حجت الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری پنجشنبه در جلسه سی و پنجم از سلسله مباحث با موضوع «ولایت فقیه» به بیان ادله قرآنی در این باب پرداخت و گفت: فصل جدید سلسله مباحث با موضوع «ولایت فقیه» به بیان ادله نقلی نظریه «ولایت فقیه» شامل دلایل مبتنی بر آیات گهربار کلام الله مجید و همچنین احادیث و روایات نبی مکرم اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) راجع به شیوه حکومت داری اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت، اختصاص دارد.

رییس انجمن علمی انقلاب اسلامی پیرامون ادله قرآنی گفت: قرآن کریم از اصلی‌ترین منابع شریعت اسلامی به شمار می‌آید. برای انسان مسلمان بسیار با اهمیت است که احکام و دستورالعمل‌های زندگی خود را از منبع وحیانی قرآن کریم دریافت نماید و با اطمینان به مرحله اجرا بگذارد. به همین سبب ریشه‌یابی نظریه سیاسی اسلام در عصر غیبت از قرآن کریم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود.

کلانتری، پیرامون شیوه استنباط صحیح از آیات قرآن کریم افزود: نحوه استنباط فق‌ها و عالِمان دین از قرآن کریم در مورد مسائل مختلف به این صورت است که مجموعه‌ای از آیات مختلف کنار هم گذاشته می‌شوند و آنگاه طبق اصولی مشخص و با رعایت جمیع جهات، پیرامون یک مسأله نتیجه گیری می‌کنند. هیچگاه نتیجه گیری مثلا بر اساس جستجوی تعداد دفعات تکرار، یا وجود و یا فقدان یک کلمه خاص در قرآن انجام نمی‌شود.

او گفت: با ظهور جریانات منورالفکری در ایران در نزدیک به دو قرن گذشته، دو جریان فکری فقاهتی و روشنفکری، همواره به عنوان جریانات شاخص، مطرح بوده اند. جریان فقاهتی به عنوان یک جریان ناب اسلامی و اندیشه ورزانه، که از صدر اسلام تاکنون، با پشتکار بسیار و دقت تمام و رعایت اصول و جزئیات، آیات و روایات را بررسی و به احصاء نتیجه می‌پردازد، و از طرف دیگر، یک جریان به اصطلاح روشنفکری دینی که خودش را نه تنها مقیّد به رعایت اصول حرفه‌ای و بررسی جرئیات آیات نمی‌داند بلکه حتی گاهی از برخی آیات نیز با این استدلال غلط که مربوط به گذشته هستند، عبور می‌کند.

او گفت: البته در برخی مواقع نیز اگر یک نظریه از یک دانشمند غربی هم رسید که به مذاقش خوش آمد، فوری و بدون بررسی و تحلیل، می‌گوید شاید این آیه می‌خواسته این نظریه غربی را بگوید. به عنوان مثال، فقیه بزرگی مثل علامه طباطبایی بر پایه قرآن و آیات خلقت، با رعایت تمام ظرایف و حساسیت ها، نظریه تکامل را مطرح و بر ناسازگاری مطلق اندیشه «خدا باوری و تکامل داروینی» تاکید می‌کند و فردی هم مثل مرحوم یدالله سحابی که متعلق به جریان منورالفکری است، کتابی را درباره فلسفه خلقت بر اساس آیات قرآن نوشته، که نقد بسیار بر آن است.

تولیت حرم مطهر شاهچراغ (ع) یادآور شد: وجود چنین جریانات فکری، تنها متعلق به ایران نیست بلکه در سایر جوامع اسلامی نیز مثل مصر، سوریه، پاکستان، هند و اندونزی، وضع کم و بیش به همین صورت است. یک جریان اصیلِ مومنِ متعهد و ملتزم به تمام ظرایف کتاب آسمانی و یک جریانی سطحی نگر دلبسته به فرآورده‌های غربی که از یک طرف سنگ اسلام را به سینه می‌زند و از طرف دیگر افکار لیبرالیستی دارد و هر دو را می‌خواهد داشته باشند، غافل از اینکه بین این دو تضاد ذاتی است و امکان ندارد با هم جمع شوند.

کلانتری گفت: بحث این جلسه یعنی بررسی ادله قرآنی نظریه «ولایت فقیه» بر اساس همان جریان اصیل استنباط در قرآن است و ممکن است به مذاق کسی که نگاه غربی و لیبرالیستی به مسائل دارد، خوش نیاید.

او گفت: دقت در مفاد آیات متعددی از قرآن کریم این حقیقت را در اختیار می‌گذارد که از منظر این کتاب آسمانی، در همه اعصار چه در عصر حضور پیامبر اکرم (ص)، و چه در عصر حضور امامان معصوم (ع) و همچنین عصر غیبت، اداره جامعه اسلامی فقط بر محور دین خدا و حاکمیت دستورالعمل‌ها و آموزه‌های اصیل اسلام مشروعیت داشته و برگزیدن هر مسیری جز این بر خلاف آیین اسلام و در تقابل صریح با قرآن کریم خواهد بود.

کلانتری گفت: قرآن کریم این حقیقت مهم را با بیانات متنوع و از زاویه‌های مختلف مورد توجه قرار داده و جایی برای تردید در آن باقی نگذاشته است.

تولیت حرم مطهر شاهچراغ (ع) در توضیح نخستین دلیل قرآنی نظریه ولایت فقیه گفت: اسلام دین کامل الهی برای همه عصر‌ها است. قرآن کریم با صراحت از اسلام به عنوان دین کامل الهی برای همه عصر‌ها تا پایان عمر دنیا سخن گفته و در پیش گرفتن هر آیینی جز اسلام را مردود شمرده است. برای دریافت این حقیقت، توجه و تدبر در سه آیه‌ای که در ادامه می‌آید، ضروری است.

کلانتری گفت: نخستین آیه پیرامون این موضوع، آیه ۱۹ سوره آل عمران است که در آن خداوند متعال می‌فرمایند «اِنَّ الدّینَ عِندَاللهِ الأِسلام ...»، دین در نزد خدا فقط اسلام است. دین یعنی یک آیین کامل که دستورالعمل‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان را در بر می‌گیرد.

او گفت: آیه بعدی، آیه سه سوره مائده است که مربوط به چندماه پایانی عمرمبارک نبی مکرم اسلام (ص) است. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإْسْلامَ دِیناً»، الْیَوْمَ یعنی یک روز تاریخی که بنا به عقیده شیعه، روز غدیر است، یعنی در چنین روزی أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ دین شما به کمال رسیده وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی نعمت خودم را برای شما تمام کردم وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإْسْلامَ دِیناً و اسلام را به عنوان آیین (جاویدان) شما پذیرفتم.

کلانتری یادآور شد: آیه سوم نیز، آیه ۸۵ سوره آل عمران است. «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الإْسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الآْخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ»، و هر کس جز اسلام آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت از زیانکاران است. این آیه بر نفی هر دینی جز اسلام تاکید می‌کند و دو آیه قبل به پذیرش اسلام به عنوان تنها آیین مورد قبول، اشاره دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه، پیرامون مطالبی که می‌توان از این سه آیه احصاء کرد، گفت: نخست اینکه اسلام یگانه دین الهی است و نزد خداوند دینی جز اسلام مشروعیت نخواهد داشت. ممکن است به ذهن برخی متبادر شود که سایر ادیان ابراهیمی چگونه اند؟ در پاسخ باید گفت، سایر ادیان که در قرآن نیز به آن‌ها اشاره شده است، تنها در زمان و عصر خودشان مورد تأیید بوده‌اند و نه پس از آمدن کامل‌ترین دین، یعنی اسلام.

او گفت: اسلام در یک فرآیند زمانی معیّن توسط خداوند بزرگ به کمال رسیده و کاملترین آیین الهی به شمار می‌آید. با تشریع دین کامل الهی توسط آخرین پیامبر، پذیرش هر دینی جز اسلام نزد خداوند مشروعیت نداشته و جز خسران نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.

تولیت حرم مطهر در ادامه به آیه ۴۰ سوره احزاب اشاره کرد و گفت: خداوند متعال در این آیه می‌فرمایند «مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّین» یعنی محمّد (ص)، پدر هیچ یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است؛ ختم نبوت که طبق همین آیه مورد تصریح قرآن کریم است نیز، هم مقتضی جاودانه بودن آیینی است که توسط پیامبر خاتم بر آدمیان عرضه گردیده و هم مقتضی کامل بودن همین آیین است.

او در توضیح معنای کامل بودن یک آیین گفت: کامل بودن یک آیین بدین معناست که هم بر نیاز‌های فردی آدمیان پرتو می‌افکند و هم بر نیاز‌های اجتماعی آنان، هم به سعادت دنیایی آدمیان نظر دارد و هم به سعادت اخروی آنان. از این رو اسلام به عنوان دین کامل و جاودانه الهی هیچ نیازی از نیاز‌های آدمیان را که در سعادت دنیا و آخرت آنان دخیل است بی پاسخ نگذاشته است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی ادامه داد: دقت در آیات قرآن و سنت معتبر نیز به عنوان دو منبع اصلی اسلام، به روشنی مؤیِد همین کمال و جامعیتی است که قرآن کریم در آیات پیش گفته با صراحت از آن سخن گفته است. استاد گرانقدر آیت الله جوادی آملی در این خصوص چنین می‌گویند: «بررسی آیات قرآن کریم نشان می‌دهد که دین اسلام، از سویی مبدأ و معاد و وحی و رسالت را به عنوان مسایل اعتقادی طرح نموده؛ و از سوی دیگر، به بحث از فضایل و رذایل اخلاقی و تحصیل و ترک هر یک پرداخته است و از سوی سوم، مسایل فردی و عبادی را ارایه کرده و در بُعد دیگر احکام اجتماعی و اقتصادی و نظامی و سیاسی، حدود و قصاص و دیات، و جنگ و دفاع و امر به معروف و نهی از منکر را برای حفظ و حراست از احکام دینی و حکومت اسلامی، به مسلمانان اعطاء فرموده است».

کلانتری گفت: تردیدی نیست که برخورداری مومنان از آثار و برکات دنیوی و اخروی اسلام در همه عصر‌ها و نسل‌ها در گرو دو امر حیاتی شناخت صحیح و دقیق اسلام و اجرای دقیق و صحیح اسلام است؛ به همین سبب تلاش‌های طاقت فرسای پیامبر اکرم (ص)، امامان معصوم (ع) و عالمان ربانی همواره بر همین دو امر متمرکز بوده است تا آنجا که در این راه همه دارایی و هستی خود را نثار کرده اند.

او گفت: بی گمان شناخت صحیح اسلام در گرو برخورداری همه جانبه از ابزار‌هایی است که چنین شناختی را ممکن می‌سازد، چنانچه اجرای دقیق اسلام بویژه در ابعاد اجتماعی و سیاسی آن نیز در گرو توان، آگاهی به مکانیزم‌های اجرایی، شجاعت، عدالت، کیاست و تدبیر است. نتیجه منطقی و بدیهی همین حقیقت حضور اسلام شناسان عادل و توانا در کنار آموزه‌های اصیل اسلام در همه عصر‌ها و نسل‌ها است.

کلانتری گفت: بنابراین با پذیرش کمال، جامعیت و جاودانگی اسلام- که مفاد صریح آیات پیش گفته است- نقش عنصر انسانی که در شناخت صحیح و اجرای دقیق اسلام برترین فرد عصر خویش باشد بارز می‌گردد. چنین فردی در عصر حضور پیامبر اکرم (ص)، شخص آن حضرت و در زمان حضور امامان معصوم (ع)، آن حضرات و در عصر غیبت امامان معصوم (ع)، فقیهان اعلم و اعدل می‌باشند.

او در ادامه پیرامون اهمیت نقش عنصر انسانی آگاه به حقیقت اسلام و توانا در اجرای دقیق آن گفت: اهمیت این نقش در حیات جاودانه اسلام تا آنجاست که قرآن کریم در آیه ۵۹ سوره نساء، مؤمنان را پس از اطاعت محض از خداوند به اطاعت محض از رسول اکرم (ص) و اولوالامر یعنی عناصر انسانی آگاه به حقیقت اسلام و توانا در اجرای آن امر نموده است. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الأْمْرِ مِنْکُمْ».

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه اینگونه نتیجه گرفت که ایمان به اسلام به عنوان یگانه دین کامل و جاودانه الهی که مورد تصریح قرآن کریم است به صورت منطقی مستلزم پذیرش و اطاعت از انسان‌های کاملی است که در عصر خویش در شناخت صحیح و توان اجرای دقیق اسلام برترین افراد عصر خویش به شمار می‌آیند. بی گمان مصداق بارز چنین انسان‌هایی در عصر غیبت، فقیهان اعلم، اعدل، زمان شناس، شجاع و صاحب تدبیر می‌باشند.

او گفت: توجه به این نکته ضروری است که اسلام منهای در نظر گرفتن چنین عنصر انسانی برجسته‌ای مجموعه بی بدیلی از معارف و آموزه‌ها خواهد بود که در بُعد شناختی گرفتار تحمیل آراء و افکارمتشتت و متضاد و در بُعد اجرایی اسیر طاغوت‌ها و حاکمان جور می‌گردد. تاریخ اسلام در دوره بلند پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) تا امروز گواه زنده‌ای بر این حقیقت است.