بهار تا بخواهد چتر زیبایش را بر سر و روی طبیعت آذربایجان غربی پهن کند ابتدا شکوفه‌های بیدمشک پا پیش می‌گذارند تا هم کام مهمانان بهاری را شیرین کنند و هم لبخند برلب کشاورزان بنشانند چرا که قیمت این شکوفه هر روستایی را به غیر از مشتریان شهرنشین سر ذوق می‌آورد.

عطر و عرق حاصل از این شکوفه‌ها چنان وسوسه برانگیز است که قیمت بالای آن در چشم خریداران ناچیز می‌نماید لذا هیچ رهگذری نمی‌تواند بی اعتنا از مجاورت آنها عبور کند مگر اینکه دیوار و سنگ باشد و بوی این شکوفه‌های بهشتی را استشمام نکند.

رویش این گیاهان و درختچه‌های مشابه آن در طبیعت استان آذربایجان غربی بویژه ارومیه باعث شده تا علاوه بربانوان روستایی و شهری چندین واحد بزرگ عرق گیری نیز فعالیت کنند که عرق گیری، گرفتن اسانس برای تولید انواع شیرینی و لوازم بهداشتی از جمله فعالیت این واحدهاست.

عرق بیدمشک، عرق بادرشبو، عرق نعنا، گلاب و گیاهان بومی و محلی بسیار دیگری در کنار اسانس این گیاهان در طول ایام سال در بستنی فروشی‌ها، قنادی‌ها، واحدهای تولید نقل و شکلات در ارومیه مصرف می شود و گردشگرانی که وارد این استان بخصوص ارومیه می‌شوند همواره در سفرهای خود راغب هستند تا این محصولات را که یادآور گل، شکوفه و عطر بهار است تهیه و به ارمغان ببرند.

در این میان از تولید تا مصرف و فروش این محصولات مسیری زیبا و دلنشین دارد که نقش زنان و دختران در آن پر رنگ‌تر از مردان است.

به تبع وجود این گیاهان و درختچه‌ها، کارگاه‌های کوچک و بزرگی در مرکز این استان دایر است که در ورودی و خروجی‌های شهر ارومیه مشغول تولید و عرضه فرآورده‌های مرتبط در خانه یا واحدهای صنعتی کوچک و بزرگ هستند.

البته نباید فراموش کرد تولیدات بانوان روستایی در این میان مشتریان خاص خود را دارد چرا که اغلب معتقدند دستان آنها معجزه گر است و عطر گیاهان بهاری را در بطری‌های عرق ۲ چندان می‌کند.

استقبال گردشگران از اسانس و عطرهای بومی بالاست

یکی از نقل فروشی‌های معروف ارومیه در این زمینه معتقد است اسانس‌های محلی بکار رفته در تولید نقل از طرفداران خاصی در میان مشتریان و گردشگران برخوردار است در این میان محصولات تولیدی از بیدمشک جایگاه خاصی دارد.

محمد رضایی با بیان اینکه تولید نقل، شکلات، سوهان معطر، مسقطی و انواع بستنی از انواع اسانس‌های بومی و محلی از جمله بیدمشک، گلاب و بادرشبو انجام می‌شود، اظهار کرد: ذائقه مشتریان متفاوت بوده و استفاده از عطر و طعم گیاهان محلی بسیار مورد توجه خریداران است.

هشت واحد کارگاهی در زمینه تولید عرقیات و گیاهان دارویی در آذربایجان غربی فعالیت دارند

مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در این زمینه گفت: هشت واحد صنعتی در زمینه تولید عرقیات و گیاهان دارویی در استان فعالیت دارند.

دموکری اضافه کرد: ظرفیت این واحدها در سال تولید ۱۱ هزار و ۲۵۰ تُن است که با مواد خام حساب کنیم این میزان به ۲۵۲ هزار و ۷۰۵ تُن می‌رسد.

مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به اینکه نوع تولیدات این کارگاه‌ها تولیدی فصلی است، ادامه داد: پروانه بهره برداری توسط جهاد کشاورزی صادر می‌شود و ادارات کل استاندارد و بهداشت هم بر آنها نظارت دارند.

دموکری گفت: تسهیلاتی با نرخ ۱۸ درصد نیز به واحدهای متقاضی داده می‌شود و در صورت در خواست زمین برای سرمایه گذاری و فعالیت در این راستا، متقاضیان به اداره کل منابع طبیعی معرفی می‌شوند.

وی تاکید کرد: هم اکنون پنج مورد درخواست مجور احداث داریم که در حال ساخت و ساز هستند.

۱۷۰۰ گونه گیاهی در آذربایجان غربی وجود دارد

به گفته رییس مرکز تحقیقات و آموزش جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، این استان رویشگاه یک هزار و ۷۰۰ گونه گیاهی است که ۳۰۰ گونه با احتمال انقراض و یا تحت انقراض بالا و مابقی گونه ها در مرز نایابی هستند.

علی رضایی با بیان اینکه یک سوم این گیاهان جزیی از فلور (گیاهانی که در یک منطقه می‌روید) در منطقه یافت می‌شوند، یادآور شد: این استان دارای تنوع بالایی از گونه های کشوری است.

به گفته وی، بر اساس مطالعات تحقیقی پنج سال اخیر کمی پراکنش، برداشت‌های بی رویه و غیر اصولی، تغییر رویشگاه و آب و هوا تاثیر مستقیمی بر کاهش این گیاهان داشته است.

یکی از کارشناسان و محققان مرکز تحقیقات و آموزش جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه یک هزار و ۵۰۰ گونه از مجموع یک هزار و ۷۰۰ گیاه شناسایی شده در استان در هرباریوم (موزه و یا مرکز نگهداری) مرکز تحقیقات استان حفاظت می‌شود، گفت: بهره برداری غیر اصولی از این گونه‌ها، تغییرات اقلیمی، ناهماهنگی‌ها در برخورد با این مساله مهم و اساسی از سوی مسوولان و متولیان و بی اعتنایی مردم از مهمترین مشکلات در زمینه حفاظت از گیاهان استان است.

مهناز حیدری بر این عقیده است که انجام کارهای تحقیقاتی و حفاظتی از گونه‌ها باید مورد توجه جدی باشد.

وی با بیان اینکه ۲۰ سال قبل در حالیکه هنوز تغییرات اقلیمی بروز نکرده بود متولیان تحقیقات در این زمینه برنامه عملی و جالبی برای موضوع حفاظت از گونه‌ها داشتند، گفت: این برنامه شامل اهلی کردن گونه‌های پرمصرف بود که با جدیت پیگیری نشد.

شکوفه های بیدمشک طلایه دار بهار در آذربایجان غربی

بیدمشک پیشقراول گیاهانی است که در فصل بهار عرق گیری از آن را رقم میزنند و کسب و کار محلی و بومی را رونق می‌بخشد.

در اصطلاح محلی مردم آذربایجان به «بید میش و پئش پئشا» معروف است و امسال قیمت هر کیلوگرم گل آن در بازار بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار ریال عرضه می‌شود.

به گفته مسوولان جهاد کشاورزی، اغلب باغ‌های بیدمشک استان در شهرهای ارومیه، پلدشت و سلماس قرار دارد و سالانه و در شرایط نرمال، بیش از یک‌ هزار تُن گل تر بیدمشک از سطح ۶۰ هکتاری باغ‌ها برداشت و به بازار عرضه می‌شود.

عرق استحصالی از گل‌های بیدمشک به واسطه عطر و طعم مطبوع و ارزش افزوده بالا، مشتریان زیادی در داخل و خارج کشور دارد که به صورت عرق و نقل صادر می‌شود.

عرق‌گیری از بیدمشک در سطح شهر ارومیه به صورت سنتی و با استفاده از یک دستگاه سنتی موسوم به «نی قازان» و معمولا توسط زنان خانه‌دار انجام می‌شود.

به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، فرآورده‌های بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، ترکیه، جمهوری آذربایجان و گرجستان دارد که به صورت تجارت چمدانی این محصول صادر می‌شود.

خسرو شهبازی ادامه داد: سالانه بیش از ۴۱ میلیون لیتر عرق از ۶۰ نوع گیاه در آذربایجان‌غربی فرآوری می‌شود و عرقیات گیاهی از مشهورترین سوغات این استان به شمار می‌رود که در تهیه نقل و شیرینی، شربت و بستنی از آن استفاده می‌شود.

یکی از بانوان روستایی در روستای «علی آباد» ارومیه که در مسیر تفرجگاه «دره شهدا» این شهر اقدام به فروش گیاه بیدمشک کرده است، در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: از هر کیلوگرم بیدمشک تر می‌توان ۱.۵ تا سه لیتر عرق استحصال کرد، عرقی که دارای عطر و بوی مناسبی باشد.

به گفته «نرگس محمدی»، بازار عرق‌گیری بهاری در این روستا اغلب داغ است و وقتی درباره نحوه فروش محصول از وی سوال می‌کنم با اعتماد به نفس می‌گوید: برادرانم در ابتدای روستا و کنار جاده سوپر مارکت دارند و تمام تولیدی خود را از طریق این مغازه که در مسیر رفت و آمد به تفرجگاه دره شهداست به فروش می‌رسانم و گاهی از سایر شهرها هم سفارش قبول می‌کنم.

این بانوی روستایی از ته دل نفسی عمیق می‌کشد و می‌گوید من معلولم ولی برای اینکه سربار جامعه و کسی نباشم برای خودم این کسب و کار را راه انداخته‌ام.

به گفته او، بانوان زیادی در این موضوع فعالیت دارند و حتی گاهی به صورت گروهی اقدام به عرق گیری کرده و محصولات خود را به گردشگرانی که از روستا گذر می‌کنند، می‌فروشند.

بادرشبو اعجاز طبیعت در باغ‌های آذربایجان غربی

«بادرشبو» گیاهی یکساله و معطر با گل‌های یاسمنی است که با توجه به خواص کم‌نظیر دارویی و سودآوری آن می‌توان از این گیاه به عنوان معجزه طبیعت در ارومیه نام برد.

بادرشبو که روزهای گرم مرداد بازار گرمی در بین بازاریان، کشاورزان و بانوان شهری و روستایی دارد از قرار هر «باتمان» (۱۶ کیلوگرم در اصطلاح محلی) ۳۸۰ تا ۶۰۰ هزار ریال در سال گذشته در میادین مرکزی میوه و تره‌بار یا در کنار خیابان‌های ارومیه به فروش رسید.

خانواده‌های ارومیه‌ای با استحصال عرق آن به صورت جمعی علاوه بر تقویت تعاملات اجتماعی، کام خانواده و مهمانان را در طول سال با شربت بادرشبو معطر می‌کنند.

استفاده از این گیاه خوشبو در مراحل تهیه نقل، شربت و شیرینی و وسایل آرایشی و بهداشتی نیز گزارش شده که می‌تواند زمینه خوبی برای اشتغال خانگی و صنعتی آن محسوب شود.

براساس گفته‌های کارشناسان کشاورزی، بادرشبو در سطح وسیعی از باغ‌های ارومیه و چند شهر دیگر آذربایجان‌غربی از جمله خوی و نقده کشت می‌شود و نباید آن را با گیاه چندساله بادرنجبویه (از خانواده نعناع) اشتباه گرفت.

به گفته مهسا فروهری صاحب یکی از عطاری‌های ارومیه، امروزه در هنگام استحصال عرق بادرشبو، مقداری اسانس نیز از آن اخذ می‌شود که مهمترین ترکیبات آن «سیترال» و «استات ژرانیل» است.

وی افزود: عرق بادرشبو آرام‌بخش و اشتهاآور بوده و اواخر مرحله گلدهی و هنگامی که یک سوم گل‌هایش سبز رنگ باشد، بهترین زمان برای برداشت این محصول و عرق‌گیری آن است.

به گفته وی، اسانس بادرشبو نیز خاصیت ضد باکتریایی دارد و از آن علاوه بر مداوای دل درد، در صنایع غذایی و نوشابه‌سازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود.

به گفته مردم محلی از هر تُن بادرشبو یک تا یک و نیم لیتر اسانس استحصال می‌شود که بیشتر آن در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

احد معلم از عرضه‌کنندگان مستقیم گیاه بادرشبو در ارومیه می‌گوید: سال گذشته بادرشبو در بازار با کمبود مواجه بود و هر کیلوگرم از آن قیمتی بین ۳۵۰ هزار تا ۵۵۰ هزار ریال داشت.

وی با تاکید بر اینکه این گیاه آفت ندارد، اضافه کرد: علف سِس با نام علمی(Cuscuta) یا «پیچنده» به دور بادرشبو، تنها آفت این گیاه دارویی است که می‌تواند به آن خسارت بزند و قیمت آن را تحت تاثیر قرار دهد.

معلم تاکید کرد: در بخش عرق گیری از گیاه بادرشبو معمولا هر کیلوگرم گیاه تر یک لیتر عرق می‌توان گرفت که قیمت هر لیتر عرق درجه یک ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار ریال فروخته می‌شود.

گلاب گیری سنتی فرصتی برای غرق شدن در عطر بهار

هر سال با شکفتن گل‌های محمدی در فصل بهار فرصت خوبی برای مسافران داخلی و گردشگران خارجی جهت تماشای مراسم جذاب گلاب‌گیری و لذت بردن از جاذبه‌های بی مانند تاریخی و طبیعی ارومیه و خوی به عنوان مرکز گلاب گیری در آذرایجان غربی فراهم می‌شود.

بسیاری از محصولات درختی آذربایجان غربی به دلیل نبود صنایع تبدیلی و بازاریابی به درآمدزایی مناسب نمی‌رسد اما اسانس، عرق، شربت و نقل گل محمدی را می‌توان یک نمونه منحصربفرد با ارزش افزوده بالا از فرآوری محصولات کشاورزی به شمار آورد که بدون واسطه به دست مشتریان می‌رسد.

یکی دیگر از مهمترین مزیت‌های گل محمدی، به ویژه در این روزهای خشکسالی، کم توقع و کم آب بر بودن این محصول کشاورزی است بطوریکه میزان نیاز آبی آن بسیار کمتر از دیگر محصولات بوده و درآمد آن نیز در برخی موارد به ویژه در صورت فرآوری بسیار بیشتر برآورد می‌شود.

معطر کردن خلال بادام با گل محمدی رمز تولید نقل اصیل در ارومیه است و به گفته نقل پزان این شهر، خلال بادام به منظور معطر شدن نقل باید سه روز در گلاب غوطه ور باشد.

رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به توزیع ۲۰ هزار اصله نهال یارانه دار گل محمدی از محل طرح ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال گذشته گفت: ۳۶۱ هکتار از اراضی استان زیر کشت گل محمدی قرار دارد که ۱۴۸ هکتار از باغات بارور و مابقی به صورت نهال است.

خسرو شهبازی با بیان اینکه میزان تولید گل تر از اراضی زیر کشت این محصول در استان بیش از ۵۱۰ تُن است، ادامه داد: در مقایسه با سال‌ قبل پنج درصد تولید گل افزایش داشته است.

وی با اشاره به حمایت جهاد کشاورزی از کشت این گیاه پر طرفدار معتقد است: رویکرد سازمان در جهت افزایش سطح زیر کشت و تولید محصول و حفظ منابع طبیعی با حمایت از توسعه این محصول رویکرد مطلوبی خواهد بود.

سالانه بیش از ۸۰۰ هزار لیتر گلاب از گل محمدی در مناطق مختلف استان از جمله شهرستان‌های ارومیه، مهاباد، خوی و پیرانشهر استحصال می‌شود.

این موضوع در سخنان شهبازی مشهود است و می‌تواند راهکاری برای معیشت جایگزین روستا نشینان حاشیه دریاچه ارومیه باشد که دغدغه نان و آب و محیط زیست دارند.

وی با بیان اینکه زمان برداشت گل محمدی از اواخر اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر خرداد ماه ادامه دارد، تاکید کرد: ارقام گل محمدی موجود استان رقم‌های مخصوص گلاب به منظور گلاب کشی و رقم مربایی جهت تهیه مربا و مارمالاد است.

آذربایجان غربی استانی کوهستانی با دارا بودن سالانه ۴۵۰ میلی‌متر بارندگی است که موجب شده تا تنوع گیاهان دارویی و خوراکی در این منطقه به بیش از یک‌هزار و ۷۰۰ نوع افزایش یابد.

بین ۶۰ تا ۷۰ نوع عرق گیاهی از انواع این رُستنی‌ها در این منطقه گرفته می‌شود که علاوه برمصرف داخلی به بازارهای خارجی نیز صادر می‌شود.

عرقیاتی مانند بیدمشک، بادرشبو، گلاب، کاسنی، بابونه، خارشتر، شیرین بیان، آویشن، اسطخودوس، برگ بید، هندوانه کوهی، عرق نسترن، پونه، نعنا فلفلی، بومادران، گل ختمی و ده‌ها نوع دیگر از این قبیل از فرآورده‌های این استان است که فرصتی برای اشتغال آفرینی در قالب کارگاه های بزرگ و کوچک است.

تجاری و برند سازی این عرقیات یکی از مهمترین نیازهای این صنعت در استان است که باید در دستور کار مسوولان جهاد کشاورزی قرار گیرد تا علاوه افزایش در امد کشاورزان در گردش اقتصادی منطقه نیز موثر واقع شود.

 منبع ایرنا