سال هاست که با شدت گرفتن میزان آلایندگی هوای کلانشهر‌ها در زمستان،  انگشت اتهام به سمت نیروگاه‌ها و به عبارت ساده‌تر مازوت سوزی آن‌ها معطوف شده است. درحالیکه میزان سوخت مصرفی نیروگاه‌ها در رسانه‌ها و از سوی مسئولین اعلام می‌شود و نشان می‌دهد نقش نیروگاه‌ها در آلایندگی هوا بسیار اندک است و اعداد و درصد کاهشی آن‌ها نیز قابل استناد است.

در شهر‌ها به غیر از نیروگاه ها، صنایع، دیگر واحد‌های تولیدی و حجم عظیمی از خودرو‌ها هم هستند که در آلایندگی شهر‌ها و حومه کلانشهر‌ها نقش دارند، اما کمتر به سهم آن‌ها پرداخته شده و نقش آن‌ها در آلایندگی مغفول مانده است.

به استناد ترازنامه سالانه انرژی که به عنوان یکی از مستندات ملی کشور در خصوص مصرف انرژی و تبعات زیست محیطی آن شناخته می‌شود، بخش حمل و نقل در تولید ذرات معلق (SPM) ۸۰.۴۹ درصد سهم در ایجاد آلایندگی شهر‌ها دارد، در حالیکه این سهم برای کلیه نیروگاه‌های کشور که مصرف کننده عمده نیز هستند تنها ۶.۳۱ درصد است.

سهم ۶ درصدی نیروگاه‌های حرارتی برق در آلودگی هوا

بر اساس استاندارد‌های مذکور در حوزه مصرف انرژی، این سهم ۶ درصدی نیروگاه‌ها در ایجاد آلایندگی نمی‌تواند منشأ اثر آلایندگی تلقی شود و با این ۶ درصد نمی‌توان نیروگاه‌ها را به عنوان متهم اصلی آلایندگی نشانه رفت. به عبارت دیگر رها کردن عامل ۸۰ درصد آلایندگی و تمرکز بر تاثیر ۶ درصدی نیروگاه‌ها در نهایت به هدف نهایی که رفع مشکل آلودگی هواست نه تنها کمک نخواهد کرد بلکه دستیابی به آن را به تعویق می‌اندازد.

شاید بتوان گفت در این سال‌ها با مقصر نشان دادن مازوت سوزی نیروگاه‌ها به خصوص در شهر تهران دیگر دلایل آلایندگی هوا در این کلانشهر به حاشیه رفته است.

این در حالی است که علی سلاجقه معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اخیرا عنوان کرده بود که در اطراف شهر تهران موضوع مازوت‌سوزی وجود ندارد و نیروگاهی در تهران نیست که مازوت مصرف کند.

با این اوصاف به نظر می‌رسد باید از عبارت مازوت سوزی عامل آلایندگی هوای تهران است گذر کنیم، چرا که با وجود اینکه چندسالی است این سوخت در نیروگاه‌های تهران مصرف نمی‌شود، اما همچنان در زمستان امسال هم شاهد روز‌هایی با شرایط ناسالم به لحاظ کیفیت هوا بودیم.

کیفی سازی سوخت؛ مسئله مغفول مانده در معضل آلودگی هوا

البته نباید از نقش فرآورده‌ها و سوخت تحویلی دوم شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به نیروگاه‌ها و صنایع غافل شد. این نوع از سوخت‌های تولیدی علاوه بر صنایع در حجم عظیمی از خودرو‌ها مصرف می‌شود. به دلیل ناترازی در تولید و مصرف ممکن است سوخت با حداقل‌های استاندارد‌ تولید شود که این سوخت‌ها اعم از بنزین و گازوئیل در خودرو‌ها و در شرایط وارونگی هوا در زمستان همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد و باعث ایجاد آلایندگی می‌شوند.

هاشم اورعی رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران می‌گوید: وظیفه نیروگاه‌ها تامین سوخت پاک نیست و اینکه نیروگاه‌ها دغدغه چگونگی تولید و یا تامین سوخت برای تولید برق را داشته باشند اساسا تفکر درستی نیست بلکه مجتمع‌های تولید فرآورده باید به تحویل سوختی پاک به نیروگاه‌ها توجه و رسیدگی کنند.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته، میزان گوگرد در سوخت تحویلی به نیروگاه ها، صنایع و گوگرد موجود در بنزین و گازوئیل خودروها، بیش از مقدار و حد استاندارد است که در صورت تحقق ماده ۱۸ قانون هوای پاک مبنی بر ارائه سوخت استاندارد و تصفیه سوخت توسط وزارت نفت، پارامتر‌های زیست محیطی نیروگاه ها، صنایع، خودرو‌ها و مصرف کنندگان سوخت در حد مقادیر استاندارد خواهد بود.

فریدون عباسی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در حوزه تصفیه و استانداردسازی سوخت در کشور می‌گوید: لازم است مطابق استاندارد‌های جهانی گوگرد موجود در سوخت کاهش یافته و سپس از آن در نیروگاه‌ها و صنایع به عنوان سوخت جایگزین گاز استفاده شود.

در سال ۱۴۰۱ بر اساس مطالعات صورت گرفته بر روی سه کلانشهر تهران، اصفهان و اراک مشاهده شده است که تعداد روز‌های ناسالم در هر سه کلانشهر، در ۶ ماهه نخست ۱۴۰۱، بیشتر از مدت مشابه سال گذشته بوده درحالی که به عنوان مثال نیروگاه‌های تهران ۱۰ سالی است که از سوخت مازوت استفاده نکرده اند و گاز مصرف می‌کنند، اما همچنان شاهد بهبود کیفیت هوا در این مناطق نیستیم و این مسئله نشان می‌دهد که نیروگاه‌ها محل اثر نیستند و محل دیگری را باید به عنوان محل اثر آلایندگی واکاوی و رفع و رجوع کرد.

گازوئیل، بنزین و مازوت تولیدی پالایشگاه‌ها و استفاده از سولفور بالا بدون رعایت استاندارد‌های گوگردزدایی عامل تعیین کننده در آلایندگی هوا است.

گازوئیل تولیدی پالایشگاه‌ها که در اختیار صنایع و نیروگاه‌ها قرار می‌گیرد در حال حاضر ۱۰ تا ۱۵ هزار سولفور دارد در حالیکه در دنیا ۱۰ و یا نهایتا این میزان سولفور ۵۰ است که این اعداد، میزان خطرناک سولفور موجود در گازوئیل‌های مصرفی را نشان می‌دهد.

مطابق ماده ۱۳ قانون هوای پاک در خصوص استفاده از سوخت استاندارد مصوب در کلیه واحد‌های صنعتی از منظر سازمان حفاظت محیط زیست، سوختی که قابلیت رعایت پارامتر‌های خروجی از دودکش نیروگاه‌ها را دارا باشد سوخت استاندارد تلقی می‌شود. در صورتی که میزان گوگرد سوخت مایع تحویلی به صنایع ۰.۵ درصد باشد، مقادیر آلاینده‌های خروجی از دودکش نیروگاه‌ها در محدوده مجاز تعیین شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود.

با این اوصاف در رفع آلودگی هوا که بخشی از آن مربوط به صنایع و نیروگاه‌ها است چاره‌ای جز کیفی سازی سوخت‌های تحویلی به نیروگاه ها، صنایع و مصارف حمل و نقلی کشور وجود ندارد. گوگردزدایی از فرآورده ها، حداقل برای کاهش آلایندگی و توجه به موضوعات زیست محیطی می‌تواند راهکاری کوتاه مدت برای این معضل اساسی باشد. اعلام یک دلیل و غافل شدن ماندن از دیگر عوامل، دور باطلی است که هر زمستان با شکل گیری وارونگی هوا و شدت گرفتن آلایندگی، خود را بروز می‌دهد.