در نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه در اصفهان که در ایام دهه فجر انقلاب اسلامی برگزار شد، محصولات مختلفی در عرصه موشکی، پدافند و پهپادی و هوایی به نمایش گذاشته شد. در ادامه نگاهی به محصولات پهپادی این نمایشگاه داریم.

بیشتربخوانید

• کابوس موشکی صهیونیست‌ها کامل شد + تصاویر

شاهد ۱۲۱
این پهپاد که در دهه ۱۳۸۰ به تولید رسیده در رده وزنی سبک و دارای مأموریت مراقبت و شناسایی است. شاهد ۱۲۱ با طول بدنه سه متر و دهانه بال ۵/۵ متر دارای بیشینه وزن برخاست ۲۰۰‌کیلوگرم بوده و بیشینه وزن سوخت و محموله آن ۹۰‌کیلوگرم است. در سال‌های گذشته تصویری از حمل یک بمب هوشمند توسط این پهپاد هم منتشر شده است که احتمالاً برای آزمایش امکان افزودن قابلیت رزمی به آن صورت گرفته، ولی بعداً با ساخت پهپاد‌های دیگر دنبال نشده است. شاهد ۱۲۱ سرعت کروز ۱۵۰ کیلومتر و بیشینه سرعت ۲۲۰‌کیلومتر بر ساعت دارد و می‌تواند تا ارتفاع حدود ۳ هزارو ۶۵۰ متر (۱۲ هزار پا) پرواز کند. این پهپاد می‌تواند تا ۱۲ ساعت و تا شعاع ۹۰۰‌کیلومتر عملیات انجام دهد. موتور آن از نوع احتراقی وانکل است و ۳۲ اسب بخار توان دارد. شاهد ۱۲۱ از روی خودرو پرواز می‌کند و فرود آن با اسکید و در مواقع اضطراری با چتر است.

خانواده بال پرنده‌های شاهد

در اواسط آذر ماه ۱۳۹۰ خبری توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام شد که به سرعت به یکی از بمب‌های خبری در تمام رسانه‌های مهم دنیا تبدیل شد. این خبر، اعلام دستیابی ایران به یکی از محرمانه‌ترین دارایی‌های ارتش و سازمان جاسوسی مرکزی ایالات متحده یعنی پهپاد فوق پیشرفته RQ-۱۷۰ سنتینل معروف به جانور قندهار بود.

این پهپاد محصول شرکت مشهور لاکهیدمارتین بود که سازنده اکثر تجهیزات فوق‌حساس امریکا در دوران جنگ سرد بود، از جمله هواپیما‌های شناسایی و جاسوسی U- ۲ و SR- ۷۱ که این بار با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید پنهانکاری راداری و نیز طرح بال پرنده اقدام به طراحی و ساخت یک پرنده بدون سرنشین جاسوسی برای امریکا کرده بود.

در طراحی یا پیکربندی بال پرنده، از سطوح عمودی برای پایدارسازی و کنترل پرنده استفاده نمی‌شود و تمامی این امور توسط سطوح متحرک تعبیه شده روی بال انجام می‌شود. از سوی دیگر در این پیکربندی، بال و بدنه عملاً باهم به صورت کامل تلفیق شده‌اند و در نتیجه هم بال محل قرارگیری برخی اجزاست و هم بدنه در تولید نیروی بالابرنده نقش ایفا می‌کند. به سبب مشکلات بسیار زیاد و پیچیدگی طراحی و سپس کنترل و پایدارسازی طرح بال پرنده، کشور‌های انگشت‌شماری امروزه دارای پهپاد بال پرنده عملیاتی هستند و ایران در این زمینه پس از امریکا دومین کشور بوده است.

به چنگ آوردن جاسوس

رزمندگان نیرو‌های مسلح در ارتش و سپاه با شناسایی این پهپاد و اطلاع به سلسله‌مراتب از عملیات‌های مختلف پهپاد جاسوسی پیشرفته RQ-۱۷۰ در داخل فضای جمهوری اسلامی ایران به دنبال راهکاری برای دفع این شر بودند. پس از دو سال کار مراقبتی و اطلاعاتی عملیاتی نیروی هوافضای سپاه برای به چنگ آوردن این پهپاد، عملیات مشترک شناسایی و جنگ الکترونیکی را طراحی کرد که نهایتاً در آذر ۱۳۹۰ و در عمق ۲۰۰‌کیلومتری داخل ایران موفق به سالم نشاندن این پهپاد روی زمین شد. بلافاصله پس از به غنیمت گرفتن پهپاد متجاوز امریکایی متخصصان این نیرو اقدام به جدا کردن بال‌های این پهپاد و انتقال آن از منطقه فرود پهپاد به هواپیمای باری و سپس انتقال به نقطه امن کردند.

پس از اعلام خبر و تکذیب توسط امریکا، سپاه تصاویر بازدید سردار حاجی‌زاده از این پهپاد را منتشر کرد که جای شکی برای ناظران و تحلیلگران خارجی باقی نگذاشت. در نهایت هم اعلام درخواست امریکا از ایران برای بازپس دادن پهپاد که توسط رئیس‌جمهور وقت این کشور باراک اوباما در یک جلسه رسمی در حضور خبرنگاران اعلام شد، تیر خلاصی بر تمامی شایعات مطرح‌شده از سوی رسانه‌ها و تحلیلگران وابسته آن‌ها بود.

نهایتاً در نمایشگاه بی‌بدیلی از دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه که در اردیبهشت ۱۳۹۳ مورد بازدید فرماندهی کل قوا حضرت امام خامنه‌ای قرار گرفت، در کنار نمونه امریکایی به غنیمت گرفته‌شده تصاویر نمونه‌های مختلف این پهپاد که در ایران ساخته شده برای اولین بار منتشر شد. این پهپاد‌ها با نام‌های شاهد ۱۴۱ و ۱۶۱ و ۱۸۱ و ۱۹۱ در نمونه‌های مقیاس‌شده و با نام شاهد ۱۷۱ یا سیمرغ در نمونه یک به یک توسط سپاه به تولید رسیدند. به جز نمونه یک به یک، سایر نمونه‌ها در نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه در اصفهان به همراه بنر معرفی و اطلاعات و مشخصات در دهه مبارک فجر در معرض دید عموم قرار گرفت.

شاهد ۱۴۱ و ۱۶۱
اولین رده شناسایی رزمی با مقیاس ۴۰‌درصد ساخته‌شده از نمونه خارجی به نام‌های شاهد ۱۴۱ و شاهد ۱۶۱ معرفی شد که اولی دارای موتور احتراق داخلی و دومی دارای موتور میکروجت است. منظور از مقیاس ۴۰‌درصد، یعنی تمامی ابعاد پهپاد‌های شاهد ۱۴۱ و ۱۶۱ نسبت به نمونه خارجی به غنیمت گرفته‌شده برابر ۴۰‌درصد است.

به عنوان مثال دهانه بال پهپاد امریکایی RQ-۱۷۰ حدود ۱۳‌متر است که در نمونه‌های شاهد ۱۴۱ و ۱۶۱ به ۱۲/۵ متر (؟) کاهش یافته است. سپاه از این دو پهپاد که در سال ۱۳۹۳ ساخته شدند در وهله اول برای تکمیل اطلاعات دانشی و تسلط بر فناوری در حوزه دینامیک پرواز و پیکربندی بال پرنده بهره برد و سپس آن‌ها را برای مأموریت‌های مراقبت و شناسایی هوایی و نیز عملیات رزمی آماده ساخت. بدیهی است که نمونه موتور پیستونی ارزان‌قیمت با هزینه پروازی پایین است و با توجه به مزیت‌های طرح بال پرنده در واقع نسل جدیدی از پهپاد‌ها را در نیروی هوافضای سپاه پایه‌گذاری کرد. شاهد ۱۴۱ پهپادی با مأموریت اصلی شناسایی مخفیانه است. این پهپاد دارای موتور از نوع احتراقی وانکل است که ۳۲ اسب بخار توان دارد. این پهپاد با طول بدنه ۹/۱ متر و ارتفاع ۴۰‌سانتیمتر دارای بیشینه وزن برخاست ۲۰۰ و بیشینه وزن سوخت و محموله ۹۰‌کیلوگرم است. بیشینه سرعت آن ۲۳۰ کیلومتر و سرعت کروز آن ۱۵۰‌کیلومتر بر ساعت است و می‌تواند تا ۱۶ ساعت به پرواز خود ادامه دهد.

شعاع عملیاتی این پهپاد هزارو ۳۰۰‌کیلومتر و سقف پروازی آن حدود ۴ هزارو ۵۰۰ متر (۱۵ هزار پا) است. شیوه برخاست شاهد ۱۴۱ از روی خودرو بوده و نشستن آن روی اسکید (پایه‌های مقاوم زیر بدنه) است. شاهد ۱۶۱ از نظر ابعاد مشابه ۱۴۱ است، اما به جای موتور احتراقی و ملخی، از موتور توربوجت کوچکی با رانش ۴۰‌کیلوگرم- نیرو استفاده می‌کند. مداومت پروازی این نمونه دو ساعت با سرعت بیشینه ۲۵۰‌کیلومتر بر ساعت و سرعت گشت‌زنی ۱۵۰‌کیلومتر بر ساعت است و می‌تواند تا شعاع ۱۵۰‌کیلومتر عملیات رزمی انجام دهد و تا ارتفاع ۷ هزارو ۶۰۰ متر (۲۵ هزار پا) اوج‌گیری و پرواز کند. این پهپاد برای مأموریت رزمی به دو بمب مجموعاً به وزن ۵۰‌کیلوگرم مجهز می‌شود که زیر بدنه آن نصب می‌شوند. یک جست‌وجوگر تصویری هم روی بال چپ این پهپاد قابل نصب است. بیشینه وزن برخاست شاهد ۱۶۱ برابر ۱۷۰‌کیلوگرم است و می‌تواند با پرتابگر نیوماتیکی یا از روی خودرو بلند شود و روی پایه ثابت (اسکید) فرود بیاید. برای بازیابی در حالات اضطراری هم یک چتر در بدنه تعبیه شده است.

شاهد ۱۸۱ و ۱۹۱
مقیاس ۶۰‌درصد از پهپاد‌های بال پرنده بر اساس RQ- ۱۷۰ امریکایی به نام‌های شاهد ۱۸۱ و ۱۹۱ به ترتیب با موتور‌های احتراقی پیستونی و جت برای مأموریت‌های شناسایی و مراقبت و رزمی ساخته شدند. این نمونه‌ها دارای دهانه بال ۳/۷، طول بدنه ۷/۲ و ارتفاع بدنه ۷/۰ متر ساخته شده‌اند. شاهد ۱۸۱ دارای بیشترین وزن برخاست ۴۸۰ و بیشینه وزن سوخت و محموله ۱۶۵‌کیلوگرم است. توان موتور این نمونه ۸۰ اسب بخار است که این پهپاد را به سرعت نهایی ۲۲۰ کیلومتر و سرعت کروز ۱۵۰‌کیلومتر بر ساعت می‌رساند.

مداومت پروازی شاهد ۱۸۱ برابر ۱۳ ساعت و سقف پرواز عملیاتی آن ۴ هزارو ۵۰۰ متر (۱۵ هزار پا) و شعاع عملیاتی آن هزارو ۱۵۰‌کیلومتر اعلام شده است. شیوه به پرواز درآمدن این نمونه هم از روی خودرو است و فرود آن روی پایه ثابت (اسکید) انجام می‌شود. این پهپاد قابلیت حمل چهار بمب هوشمند را در زیر بدنه خود دارد. شاهد ۱۹۱ به عنوان نمونه دارای موتور توربوجتی با رانش ۱۱۰‌کیلوگرم- نیرو به سرعت بیشینه ۳۵۰‌کیلومتر بر ساعت و سرعت کروز ۲۰۰‌کیلومتر بر ساعت با مداومت پروازی ۵/۴ ساعت رسیده که به یک پهپاد عملیاتی تمام‌عیار برای نیروی هوافضای سپاه تبدیل شده است. این پهپاد با بیشترین وزن برخاست ۵۰۰‌کیلوگرم قابلیت حمل ۲۳۰‌کیلوگرم سوخت و محموله را دارد که طبق گفته برخی منابع تا ۱۰۰‌کیلوگرم آن می‌تواند محموله رزمی باشد.

این نمونه مجهز به دهلیز داخلی است که امکان حمل دو بمب را در داخل آن می‌دهد. این کار سبب پیشگیری از افزایش بازتاب راداری با حمل سلاح در بیرون بدنه می‌شود. شاهد ۱۹۱ می‌تواند به سقف پروازی ۹ هزارو ۱۰۰ متر (۳۰ هزار پا) برسد که میزان قابل توجهی در قیاس با سایر پهپاد‌های این خانواده است. شعاع رزمی این پهپاد هم ۵۰۰‌کیلومتر عنوان شده است. شاهد ۱۹۱ از روی خودرو به پرواز درآمده و روی پایه ثابت فرود می‌آید.

یک نکته مهم در مورد پهپاد‌های مقیاس ۶۰‌درصد از خانواده ایرانی RQ-۱۷۰ یعنی شاهد ۱۸۱ و ۱۹۱ حضور تعدادی از آن‌ها به طور همزمان در عملیات رزمی علیه داعش در شرق سوریه در مهر ۱۳۹۷ بود. هر چند در اطلاعات اولیه از این عملیات تعداد پهپاد‌های مورد استفاده هفت فروند ذکر شد، اما در کلیپ‌های منتشرشده بعدی پیرامون خانواده پهپاد‌های بال پرنده شاهد تعداد مذکور ۵۰ فروند عنوان شد که احتمالاً مربوط به تعداد پهپاد‌های پشتیبانی شامل شناسایی و تعیین خسارت حمله و پهپاد‌های رزمی جایگزین (رزرو) هم است. در هر صورت این حمله ایران را به عنوان دارنده دانش و فناوری عملیات گروهی پهپاد‌ها (سوآرم) و اولین استفاده‌کننده از این شیوه رزمی در دنیا ثبت کرد. چند ماه بعد و در اسفند ۱۳۹۷ در رزمایش تماماً پهپادی به نام الی‌بیت‌المقدس-۱ در منطقه تنگه هرمز مجدداً نیروی هوافضای سپاه ۵۰ فروند پهپاد از انواع مختلف شامل نمونه‌های مقیاس ۴۰ و ۶۰‌درصد را به طور همزمان در یک منطقه به وسعت ۱۰‌کیلومتر در ۱۰‌کیلومتر حاضر کرد. این پهپاد‌ها از پایگاه‌های پهپادی سپاه در استان‌های مختلف به آسمان بلند شده بودند. این نوع عملیات پیچیدگی طراحی بسیار بالایی چه از نظر طرح پروازی و زمانبندی برای حضور همزمان و چه توزیع مأموریت‌ها و اهداف بین پهپاد‌های مختلف دارد.

شاهد ۱۲۹

اولین تجربه رزمی پهپاد‌های سپاه در محور مقاومت در منطقه به بال پرنده‌های خانواده شاهد بازنمی‌گردد. در برنامه مستند تلویزیونی نقطه‌زن در مهر ماه ۱۳۹۹ اعلام شد که پهپاد شاهد ۱۲۹ که تا زمان رونمایی از شاهد ۱۴۹ غزه، گل سرسبد پهپاد‌های نیروی هوافضا بود تا آن زمان بیش از ۵۰ هزار ساعت پرواز کرده که بخش مهمی از آن نیز در عملیات علیه گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه بوده است. به گفته سردار حاجی‌زاده در برنامه تلویزیونی ثریا که پس از عملیات ضربت محرم از شبکه یک سیما پخش شد، پهپاد شاهد ۱۲۹ بیش از ۸۰۰ عملیات رزمی (تا پاییز ۱۳۹۷ که زمان پخش این برنامه بود) داشته است.

شاهد ۱۲۹ پهپادی در رده مداومت پروازی بالاست که در سال ۱۳۹۱ رونمایی شد و خیلی زود هم به عملیات‌های پشتیبانی و رزمی در محور مقاومت پیوست. این پهپاد دارای دهانه بال ۱۵ و طول بدنه ۳/۸ و ارتفاع ۵/۳ متر بوده و بیشینه وزن برخاست آن هزارو ۱۵۰ و بیشینه وزن سوخت و محموله آن ۴۰۰‌کیلوگرم اعلام شده است. موتور آن از نوع احتراق داخلی پیستونی با توان ۱۱۵ اسب بخار و دارای یک ملخ سه پره است.

بیشینه سرعت ۲۲۰ و سرعت کروز ۱۳۰‌کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی یک روزه یا ۲۴ ساعت و سقف پرواز ۶ هزارو ۱۰۰ متر (۲۰ هزار پا) و شعاع عملیاتی هزارو ۷۰۰ کیلومتر از دیگر ویژگی‌های این پهپاد ارزنده است. شاهد ۱۲۹ به وسیله ارابه فرود کار نشست و برخاست را انجام می‌دهد و برای بازیابی در حالات اضطراری به چتر مناسبی در داخل بدنه تجهیز شده است. این پهپاد قابلیت حمل سکو‌های الکترواپتیک پایدار شده مختلف با دوربین‌های متنوع را دارد و نمونه‌ای از آن با آنتن ارتباط ماهواره‌ای (SATCOM) هم توسعه داده شده است.

شاهد ۱۲۹ یک جایگاه نصب تسلیحات زیر هر بال دارد که می‌تواند ترکیب‌های متنوعی از انواع بمب‌های هوشمند نقطه‌زن و موشک‌های هدایت خودکار ساخته‌شده در سپاه را در ترکیب‌های چهار تا هشت‌تایی حمل کند. دقت بالای این تسلیحات در فیلم‌های متعدد منتشرشده از عملیات‌های شاهد ۱۲۹ در محور مقاومت برای زدن خودرو‌های تروریست‌های داعشی اثبات شده است.

شش گونه از پهپاد‌های مختلف از انواع بال پرنده و نمونه‌های بال مرسوم معرفی‌شده در این گزارش توسط متخصصان جوان سپاه و در شرایط تحریم همه‌جانبه ساخته شده‌اند. خصوصاً نمونه‌های بال پرنده شاهد از روی یکی از پیشرفته‌ترین پهپاد‌های نظامی و جاسوسی دنیا ساخته شده و به تولید انبوه رسیده‌اند و به صورت عملیاتی در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرار دارند. برخی از این پهپاد‌ها امروزه حتی در مأموریت‌های غیرنظامی مانند بارورسازی ابر‌ها نیز به کمک کشور شتافته‌اند و ایران را به دومین کشور سازنده و به‌کارگیرنده پهپاد بال پرنده در دنیا و یکی از پنج قدرت برتر در عرصه پهپادی تبدیل کرده‌اند. این مسیر در آینده نیز با ساخت نمونه‌های دیگر ادامه خواهد داشت.

منبع: روزنامه جوان