامه داد: در فرهنگ مشترک اقوام آریایی آخرین روز پاییز و شب اول زمستان، شب چله است که از آن شب به بعد ایام روز بتدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود و به همین مناسبت آن شب را شب تولد خورشید می‌دانند و آغاز شب میلاد مسیح و جشن کریسمس نیز برگرفته از آیین میترائیسم است. در باور ایرانیان باستان تاریکی و شب نشینان اهریمن و بدی است و در شب چله آتش روشن می‌کردند تا در سایه روشنی آتش تاریکی و اهریمن از بین برود به همین دلیل افروختن آتش روشن کردن آتشدان از رسم اصلی مردمان است.

این مردم‌شناس درباره آیین شب یلدا در همدان گفت: همدان به‌عنوان یکی از استان‌های غربی کشور که دارای تنوع اقوام و زبان است، یکی از قطب‌های  میراث‌فرهنگی ناملموس محسوب می‌شود که هر یک با آداب‌های خاص خود آیین شب چله را اجرا می‌کنند.  با آغاز فصل سرما برپا کردن کرسی یکی از مهمترین کار‌های، خانم خانه است. برای تهیه  تنقلات و خوراکی‌ها نیز از مواد موجود در خانه استفاده می‌کنند، مانند بو دادن گندم، عدس، پخت کدو حلوایی، قاچ کردن هندوانه، کشمش و مویز، انار، مغز گردو، سنجد، انجیر خشک، برگه‌های زردآلو، کشمش و نخود، تخم کدو یا هندوانه بو  داده نیز در ظروف سفالی تزئین شده داخل مجمع مسی گذاشته روی کرسی قرار می‌دهند.

خوراکی‌های شب چله دارای نماد خاصی است

او تصریح کرد: بر اساس رسم دیرین که احترام به بزرگان است، در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند بعد از شام به خوردن تنقلات می‌پردازند و در این مدت به گفتگو نیز می‌پردازند، از خاطرات و یاد گذشته سخن می‌گویند و پدر بزرگ و مادربزرگ  داستان و افسانه‌های گذشته را برای کودکان تعریف می‌کنند این شب‌نشینی تا پاسی از شب ادامه دارد.

هدیه شب یلدا

نعمتی یک از  برنامه‌های شب چله، دادن هدیه به خانواده عروس یا تازه عروس دانست و گفت: معمولا در این شب هدایایی از جمله پارچه، طلا، لباس، خوراکی در طبق یا مجمع مسی می‌گذارند و روی آن پارچه قرمز رنگ انداخته و آن را قبل از غروب آفتاب به خانه عروس می‌فرستند که به این هدایا، هدیه شب چله می‌گویند. خانواده عروس نیز با توجه به استطاعت مالی خود هدایایی برای داماد یا خانواده‌اش می‌فرستند.  

فال سوزن یا فال مهره از آیین‌های شب یلدا همدان

این مردم‌شناس با بیان اینکه مردم همدان در شب یلدا آیین گرفتن فال مهره یا فال سوزن را اجرا می‌کنند، تصریح کرد: از شب قبل کوزه‌ای را به چشمه برده و پر می‌کنند و در اتاقی کوزه را رو به قبله می‌گذارند (چون آب مقدس است گذاشتن کوزه بسمت قبله به آن تقدس می‌دهد) در شب چله هر یک از حاضران در اتاق نشانه‌ای مانند انگشتر مهره سنگ و ... در کوزه می‌اندازند و پارچه قرمز رنگی روی کوزه می‌اندازند و دختر بچه‌ای کنار کوزه می‌نشیند. یکی از مردان یا زنان که سواد خواندن و ذوق شعری دارد اشعاری از حافظ، دیوان باباطاهر می‌خواند و آن دختر بچه دست در کوزه می‌کند و مهره‌ای را بیرون می‌کشد و صاحب فال آن شعر یا ابیات را بعنوان فال خود تفسیر و تعبیر می‌کند.

او افزود: در فال سوزن که ثبت ملی شده است دختر بچه‌ای که لباس محلی پوشیده پارچه رنگی آب ندیده را در دست می‌گیرد و با سوزن به هنگام خواندن شعر با سوزن چند کوک روی پارچه می‌زند، خواندن فال نیز تا پاسی از شب انجام می‌شود.
نعمتی مهمترین کارکرد فرهنگی  شب چله از دیدگاه مردم شناسی را همدلی، همفکری و نزدیک شدن افراد فامیل به یکدیگر دانست و اظهار کرد: در این شب‌نشینی  علاوه بر خوردن خوراکی و تنقلات، درد دل و مشکلات خود  را نیز بیان می‌کنند و این همفکری و بیان مشکلات باعث حل مسائل بین فامیل می‌شود که این فرایند از مهمترین دستاورد‌های شب چله است.
حفظ و معرفی ثبت میراث ناملموس را یکی از مهمترین مسئولیت مردم‌شناسان و فرهنگ دوستان است

کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان، حفظ و معرفی ثبت میراث ناملموس را یکی از مهمترین مسئولیت مردم‌شناسان و فرهنگ دوستان عنوان کرد و در ادامه گفت: فاصله بین نسل جدید و قدیم و تداخل فرهنگی، بسیاری از آداب گذشتگان را به فراموشی سپرده است و رسالت مردم‌شناسان، شناسایی، معرفی و ثبت رسوم و میراث معنوی است که بعد از ثبت ملی و جهانی در حفظ آن کوشا باشیم.

او افزود: از اقدامات پاسداشت می‌توان به مستندنگاری میراث ناملموس توسط رسانه‌های تصویری و خبری، تهیه کلیپ‌های مربوطه، برگزاری جشنواره‌های مربوطه در مناسبت‌های مختلف و رویداد‌های گردشگری متناسب با نقاط روستایی و شهری اشاره کرد.  البته باتوجه به نوع میراث‌فرهنگی معنوی می‌توان فیلم خاص آن‌را تهیه کرد.

پرداختن به موضوعات میراث ناملموس می‌تواند بزرگترین جاذبه گردشگری برای گردشگران داخلی یا خارجی باشد
نعمتی بسیاری از میراث‌فرهنگی ناملموس را در درباره آیین‌های کشاورزی و دامداری، غذاها، رسوم ملی مانند آیین نوروز، شب چله،. ازدواج دانست و گفت: یکی از جاذبه‌های گردشگری علاوه بر جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، جاذبه فرهنگی، میراث‌معنوی است که شامل همه رسوم و فرهنگ مردم است؛ بنابراین پرداختن به موضوعات فرهنگی ناملموس می‌تواند بزرگترین جاذبه گردشگری برای گردشگران داخلی و یا خارجی باشد که اساس تعامل و معرفی و گفتگوی فرهنگی بین میزبان و گردشگران مهمان می‌شود.

این کارشناس مردم‌شناسی تصریح کرد: بنابراین روستا‌های هدف گردشگری با معرفی شاخص‌های فرهنگی در قالب رویداد‌های گردشگری مانند جشن محصول، برداشت انگور، جشنواره شیره‌پزی، سمنو پزان، رسم عروس بران.. باعث توسعه اقتصادی و فرهنگی گردشگران به روستا‌ها و متعاقب آن در شهر‌ها می‌شود.