سالمندی جمعیت یکی از نگرانی‌های رهبر معظم انقلاب است که در چند سال اخیر بار‌ها در این مورد صحبت کرده‌اند، مسئله دو فرزندی در دهه ۷۰ آغاز شد و بسیاری از خانواده‌ها به داشتن دو فرزند اکتفا کردند، شعار فرزند کمتر زندگی بهتر آن‌چنان حساب شده در بین افکار مردم جای گرفته که دور شدن از آن امکان‌پذیر نیست.

اوایل دهه ۸۰ تک‌فرزندی در بین زوج‌ها رواج بیشتری پیدا کرد تا جایی که امروز تک‌فرزندی در بین جوانان ترویج شده البته برخی از زوجین هم بر این باور هستند که به دلیل مشکلاتی مانند اقتصادی قید بچه‌دار شدن را در زندگی بزنند.

بدون شک در خانواده‌هایی که هیچ کودک و نوجوانی وجود ندارد، آن سرزندگی مورد انتظار را هم نمی‌توان سراغ داشت این اقشار بدون‌شک روزگاری یکنواخت، ساکن و کسل‌کننده‌ای را تجربه می‌کنند، حال‌آنکه به تجربه ثابت شده است، فرزندان می‌توانند امید به زندگی را بین والدین خود بالا ببرند.

امروز مسئله جنگ جمعیتی است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رسول ساکی دبیر ستاد خانواده و جمعیت حوزه‌های علمیه کشور دراین‌باره، اظهار کرد: در سال ۱۳۶۰ الی ۱۳۶۸ میانگین نرخ باروری ۶.۷ فرزند بود یعنی به ازای هر ۱۰ زن ۶۷ فرزند متولد می‌شد.

وی تصریح کرد: در برنامه اول توسعه جمع‌بندی بر این شد که کشور در سال ۱۳۹۰ به نرخ ۴.۹ فرزند برسد، اما در عمل با طی یک شیب تند و در سال ۱۳۷۱ به این نرخ رسیدیم، پس عملاً باید برنامه‌های کنترل جمعیت متوقف می‌شد، اما این اتفاق نیفتاد و در سال ۱۳۷۲ قانون‌های تنظیم خانواده تازه‌ای در مجلس به تصویب رسید.

دبیر مجمع فعالان جمعیت خاطرنشان کرد: در حال حاضر میانگین نرخ باروری کشور ۱.۷ است. البته این آمار را وزیر بهداشت منتشر کرده است، در صورت درست بودن این عدد ما برای اینکه دچار انقراض نسلی نشویم باید نرخ باروری خود را به ۲.۱ برسانیم؛ ۲.۱ فرزند استانداردی است که سازمان‌های بین‌المللی اعلام کرده‌اند.

ساکی اضافه کرد: برای رسیدن به نرخ رشد ۲.۱ باید راهی طولانی را طی کنیم و در صورت پیش‌روی این کاهش جمعیت، ما در سال ۱۴۳۰ پیرترین کشور منطقه خواهیم بود و در سال ۱۴۸۰ به میزان جمعیت ۳۰ میلیون نفر خواهیم رسید.

وی بیان کرد:، اما فاجعه وقتی عیان می‌شود که بدانیم ۴۲ درصد این جمعیت ۳۰ میلیونی، بالای ۶۵ سال سن خواهند داشت و ۲۰ درصد هم زیر سن تولید نسل و ثروت خواهند بود.

دبیر مجمع فعالان جمعیت ادامه داد: با این حساب کمتر از ۱۴ میلیون نفر جوان و میانسال خواهیم داشت، البته لازم به ذکر است که این تعداد از جمعیت نیز همسان نبوده و مثلاً دارای دسته‌بندی‌های مختلفی همچون متدین، غیرمتدین، مسلمان یا غیرمسلمان هستند. با این توضیح، به بیان دیگر کشور با سرعت به‌سوی وقوع آسیب‌های جمعیتی پیش می‌رود.

ساکی عنوان کرد: در مجمع ملی فعالان جمعیت نگاه ما این است که در جامعه حاکمیت و مردم نباید از هم جدا باشند؛ با این حال ما بیشتر بین مردم هستیم و دغدغه ما بیشتر انتقال مطالبات آن‌ها به حاکمیت است، در همین راستا تلاش ما این بوده است که در قدم اول مجموعه‌های مردمی را که در حوزه جمعیت فعالیت می‌کنند شناسایی، توانمند و متشکل کنیم.

وی جنگ جمعیتی را یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی دانستند که دشمنان نظام و انقلاب علیه جمهوری اسلامی ایران به راه انداختند.

دبیر مجمع ملی فعالان جمعیت کشور با اشاره به فاجعه قتل جنین (سقط عمدی جنین)، ارتقاء جایگاه مادری در جامعه، بیان آسیب‌های تک‌فرزندی و احیاء هویت خانواده‌های چند فرزندی افزود: نسبت به این موضوعات پیرامونی جمعیت و فرزندآوری، شبهات کمتری وجود دارد و جامعه نسبت به آن همراه‌تر بوده و مسیر شکل‌گیری فعالیت‌های مردمی در این زمینه هموارتر است.

عباس گودرزی نماینده مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی نیز دراین‌باره، اظهار کرد: در موضوع کاهش جمعیت، نفوذ رخ داده چراکه زمانی بر در و دیوار می‌زدند که جمعیت کاهش یابد و همه پای کار آمدند، ولی اکنون کدام دستگاه برای افزایش جمعیت پای‌کار آمده است؟ درحالی‌که این موضوع مهم باید در دستور کار همه دستگاه‌ها قرار گیرد.

وی تصریح کرد: باید بخشی از کار توسط دستگاه‌ها اجرا شود چراکه این موضوع مهم مدنظر رهبری است و رهبری این مسئله را حیاتی می‌دانند.

نماینده مردم بروجرد در مجلس خاطرنشان کرد: مسئله افزایش جمعیت، مسئله راهبردی برای نظام است و اگر به‌موقع انجام نشود قابل جبران نیست.

جمعیت جزء موضوعات اساسی و کلیدی کشور است

مجید منعمی معاون استاندار لرستان و فرماندار بروجرد نیز در این‌باره، اظهار کرد: موضوع جمعیت، موضوعی است که ضرورت آن را می‌دانیم به جهت اینکه در این مورد بسیار صحبت شده نشان از اهمیت آن دارد.

وی بیان کرد: رهبری با نگاه راهبردی که دارند ادبیاتی تولید کردند به نام جوانی جمعیت که رهبری بر این موضوع تأکید بسیار زیادی دارند و حفظ جوانی جمعیت موضوع مهمی است که باید مدنظر قرار گیرد.

فرماندار بروجرد ادامه داد: موضوع جمعیت جزء موضوعات اساسی و کلیدی کشور بوده و بحث پیری جمعیت یک رویدادی است که در آینده نه‌چندان دور با آن باید دست‌وپنجه نرم کنیم.

منعمی خاطرنشان کرد: طی سال‌های گذشته تصمیماتی برای کاهش جمعیت گرفته شد و در این راستا تبلیغاتی نیز صورت گرفت.

وی با بیان اینکه بیان کردن چنین موضوعی از سوی مقام معظم رهبری نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است و باید برای آن راهکار‌های لازم اندیشیده شود، اضافه کرد: دستگاه‌های اجرایی و مدیران باید به این مهم به‌عنوان یک موضوع جدی نگاه کنند.

معاون استاندار لرستان با بیان اینکه با توجه به اینکه کنش‌گران اصلی، عاملان پیشرفت و توسعه جوانان هستند این اهمیت را بیشتر درک می‌کنیم، افزود: حاکمیت مشوق‌های برای افزایش جمعیت در نظر گرفته، اما در اجرای آن کماکان دچار مشکل هستیم.

منعمی بیان کرد: این مهم می‌طلبد که یک بخش آن در رأس و مجموعه حاکمیت تصمیماتی گرفته شود و در سطح پایین‌تر اجرا شود.

مریم اردبیلی عضو علمی کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این‌باره، گفت: یکی از رویکرد‌های مهم و حل‌کننده، نگاه فرهنگی است به این مسئله است.

وی با تأکید بر اینکه در کشور هنوز ضرورت افزایش جمعیت درک نشده است، افزود: تغییر گفتمان فرهنگی، تغییر نگاه زوجین به فرزندآوری در کشور اتفاق نیفتاده است.

عضو علمی کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه افزایش باروری و بحران جمعیت هنوز برای بسیاری از مسئولان و دستگاه‌ها جزء مسائل اولویت‌دار نیست، اضافه کرد: بهانه‌های عمومی و کار رسانه‌ای دشمن، بُعد اقتصادی و معیشتی رشد جمعیت را بهانه قرار داده‌اند که البته لازم است به آن توجه شود؛ اما تجربه جهانی و در کشور نیز نشان داده است که حتی اگر اشکالات اقتصادی براثر یک معجزه به‌یک‌باره برطرف شود؛ لزوماً به افزایش فرزندآوری منجر نمی‌شود.

اردبیلی با بیان اینکه حتی بعضی از مشوق‌های اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های تشویقی دولت اگر زمینه فرهنگی آن مساعد نباشد می‌تواند مخرب باشد، افزود: مشوق‌های دولتی باید به انگیزه خانواده‌ها برای فرزندآوری اضافه شود.

این کارشناس آینده‌پژوهی توجه به مسئله جمعیت و فرزندآوری را ضرورت فرهنگی جامعه عنوان کرد و گفت: فرهنگ‌سازی در درازمدت اثرگذار خواهد بود، اما بند‌های فرهنگی قانون جمعیت کمرنگ و مبهم است و بیشتر رسانه‌ها به تبلیغ بسته‌های معیشتی اقتصادی می‌پردازند.

همچنین فرهاد طهماسبی جامعه‌شناس دراین‌باره، اظهار کرد: دولت، حکومت و ارکان حاکمیت باید زمینه را فراهم کنند و مردم را به سمت ازدواج و فرزندآوری سوق دهند و در این راستا الگوسازی شود و خود مسئولین پیشگام باشند.

وی تصریح کرد: در خصوص پیری جمعیت و اینکه در آینده با کمبود تأمین نیروی کار در کشور مواجه خواهیم شد هیچ شکی نیست.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه ارقام و آمار‌هایی که نرخ رشد و موالید در جامعه را نشان می‌دهد بیانگر این است که در این راستا روندی کاهشی داریم، افزود: در حال حاضر اکثر جمعیت کشور به‌صورت خانواده‌های تک‌فرزندی است و این امر می‌تواند مشکلات زیادی را برای جامعه و کشور ایجاد کند.

طهماسبی اضافه کرد: اولین مسئله‌ای که خانواده‌های تک‌فرزندی می‌تواند برای کشور ایجاد کند این است که با مسئله‌ای تحت عنوان مهاجرپذیری مواجه شویم و ناچار شویم از کشور‌های دیگر نیروی کار را تأمین کنیم و این علاوه بر تهدید هویت ملی می‌تواند ابعاد امنیتی و سیاسی برای جامعه به دنبال داشته باشد، چون کشوری نیستیم که بتوانیم هر مهاجری را بپذیریم.

با پیامد‌های پیری و عدم وجود نیروی کار در آینده مواجه خواهیم بود

وی بیان کرد: با پیامد‌های پیری و عدم وجود نیروی کار در آینده مواجه خواهیم بود و نیروی مهاجری هم که از خارج کشور جذب می‌شود ممکن است نیاز‌های ما برطرف نکند.

این جامعه‌شناس ادامه داد: باید به سمت این رویم که این مسئله مهار شود و راه مهار آن این نیست که دولت‌ها بیایند حمایت کنند و تنها به دادن تسهیلات برای اشتغال‌زایی اکتفا نکنند.

طهماسبی با بیان اینکه بنده به‌عنوان یک کارشناس مسئول در حوزه اجتماعی پیگیری کردم و معتقدم از قانون مجلس در مورد جوانی جمعیت ۳۰ درصد آن اجرایی نشده است، عنوان کرد: در لرستان دستگاه‌های اجرایی که متولی این موضوع هستند به ما جواب درست و حسابی ندادند و تنها فکر می‌کنند سیستم بانکی موظف است به مردم تسهیلات دهد در حالیکه باید دانشگاه‌ها، دانشگاه علوم پزشکی، بهزیستی، نظام وظیفه، کار و امور اجتماعی باید به جامعه خدمات ارائه دهند تا تغییر نگرش ایجاد شود و مهمتر از این قوانینی بوده که تصویب و حتی نیم‌بند هم اجرایی نمی‌شوند.

وی با بیان اینکه براساس قانون خانواده و جوانی جمعیت، افرادی که در شهر‌هایی با نرخ رشد دو درصد و کمتر از آن قرار دارند چنانچه سومین فرزند آن‌ها متولد باید اداره کل راه و شهرسازی لرستان موظف است به آن‌ها زمین و مسکن دهد، افزود: تاکنون چنین موردی در لرستان اتفاق نیفتاده و این قوانین هم کارساز نیستند علیرغم اینکه مجلس و دولت با حسن نیت چنین قوانینی را تصویب می‌کنند، اما این قوانین کارآمد نیستند به دلیل اینکه کسانی که مسئول اجرای این قانون هستند به آن اعتقادی ندارند، چنانچه این افراد اعتقاد داشته باشند خودشان به آن عمل می‌کنند تا تبدیل به انگیزشی برای آحاد مختلف جامعه شود.

این دکترای جامعه‌شناس با بیان اینکه باید به سمت تغییر نگرش در جامعه پیش رویم، اضافه کرد: زنجیره‌هایی نظیر بی‌نشان که از صداوسیما پخش می‌شود تبلیغ منفی برای رشد جمعیت در جامعه محسوب می‌شود.

طهماسبی اظهار کرد: تغییر نگرش نیاز به انجام کار‌های فرهنگی در جامعه دارد و مسئولین نیز باید مجاب شوند و از افرادی که چند قلوزا هستند حمایت شوند متأسفانه مواردی را به بهزیستی و علوم پزشکی استان معرفی کردیم و پاسخ دادند که در حیطه کار ما نیست؛ پس در حیطه چه دستگاه‌هایی است؟

وی تصریح کرد: سیاست‌های تنظیم جمعیت مدنظر مقام معظم رهبری که به همه ارکان نظام ابلاغ می‌شود چنانچه اجرایی شوند مشکلی تحت عنوان کمبود و پیری جمعیت نخواهیم داشت، اما مسئله این است که اجرایی نمی‌شود و نیاز است سازمان بازرسی نتایج کار خود را در این راستا اعلام کند.

مسئله جمعیت باید جدی گرفته شود چراکه ابعاد امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد

این دکتری جامعه‌شناسی افزود: مسئله جمعیت باید جدی گرفته شود چراکه ابعاد امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد.

طهماسبی بیان کرد: چگونه است که نرخ رشد جمعیت در حاشیه کشور بیش از سه درصد است باوجود محرومیتی که وجود دارد؟

این جامعه‌شناس با بیان اینکه جمعیت کیفی برایمان مهم است، گفت: هم‌اکنون در بحث جمعیت با مسئله کمیت مواجه شدیم و علت آن این است که نگرش جامعه به فرزندآوری و ازدواج تغییر یافته و عمدتاً در راستای نگرش‌های ارزشی، هنجاری و اسلامی جامعه نیست به دلیل اینکه در برخی مواقع افراد توان انجام مسئولیت را ندارد و از بیکاری رنج می‌برند.

طهماسبی گفت: یکی از راهکار‌ها می‌تواند این باشد که برای دانشجویان ارشد و دکتری شغل ایجاد شود و به آن‌ها گفته شود ازدواج و ایجاد نسل کنید.

وی با بیان اینکه ازدواج و فرزندآوری در گذشته یکی از مسائل سنتی جامعه محسوب می‌شد، افزود: دولت، حکومت و ارکان حاکمیت باید زمینه را فراهم کنند و مردم را به سمت این دو مقوله سوق دهند و در این راستا الگوسازی شود و خود مسئولین پیشگام باشند.

این دکتری جامعه‌شناسی عنوان کرد: محرومیت‌ها، بی‌عدالتی و تبعیض‌ها و استخدام‌های رابطه‌ای باید ریشه‌کن شود و هنگامی‌که جامعه این بی‌عدالتی‌ها را می‌بیند از اجرای فرمان‌هایی که از سوی حکومت ابلاغ می‌شود سر باز می‌زنند و باید به سمتی حرکت کنیم که واقعاً آنچه را می‌گوییم به آن عمل کنیم.

طهماسبی با بیان اینکه در ادارات می‌گویند استخدام نداریم پس چگونه است فردی را با سمت‌های مدیریتی استخدام می‌کنند، افزود: بر اساس آمار ۵۰۰۰ تحصیل‌کرده خانواده ایثارگر فاقد شغل هستند؛ بین خانواده‌های ایثارگر نیز تفاوت قائل می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه باید بی‌عدالتی‌ها، تبعیض‌ها و محرومیت‌ها را کاهش دهیم و چنانچه فرصت و محرومیتی وجود دارد برای همگان خواهد بود، گفت: جمعیت لرستان که یکی از استان‌های سنتی بوده نرخ رشد جمعیت آن زیر یک درصد است و این خیلی جای تأمل دارد.

این جامعه شناس با اشاره به اینکه در جهت تغییر نگرش، اصلاح ساختارها، کاهش محرومیت‌ها و اجرای قوانینی که برای جمعیت تنظیم شده قدم برداریم، افزود: اگر قرار است تحولی در جامعه ایجاد شود خودمان باید در اجرای این سیاست‌ها مصر و پیشگام باشیم.

بزرگترین بحرانی کــه بشر با آن روبرو خواهد بود کمبود منابع، جنگ منطقه‌ای یا شیوع بیماری‌های ناشناخته نیست بلکه آنچه کشور را تهدید می‌کند کمبود جمعیت است که این مسئله باعث بروز مشکلات اقتصادی، اجتماعی و ... خواهد شد که اعمال سیاست‌های جمعیتی، در قالب برنامه‌های مدون و جامع برای مقابله با پدیده زمستان جمعیتی می‌تواند از پیامد‌های منفی آن بکاهد.