پنجم دی ماه سال ۱۳۸۲ روز جمعه و ساعت نزدیک به ۱۱ صبح بود، سن و سال زیادی نداشتم و مشغول تماشای برنامه کودک از شبکه ۲ بودم که خانم مجری برنامه کودک با لحنی غمناک و غمبار از وقوع زلزله در بم کرمان برای مخاطبان از جعبه جادویی توضیح می‌داد، چشمانم را که می‌بندم هنوز می‌توانم لحن غمبار مجری از اعلام خبر وقوع زلزله و جان‌باختن کودکان در آن جمعه سیاه را در بند بند وجودم احساس کنم.

کودکی هفت یا هشت ساله بودم، اما با شنیدن این خبر غم بزرگی بر وجودم نشست و دیگر برنامه کودک زیبایی که منتظر آغازش بودم شادم نمی‌کرد و ناراحتِ کودکان بم بودم، پیش خودم تصور می‌کردم، اکنون پدر و مادری که بچه خودشان را از دست دادند چه حالی دارند و برعکس کودکانی که پدر و مادر خود را از دست دادند چگونه در برابر این غم جانسوز تاب می‌آورند با سن و سال کمی که داشتم ذهنم پر از سوال شده بود و چنان این خاطره تلخ و زلزله بم بر وجودم تار بسته است که اکنون که خودم مادر شده‌ام، اما همواره تصور آن روز حتی از راه دور برایم طاقت‌فرسا است و آنچه که موجب می‌شود این خاطره تلخ تکرار نشود تنها در رعایت ایمنی و آموزش برای خسارت جانی و مالی کمتر خلاصه شده است.

زلزله اتفاق می‌افتد؛ بیاموزیم جان و مالمان را حفظ کنیم

در زمان وقوع زلزله سال ۱۳۸۲ کودکی بودم که از جعبه جادویی خسارت‌ها و عمق فاجعه زلزله بم را دنبال می‌کردم و درک عمیقی نداشتم، اما اکنون با خود مرور می‌کنم شاید اگر ساخت و ساز ایمن و آموزش‌های صحیح برای اقدام در زمان وقوع زلزله را همواره در جامعه یادآوری کنیم شاید خسارت زلزله به مراتب کاهش یابد و دیگر خاطرات تلخ زلزله در سال‌های گذشته تکرار نشود.

طبق گزارش‌ها، زمین‌لرزه ۱۳۸۲ بم زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۶٫۶ ریشتربود که در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند. زمین‌لرزه بم با حدود ۵۰ هزار کشته سومین زمین‌لرزه پرتلفات تاریخ ایران بعد از زمین‌لرزه سال ۲۷۲هجری در اردبیل و زمین‌لرزه سال ۲۳۵ هجری دامغان بود. زمین لرزه سال ۲۳۵ هجری در دامغان از توابع استان سمنان ششمین زمین لرزه مرگبار در طول تاریخ ثبت شده جهان است. این زمین لرزه ۲۰۰ هزار کشته به جای گذاشت.

حادثه زلزله بم چنان غمبار بود که بنا بر تصمیم شورایعالی انقلاب فرهنگی پنجم دی در تقویم رسمی کشور، سالروز زلزله بم و روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نامیده شد تا تلنگر و تاکیدی چندباره بر ساخت و ساز ایمن برای مقابله با حوادث طبیعی مانند زلزله و کاهش خسارات ناشی از آن باشد.

به گفته متخصصان، قرار گرفتن ایران در بخشی از کمربند کوه‌زایی آلپ هیمالیا که یکی از جوانترین نواحی کوه‌زایی جهان محسوب می‌شود موجب شده که فلات ایران از لحاظ زلزله‌خیزی فعال باشد و هر از چند گاهی هزاران نفر با رویداد زمین لرزه‌های ویرانگر به کام نیستی بروند. زمین لرزه‌های اخیری که در ایران رخ داد ما را بر آن وامی دارد که هر روز آماده‌تر از روز گذشته خود را در برابر حوادث ایمن کنیم.

زمین لرزه‌های سال ۱۳۶۹ استان‌های گیلان و زنجان، زمین لرزه سال ۱۳۷۴ استان‌های اردبیل و خراسان، زمین لرزه پنجم دیماه سال ۱۳۸۲ استان کرمان (بم)، زمین لرزه سال ۱۳۸۳استان مازندران (بلده) و زمین لرزه سال۱۳۹۶کرمانشاه، همگی اتفاقات تلخی بودند که رعایت ایمنی و آموزش در هنگام وقوع زلزله را دوچندان می‌کند و انتظار می‌رود فراگیری آموزش‌های صحیح برای اقدام در زمان وقوع زلزله و ساخت و ساز‌های ایمن به منظور تکرار حوادث تلخ از دست دادن عزیزان مورد توجه باشد.

زلزله اتفاق می‌افتد؛ بیاموزیم جان و مالمان را حفظ کنیم

آیا زلزله قابل پیش‌‍بینی است؟

زلزله حادثه‌ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می‌آید و به طور معمول در اثر وقوع این بلای طبیعی در میان لایه‌هایی از سنگ که در زیر خاک سطحی و در عمقی حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری قرار دارند شکست‌های برشی، کششی یا فشاری به وقوع می‌پیوندد که از انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می‌آید، زلزله شکل می‌گیرد.

به گفته متخصصان امر، امواج زلزله‌ای ثبت شده، می‌تواند به ما اطلاع دهند که ارتعاش‌های بسیار قوی تری در راه است، اما این اطلاعات می‌تواند فقط چند دقیقه پیش از وقوع زلزله به ما اخطار دهد.

دانشمندان می‌توانند بر پایه حرکت‌های صفحه‌ها در زمین و موقعیت منطقه‌های گسل، پیش بینی کنند که در کدام مناطق احتمال وقوع زلزله زیاد است. هم چنین با تحقیق در تاریخ زمین لرزه‌های روی داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالی وقوع زلزله را پیش بینی کنند.

متاسفانه در بحث پیش بینی دقیق مکان زلزله در استان سمنان عقب ماندگی‌هایی وجود دارد و اکنون سه ایستگاه فعال لرزه نگاری در استان وجود دارد که برای تعیین موقعیت دقیق کانون زلزله واعزام نیرو‌های امدادی در زمان طلایی بسیار مفید است.

به گفته مسوولان، اقدامات به منظور احداث ایستگاه‌های لرزه نگاری در شهرستان‌های میامی، شاهرود و دامغان در دستور کار است و ۲۶ سال گذشته در استان سمنان خسکشالی، سرمازدگی، سیل زلزله و آتش سوزی جنگل به لحاظ فراوانی و میزان خسارت وارده در رتبه بندی اول به لحاظ مخاطرات هستند.

زلزله اتفاق می‌افتد؛ بیاموزیم جان و مالمان را حفظ کنیم

راهکار‌های کاهش مخاطرات

شناخت پدیده زلزله و سایر سوانح طبیعی و ارایه الگو‌های مناسب برای رفتار جمعی و فردی مردم در قبل، حین و بعد از این سوانح می‌تواند از اثرات مخرب بکاهد و از جمله اقدامات فراگیری اطلاعات صحیح آمادگی‌های لازم برای مقابله با زمین لرزه است و به عنوان مثال تمام اعضای خانواده باید بدانند در هنگام وقوع زلزله در منزل چه کار کنند.

رعایت اصول ایمنی در داخل ساختمان‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا در برخی از زلزله‌های نه چندان شدید، امکان دارد که ساختمان ویران نشود، اما سقوط، پرتاب و شکستن وسایل داخلی برای ساکنان ایجاد خطر کند. پس ایمن سازی داخل ساختمان‌ها نیز از اصول ایمنی محسوب می‌شود که در عین حال بسیار کم هزینه و آسان است، تأثیر به سزایی در پیشگیری از آسیب‌ها دارد.

بر پایه گزارش‌ها، عمده پیشرفت‌هایی که در ۵۰ سال گذشته حاصل شده است به آمادگی برای زلزله و مخصوصاً حیطه مهندسی عمران مربوط می‌شود. در چند دهه گذشته استاندارد‌هایی برای ساخت ساختمان‌ها در نظر گرفته شد تا مقاومت آن‌ها در برابر نیروی امواج زمین لرزه افزایش دهد. از استاندارد‌های جدید می‌توان به تقویت مصالح اشاره کرد. طراحی بنا‌ها به شیوه‌ای که از انعطاف پذیری لازم برای جذب ارتعاش‌ها برخوردار باشند، بدون آن که تخریب شوند، یکی دیگر از این روش‌ها به شمار می‌رود.

طراحی ساختمان‌ها به شیوه‌ای که بتوانند این ضربه‌ها را بگیرند، مخصوصاً در مناطقی که زلزله خیز هستند، بسیار مهم است. یکی دیگر از مولفه‌های آمادگی، آموزش مردم است. امروزه بسیاری از سامانه‌های دولتی در بیشتر کشورها، دفترچه‌های راهنمایی منتشر می‌کنند که در آن چگونگی وقوع زلزله، راهنمایی‌هایی درباره حفاظت خانه در برابر زلزله‌های احتمالی و فعالیت‌هایی که در زمان وقوع زلزله باید انجام داد، گردآوری شده است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری سمنان با بیان اینکه روز ۵ دی، روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش بلایای طبیعی با شعار «دولت و ملت همدل و همزبان، ایمنی ایران اسلامی» نامگذاری شده است، گفت: شخص رییس جمهور و وزیر کشور در سطح ملی و شخص استاندار به عنوان رییس ستاد پیشگیری و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان همواره در صحنه مدیریت بحران بوده و با جدیت مسائل در حال پیگیری است.

به گفته کمال طاهریان، جلسات مدیریت بحران در سطح استان و شهرستان، برگزاری مانور صفر، برگزاری مانور عملیاتی و اجرایی، رژه موتوری در سطح استان، برگزاری نشست‌های تخصصی و کارشناسی، دیدار با نماینده، ولی فقیه و امام جمعه سمنان، انتشار پیامک‌های آموزشی ویژه عموم مردم و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان به منظور معرفی این شرکت‌ها، از جمله برنامه‌های در نظر گرفته شده ویژه هفته ایمنی در برابر زلزله و کاهش بلایای طبیعی در استان سمنان است.

زلزله اتفاق می‌افتد؛ بیاموزیم جان و مالمان را حفظ کنیم

اقدامات ضروری پیش از وقوع زلزله از سوی مردم و مسوولان

به منظور آمادگی قبل از وقوع زلزله، آحاد جامعه لازم است قفسه‌های کتاب، کابینت‌های ظروف چینی و تمامی وسایل بلند به دیوار چسبانده شده، محکم تثبیت شوند. اجسام سنگین، بزرگ و شکستنی هم باید به طبقات پایین منتقل شده، در جایشان ثابت نگه داشته شوند. این کار باعث کاهش احتمال صدمات و درصد تخریب می‌شود.
لازم است وسایلی که احتمال افتادن آن وجود دارد، در جایشان محکم شوند، زیرا افتادن این وسایل می‌تواند منجر به ایجاد صدمات جدی شود.

توجه به بیمه خانه‌های مسکونی از اقدامات ارزشمند و پیشگیرانه است که تا حدی زیادی در جبران خسارت مادی ناشی از زلزله موثر است و اکنون دولت با تقبل بخش زیادی از تعرفه بیمه‌ای در ترغیب شهروندان به انجام بیمه خانه اقدام کرده است، اما لازم است شهروندان با افزایش سهم پرداختی خود میزان دریافتی در هنگام وقوع زلزله و تحمیل خسارت را افزایش دهند.

اما مسوولان نیز به عنوان اقدامات ضروری پیش از وقوع زلزله لازم است بابت پاسخ به نیاز‌ها و تسریع در اقدام هنگام وقوع زلزله بانک اطلاعاتی از داشته‌ها فراهم کنند و به هر بخش یا دستگاه اجرایی مسولیت‌ها را به صورت دوره‌ای یادآوری کنند تا در هنگام وقوع بحران مسوولان با آمادگی کامل نسبت به امدادرسانی اقدام کنند.

توجه به نوسازی سازه‌های بافت‌های فرسوده و بازآفرینی شهری از جمله اقدامات مهم برای کاهش خسارت زلزله و عمل پیشگیرانه است که برای نوسازی بافت فرسوده تسهیلات ارزان قیمت نیز به متقاضیان پرداخت می‌شود، اما استقبال در حد انتظار نیست و اکنون شمار زیادی از خانه‌های مسکونی استان سمنان ناایمن و در بافت فرسوده قرار دارند.

زلزله اتفاق می‌افتد؛ بیاموزیم جان و مالمان را حفظ کنیم

نکات مهم در هنگام وقوع زلزله:

هنگام وقوع زلزله سعی نکنید از اشیاء گران قیمت و شخصی خود محافظت کنید، بیشتر به فکر نجات جان خود باشید. اگر به طرف خیابان دویدید، در صورت امکان خود را به فضای باز و دور از تمامی خطرات مثل پارک برسانید. زلزله معمولاً بدون خبر روی می‌دهد، به محض احساس کوچکترین لرزشی سریعاً به محل امنی بروید.

مکان‌های امن:

اگر به طرف خیابان دویدید، در صورت امکان خود را به فضای باز و دور از تمامی خطرات مثل پارک برسانید. از وسایل آتش زا مانند آبگرمکن و اجاق گاز و بخاری فاصله بگیرید. از شیشه‌ها و پنجره‌ها فاصله بگیرید. از قرار گرفتن در محله‌ای که موادی همچون اسید وجود دارد پرهیز کنید.

شما می‌توانید در چهار گوش دیوار‌ها پناه بگیرید. در کنار میز و یا صندلی محل خوبی جهت پناه گرفتن است. از نزدیک شدن به درختان و اشیاء آویزان بپرهیزید.

در هنگام وقوع زلزله از آسانسور خارج شوید. از اتومبیل خارج شده و پس از پارک خودرو در نزدیک خودرو پناه بگیرید. از سواحل دریا فاصله بگیرید. کتاب و یا یک جسم سخت را بر روی سر خود برای محافظت قرار دهید.

هنگام وقوع زلزله در خانه:

تجربه نشان داده است به منظور حفاظت از خودمان و اعضای خانواده در مواقع اضطراری باید از قبل بیاموزیم که در موقعیت‌های مختلف چه عکس العملی از خود نشان دهیم که این عکس العمل بسته به نوع محل قرار گرفتن متفاوت است.

به خاطر داشته باشیم هنگام وقوع زلزله وقت زیادی در اختیار نداریم و عکس العمل ما نسبت به زلزله یک حرکت غیر ارادی است، اما همواره به یاد داشته باشیم که خاتمه زلزله رفع کامل خطر نیست و باید برای پس‌لرزه‌ها آماده باشیم. دست پاچه نشویم، با خونسردی و اندیشه اقدامات لازم را آغاز و دیگران را نیز به آرامش دعوت کنیم.

به گفته کارشناسان، شهروندان در هنگام وقوع زلزله در هرجایی که هستند در گام نخست باید آرامش خود را حفظ کنند و به دور از وحشت به مناطق امن خانه پناه ببرند.

هنگامی که لرزش‌ها ضعیف هستند سعی کنیم با قرار گرفتن کنار میز و نیمکت‌های مقاوم، از خود محافظت کنیم.

اگر در آسانسور هستیم در اولین طبقه آسانسور را متوقف کرده و از آن خارج شویم. در داخل خانه می‌توانیم در زوایای دیوار‌ها (گوشه ها) بایستیم. درکنار دیوار‌های مشرف به بیرون ساختمان بایستیم (زیرچهاچوب در قرارنگیرید) اگر در پله هستیم خود را از آنجا دور و در بین طبقات توقف کنیم.

در صورت بروز آتش سوزی، شعله‌های کوچک به راحتی خاموش می‌شوند، بنابراین همیشه کپسول‌های آتش نشانی را مهیا و در دسترس قرار دهیم. مراقب خرده شیشه‌های پنجره‌ها و ظروف باشیم.

موقع خروج از ساختمان روی سر خود را با دست یا جسمی مانند تخته محافظت کنیم، اجاق گاز و هرگونه آتش را خاموش کنیم. از داد و فریاد زدن و دویدن به هر طرف جداً خودداری کنیم. اگر در شب زلزله روی داد برای روشنایی از کبریت و شمع استفاده نکنیم.

هنگام وقوع زلزله در خیابان:

برای جلوگیری از ضربات ناشی از خرده شیشه‌های پنجره‌ها و تابلو‌های شکسته، کیف و یا وسیله دیگری را روی سر خود قرار دهیم و به سوی مکان امن برویم. از ساختمان‌ها و کابل‌های برق فاصله بگیریم. از کوچه‌های تنگ و باریک دوری کنیم و در طول ساختمان‌ها ندویم.

هنگام وقوع زلزله در فروشگاه‌ها:

به دستورالعمل‌های فروشندگان و مسوولان توجه کنید و به سوی در‌های خروجی هجوم نبریم. چرا که این کار می‌تواند خطرآفرین باشد. قبل از اتمام لرزه‌ها سعی نکنیم از آن محل خارج شویم. اگر در یک سالن اجتماعات، سینما، زمین ورزشی هستیم در جای خود بمانیم و با دست‌ها از سر خود محافظت کنیم. هنگام وقوع زلزله هرگز از آسانسور و پله‌های برقی برای خروج استفاده نکنیم.

هنگام وقوع زلزله در هنگام رانندگی:

از ترمز کردن ناگهانی پرهیز کنیم و در عوض، به آرامی سرعت خود را کاهش دهیم و خودرو را درمنتهی الیه سمت راست خیابان متوقف کنیم. به اطلاعیه‌هایی که از رادیوی خودرو پخش می‌شود توجه کنیم و قوانین راهنمایی و رانندگی را مراعات کنیم. اگر در کنار کوه توقف کرده‌بودیم مراقب ریزش سنگ‌ها باشیم. ممکن است لرزش زمین خودرو را به یک جهت هدایت کند، به نظرمان برسد که لاستیک‌های خودرو صاف بوده و بر سطح جاده استوار نیستند، در این شرایط باید موتور خودرو را خاموش کنیم، ولی سوئیچ را از جایش بیرون نیاوریم، در داخل خودرو مانده و به رادیو گوش دهیم.

به گزارش خبرنگار ایرنا، زلزله، سهمگین‌ترین بلای طبیعی است که بر اثر لرزش ناگهانی زمین و شکستن و جا به جا شدن سنگ‌های لایه زیرین آن، حادث می‌شود و اغلب مردم کشورمان نمی‌دانند که درهنگام وقوع زمین لرزه چه عکس العملی از خود نشان دهند، اما قطعاً آگاهی نسبت به اینکه در هنگام وقوع زلزله چه باید کرد، می‌تواند از خسارت احتمالی این بلا بکاهد.