الواح هخامنشی پس ۸۴ سال از طریق ۴ محموله به ایران بازگشت، اما هنوز حدود ۱۷ هزار گل‌نبشته در مؤسسه شرق‌شناسی نگهداری می‌شود که برای انتقال قطعی به ایران نیاز به دریافت مجوز از اوفک است تا اسناد مکتوب تاریخ هخامنشی‌ها را به سرزمین خود برگردانند، اما تاکنون اجازه خروج الواح صادر نشده است و نمی‌توان زمان دقیقی برای استرداد الواح اعلام کرد.

الواح هخامنش در سال ۳۱۳ شمسی در تخت جمشید کشف شد و برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده شد. الواح در ۵۰ صندوق چوبی شامل حدود ۲ هزار جعبه‌ی مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید به پارافین آب شده آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند.

حدود دو یا سه ماه، گل‌نوشته‌ها را پارافین‌زدایی کردند تا برای مطالعه آماده شدند، در واقع چهار کارشناس روی لوح‌های گلی تخت جمشید کار کردند و پس از رمزگشایی مشخص شد که زبان آن ایلامی است و بررسی‌ها نشان داد که گل‌نبشته‌ای متعلق به سال بیست‌ودوم پادشاهی است، در واقع باستان نشینان فهمیدند که گل‌نبشته‌ها سال کبیسه را نشان می‌دهند و بر این اساس دریافتند که متعلق به داریوش بزرگ‌اند. پس از مدتی یک گل‌نوشته‌ی دیگر را خواندند که نام داریوش به عنوان پادشاه در آن آمده بود. روی این الواح با خط میخی و با زبان ایلامی مدیریت منابع مالی و راه‌ها نوشته شده بود و در میان آن‌ها کتیبه‌هایی هست درباره دستمزد‌ها توضیحاتی داده است.

استرداد ٣٧ هزار و ۵۰۰ قطعه لوح در سه مرحله

تحقیقات و مطالعه‌ی گل‌نوشته‌ها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره آغاز شد و پس از بررسی‌ها در سه مرحله بخش‌های کوچکی از الواح به کشور برگردانده شد. سال ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه) به کشور برگردانده شد، سال ۱۳۲۹ (۳۷هزار قطعه) در اختیار ایران قرار گرفت و سال ۱۳۸۳ نیز (۳۰۰ قطعه) به سرزمین مادری‌اش مسترد شد.

جالب است بدانید در همان زمان، قرارداد و موافقت‌نامه‌ای نیز تدوین شد که در آن آمده بود «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید بود، می‌سپارد». اما در سال ۱۳۸۳ و قبل از آغاز برنامه‌ریزی‌ها برای بازگشت بخشِ چهارم الواح به کشور، یک شکایت، ورق را برگرداند.

گره خودن استراد بخش چهارم الواح با غرامت یک حمله انتحاری

پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده‌ی الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل شد و حکم دادگاه مبنی بر این بود که آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیای تاریخی پرداخت شود.

ماجرا از این قرار بود که یک حمله انتحاری در سال ۱۹۹۷ رخ داد و طی آن سه نیروی نظامی به پیاده‌رویی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد. دادگاه آمریکا، ایران را به همکاری با نیرو‌های حماس متهم کرد و خواستار پرداخت غرامتی ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری به خانواده‌های قربانیان شد. وقتی ایران از پرداخت این مبلغ خودداری کرد، دادگاه آمریکایی حکم مصادره اشیای تاریخی ایران را که در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو امانت بود، صادر کرد و دستور داد برای تامین مبلغ غرامت این الواح به فروش برسند که با پیگری‌های صورت گرفته رأی هشت به صفر قضات دیوان عالی به نفع ایران صادر شده و حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی لغو شده است.

بازگشت بحش چهارم الواح هخامنشی به کشور در سال ۹۸

ایران طی چند سال گذشته به صورت مستمر پیگیر باز پس‌گیری الواح بوده و با ختم به خیر شدن این شکایت، بازگشت الواح به گردن «اوفک» افتاد، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ معاون سابق میراث فرهنگی کشور، اعلام کرد که "اوفک" - (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا) مجوز ۱۷۸۰ لوح هخامنشی را داده تا به ایران مسترد شود. در نتیجه این مجوز، چهارمین محموله از شیکاگو در قالب ۱۷۸۳ گل‌نوشته، بعد از ۸۴ سال به تهران رسید. اما هنوز حدود ۱۷ هزار گل‌نبشته سالم و قطعات شکسته در مؤسسه شرق‌شناسی نگهداری می‌شود که برای انتقال قطعی به ایران نیاز به اقدامات این موسسه برای دریافت مجوز از اوفک است تا اسناد مکتوب تاریخ هخامنشی‌ها را به سرزمین مادری‌شان برگردانند.

این الواح تاریخی که بخش کوچکی از آثار باقی‌مانده در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو آمریکا بود مهر ۹۸ به موزه ملی تحویل داده شد و از مهر همان سال در انتهای سالن بخش ایران باستان در تالار هخامنشی موزه ملی ایران به نمایش درآمد. این اسناد ارزشمند که رمزگشای بخش مهمی از تاریخ مکتوب هخامنشیان در دوره داریوش اول محسوب می‌شود در خرداد ماه ۱۴۰۱ به مناسبت روز جهانی موزه‌ها و هفته میراث فرهنگی در این مجموعه ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو رونمایی شدند.

اتفاقات سه ماه اخیر مانع بازگشت الواح هخامنشی شده است

نزدیک به ۴ سال از بازگشت آخرین محموله الواح هخامنشی‌ها به کشور می‌گذرد و برخی مسئولان میراث معتقد هستند که استرداد ۱۷ هزار لوح باقی مانده هخامنشی از آمریکا به کشور سیاسی شده است و به گفته علی دارابی، قائم مقام میراث فرهنگی، بخش قابل ملاحظه‌ای از موضوع بازگشت الواح هخامنشی به ایران حل شده بود، اما به دلیل شرایطی که در سه ماه اخیر پیش آمد و روابط و مناسبات خارجی ما را به‌طور کلی تحت‌تاثیر قرار داد، وقفه بزرگی ایجاد شد و در عین حال که دادگاه حکم داده و بخشی از الواح بسته‌بندی شده بود که به ایران برگردد، اما الان انجام نمی‌شود، چون بازگشت آن‌ها به روابط ایران و امریکا گره خورده است.

پیگیری‌های لازم درخصوص استراد الواح در حال انجام است، اما تاکنون اوفک هنوز اجازه خروج الواح را نداده و نمی‌توان زمان دقیقی برای استرداد الواح اعلام کرد حال باید سرنوشت ۱۷ هزار لوح هخامنشی چه خواهد بود.

منبع: راه دانا