علی عسگری، منجم آماتور و پژوهشگر نجوم در رابطه با اهمیت مبحث علمی و نجومی شب یلدا در گفتگو با ایسنا، اظهار کرد: زمین یک محوری دارد به نام محور فرضی که به دور آن چرخش می‌کند و از این چرخش زمین به دور محور فرضی شبانه‌روز پدید می‌آید. این محور فرضی نسبت به خط عمود بر صفحه مدار زمین، حدودا ۲۳.۷ درجه انحراف دارد و این انحرافِ صفحه باعث می‌شود که ساکنان زمین از خط استوا تا قطب شمال و از خط استوا تا قطب جنوب دو نوع آب و هوای متفاوت، دو فصل متفاوت و نیز طول شبانه روز‌های متفاوتی را تجربه کنند. به عبارتی، تمام اتفاقاتی که در نیمکره شمالی رخ می‌دهد، عکس آن در نیمکره جنوبی رخ می‌دهد.

اول تیرماه؛ انقلاب تابستانی در نیم‌کره شمالی زمین

این منجم آماتور افزود: از قطب شمال تا قطب جنوب دقیقا ۱۲ ساعت روز و ۱۲ ساعت شب وجود دارد. اما زمانی که وارد فصل بهار می‌شویم روزِ قطب شمال آغاز می‌شود، یعنی ۶ ماه برای آن‌ها روز خواهد بود. از قطب شمال تا خط استوا طول روزهایشان کم کم بلند می‌شود، خورشید در تابستان زاویه می‌گیرد و طول روز‌ها بلند می‌شود (به عبارتی از دید ما زاویه می‌گیرد، نه اینکه خورشید حرکت کند). بلندترین روز و کوتاه‌ترین شبی که ما تجربه می‌کنیم یکم تیرماه است که به عبارتی آخرین شب خردادماه می‌شود. دقیقاً عکس این اتفاق در نیم‌کره جنوبی رخ می‌دهد، یعنی برای نیم‌کره جنوبی شب یلدا است و ساکنان نیم‌کره جنوبی بلندترین شب و البته کوتاه‌ترین روز را تجربه می‌کنند. اول تیرماه را در نیم‌کره شمالی، انقلاب تابستانی و در نیم‌کره جنوبی انقلاب زمستانی می‌نامند.

اول دی‌ماه؛ انقلاب زمستانی

علی عسگری ادامه داد: بعد از یکم تیرماه، تا مدتی طول روز نسبت به بلندترین روز ثابت می‌ماند و پس از آن کم کم تا اول مهرماه، طول روز کوتاه می‌شود. مجدد از قطب شمال تا قطب جنوب ۱۲ ساعت روز و ۱۲ ساعت شب می‌شود. شب برای قطب شمال آغاز می‌شود، یعنی ۶ ماه شب شروع می‌شود و خورشید برای قطب جنوب طلوع می‌کند و تا ۶ ماه دیگر غروب نمی‌کند. اینجا، از مهرماه طول روز‌های ما کوتاه می‌شود، ارتفاع خورشید پایین می‌آید و زاویه‌اش کم می‌شود. در واقع، ما در آخر آذرماه و شب یکم دی‌ماه بلندترین شب سال را داریم و یکم دی‌ماه کوتاه‌ترین روز سال را تجربه می‌کنیم. به عبارتی، اول دی‌ماه را در نیمکره شمالی انقلاب زمستانی و در نیم‌کره جنوبی انقلاب تابستانی می‌نامند.

اهمیت عرض جغرافیایی بر طول روز و شب

این پژوهشگر نجوم درباره تأثیر و اهمیت عرض جغرافیایی بر طول روز و شب، تصریح کرد: هر چقدر عرض جغرافیایی را بالاتر برویم، طول شب بیشتر می‌شود، برای مثال، زمانی که وارد منطقه شمالی کشور روسیه یا شهر کازان روسیه بشویم، طولانی‌ترین شب ممکن است ۲ یا ۳ ماه ادامه داشته باشد، یعنی خورشید دیگر طلوع نمی‌کند که به آن شب‌های سفید نیز می‌گویند. گاهی هوا یک مقدار روشن می‌شود، اما خورشید بالای خط افق نمی‌آید و شما خورشید را ندارید. این را امتدادش دهید تا بالاترین عرض جغرافیایی تا قطب شمال که دیگر خورشید تا یک ماه اصلا طلوع نمی‌کند. برای درک اهمیت عرض جغرافیایی، باید گفت که طول شب یلدایی که ساکنان شهر چابهار با ساکنان اردبیل تجربه می‌کنند، متفاوت است. یعنی کسانی که در جنوبی‌ترین نقطه کشور هستند، برای آن‌ها طول شب کمتر است و هر چه در مسیر عرض جغرافیایی بالاتر می‌رویم، طول شب یلدا بلندتر می‌شود.

انحراف محور زمین نسبت به خط عمود بر صفحه مدار؛ دلیل نجومی شب یلدا

وی با اشاره به اهمیت انحراف محور زمین نسبت به خط عمود بر صفحه مدار و تاثیر آن بر پدیده‌ها و رویداد‌های نجومی، ادامه داد: زمانی که می‌گوییم در زمستان ارتفاع خورشید کم می‌شود یعنی خورشید از جنوب شرقی طلوع می‌کند و در جنوب غربی هم غروب می‌کند. وقتی خورشید از جنوب شرقی طلوع می‌کند، ارتفاع خیلی کمی می‌گیرد و سریع هم غروب می‌کند و مسافت زیادی را در آسمان طی نمی‌کند و یک دی ماه چنین اتفاقی رخ می‌دهد. دقیقا برعکس آن، در یک تیر ماه که ما بلندترین روز سال را تجربه می‌کنیم، خورشید از شمال شرق طلوع می‌کند و در شمال غرب هم غروب می‌کند و به این شکل مسافت زیادی را در آسمان طی می‌کند و ارتفاع زیادی می‌گیرد. این می‌شود بلندترین روز ما و به عبارتی می‌توانیم بگوییم گرم‌ترین روز سال. همه این موارد دلیلش یک چیز است و آن انحراف محور زمین نسبت به خط عمود بر صفحه مدار است. علت پدیده نجومی شب یلدا نیز وجود انحراف محور زمین است.

علی عسگری، در پایان ادامه داد: در قوانین فیزیک و در آسمان مدار دایره‌ای نداریم و تمام مدار‌های طبیعت بیضی شکل هستند، حتی مدارماه به دور زمین و مدار زمین به دور خورشید. اگر ما مدار زمین به دور خورشید را در نظر بگیریم یک مدار بیضی شکل است و بیضی دو کانون دارد و در واقع خورشید روی یکی از مدار‌های کانون زمین قرار دارد، با این حساب زمین گاهی اوقات در دورترین فاصله از خورشید قرار می‌گیرد. اکثر مردم تصور می‌کنند فاصله دور و نزدیکی به خورشید باعث پیدایش فصل و طول شبانه روز می‌شود، اما دقیقا عکس این تصور صادق است، یعنی زمانی که ما در فصل زمستان هستیم، اتفاقا در نزدیکترین فاصله به خورشید قرار داریم و زمانی که در تابستان هستیم، در دورترین فاصله نسبت به خورشید قرار داریم و این قضیه برای نیم‌کره جنوبی کاملا برعکس می‌شود، نیم‌کره جنوبی علاوه بر اینکه در فصل زمستان هستند در دورترین فاصله از خورشید هم هستند به خاطر همین گرمای قطب جنوب از قطب شمال پایین‌تر و سردتر است، چون هم در فصل زمستان است و هم در دورترین فاصله از خورشید قرار دارد.

منبع: ایسنا