روز چهارشنبه(۲۷ اردیبهشت) مراسم امضای توافقنامه احداث خط آهن رشت–آستارا بین ایران و روسیه برگزار و مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی و ویتالی ساولیف وزیرحمل و نقل روسیه این توافقنامه را امضا کردند.

گذرگاه ریلی شمال–جنوب یکی از مسیر‌های اصلی ترانزیت کالا از جنوب آسیا به شمال اروپا است که احداث آن از بیش از دو دهه پیش در دستورکار بوده و در دولت سیزدهم با شتاب بیشتری برای فعال‌سازی این ظرفیت ریلی تلاش شده است.

مسیر غربی کریدور شمال–جنوب که کشور‌های روسیه، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود از نظر ریلی دارای یک حلقه مفقوده‌ای به مسافت ۱۶۲ کیلومتر بین رشت و آستارا بود که با امضای این توافق و احداث این مسیر ریلی جنوب آسیا به شمال اروپا متصل می‌شود.

براساس این توافقنامه روسیه ۱،۶ میلیارد یورو در این مسیر ریلی سرمایه‌گذاری خواهد کرد. قرار است این خط آهن راهبردی در مدت ۴۸ ماه احداث شود.

آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان که در مراسم امضای توافق نامه احداث خط آهن رشت – آستارا بین ایران و روسیه حضور داشت در سخنانی گفت: مذاکرات اولیه این توافق مربوط به بیست سال گذشته بوده است، اما به دلایلی با تعویق مواجه شد (که نباید با این مساله مواجه می‌شد)، اما امروز با اراده میان مسولان عالی دو کشور این اقدام بزرگ در حال شکل گیری است و کمک بزرگی به تجارت و ترانزیت در منطقه است.

وی با بیان اینکه ما و همه می‌دانیم ظرفیت‌های ایران، ظرفیت‌های بالایی است حتی اگر نظام سلطه بخواهد ما را دور بزند، گفت: جناب آقای پوتین و کشور‌های در مسیر این خط ریلی می‌دانند مسیر ایران ارزانترین، با صرفه‌ترین و نزدیکترین مسیر برای کار تجاری، اقتصادی و ترانزیتی است. بر هیچ کس پوشیده نیست که جایگاه ایران در منطقه به نحوی است که می‌تواند ظرفیت‌های بسیاری که در شرق آسیا وجود دارد را به اروپا متصل کند و این مسیر می‌تواند برای کار تجاری و اقتصادی در منطقه مورد توجه قرار گیرد. 

رئیسی تصریح کرد: در این کریدور و مسیر شمال_جنوب سه بخش مورد توجه است؛ بخش اول مسیر شرقی است که در آن روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و ایران حضور دارند که با توجه به تلاش‌های انجام شده مورد بهره برداری قرار گرفته است. بخش مرکزی دریای خزر است؛ در جهت تقویت بنادر و ناوگان باید کار‌های جدی انجام شود تا وضعیت بخش مرکزی این مسیر بهبود یابد. بخش غربی نیز نقصان ریلی رشت _ آستارا در این مسیر وجود داشت که با این توافقنامه این نقص برطرف می‌شود و می‌تواند به صورت همه جانبه کریدور شمال_جنوب مورد توجه قرار گیرد که مسیر نزدیک با صرفه و ارزانی است. امیدواریم با این توافق و کاری که امروز آغاز خواهد شد همه کشور‌هایی که در این مسیر قرار دارند از این توافق بهره‌مند شوند.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه هم در این مراسم به صورت ویدئو کنفرانسی حضور داشت و گفت: تصمیم اصولی برای این اقدام در سال ۲۰۲۲ اتخاذ شد و امروز این ایده که سابقه ۲۰ ساله دارد، به مرحله عمل خواهد رسید.

وی گفت: این خط ریلی ۱۶۲ کیلومتری که دو شهر رشت و آستارا در ایران را به شکل ریلی به یکدیگر متصل می‌کند، این فرصت را فراهم می‌کند که شاهد حمل و نقل ریلی بدون وقفه در کل مسیر کریدور شمال به جنوب باشیم.

رئیس جمهور روسیه در این رابطه با تشکر از مقام معظم رهبری و رئیس جمهور کشورمان برای سیاست‌گذاری در جهت توسعه روابط بین دو کشور، تأکید کرد: احداث این راه آهن موجب تنوع بخشی به مسیر‌های حمل و نقل بین‌المللی می‌شود و از طرف دیگر امتیازات رقابتی گوناگونی را برای کشور‌های حاضر در مسیر حمل و نقل شمال-جنوب ایجاد می‌کند.

پوتین افزود: با احداث این خط ریلی، این امکان فراهم می‌شود که کالا‌ها مسیر انتقال از سن‌پترزبورگ در روسیه به بمبئی هند را ۱۰ روزه طی کنند و این در حالی است که از مسیر‌های سنتی زمان انتقال کالا‌ها ۳۰ تا ۴۰ روز طول می‌کشید. این مسیر همچنین به صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل و نقل کالا منجر خواهد شد و در قالب آن شاهد افزایش حجم مبادله کالا‌ها نیز خواهیم بود.

رئیس جمهور روسیه تأکید کرد: با احداث خط ریلی رشت_آستارا ظرفیت حمل و نقل در کریدور شمال به جنوب افزایش خواهد یافت و امکان انتقال کالا‌های ایرانی و روسی به دیگر کشور‌های جهان امکان‌پذیر می‌شود. ما می‌توانیم از این مسیر جدید برای ارسال مواد غذایی و محصولات کشاورزی به کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همچنین کشور‌های آفریقایی استفاده کنیم و از این طریق احداث این خط ریلی به بهبود امنیت غذایی در جهان منجر می‌شود و منافع اقتصادی قابل توجهی هم به همراه خواهد داشت. 

پوتین ادامه داد: احداث این خط ریلی همچنین موجب فراهم شدن امکان استفاده بیشتر از ظرفیت بنادر دو کشور و بهتر شدن شرایط اشتغال و باز شدن فضا برای سرمایه‌گذاری بیشتر می‌شود.

وی اضافه کرد: این آغاز کار است و در کنار تلاش‌ها برای افزایش ظرفیت کریدور شمال ـ جنوب، مسیر‌های دیگری هم قرار است بین دو کشور توسعه پیدا کنند. در این مسیر به دنبال آن هستیم که با تعامل بیشتر با کشور جمهوری آذربایجان، متن موافقت‌نامه همکاری در حوزه زیرساخت‌های حمل و نقل ریلی بین ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه نهایی شود.

راه‌آهن رشت_آستارا به طول ۱۶۲.۵ کیلومتر در دو قطعه طراحی شده و شامل ۹ ایستگاه صومعه سرا، ماسال، رضوانشهر، پره‌سر، اسالم، لیسار، حویق، لوندویل و آستارا می‌شود. 

تکمیل راه‌آهن رشت_آستارا به تکمیل کریدور بین‌المللی ریلی (NOSTRAC) می‌انجامد و راه‌آهن ایران را به راه آهن کشور‌های قفقاز، روسیه، اسکاندیناوی و شمال اروپا متصل می‌کند.

از سوی دیگر تکمیل این مسیر ریلی مزایایی از جمله تسهیل در مبادلات بازرگانی از مبادی و مقاصد بندر هلسینکی فنلاند، هامبورگ آلمان، باتومی گرجستان با بنادر جنوبی ایران، دهلی هند، کراچی پاکستان و بانکوک تایلند را به دنبال دارد.

راه‌اندازی این خط ریلی با آسان‌تر کردن سفر گردشگران خارجی و داخلی می‌تواند منجر به توسعه گردشگری کشور شود.

به طور کلی حمل‌ونقل ریلی به عنوان ترابری سازگار با محیط زیست شناخته می‌شود و احداث راه‌آهن رشت_آستارا در بخش باختری استان گیلان، هم در توسعه استان نقش ایفا می‌کند و هم موجب کاهش سوانح و تصادفات می‌شود.

از سوی دیگر این پروژه در کاهش عوارض زیست محیطی و جلوگیری از رشد بی‌رویه شهر‌ها در کرانه راه‌ها نیز تاثیرگذار است.

ظرفیت حمل بار این راه‌آهن در سال نخست بهره‌برداری ۱۰ میلیون تن برآورد شده که در حال حاضر به میزان ۹.۶ میلیون تن تقاضای حمل بار دارد همچنین راه‌آهن رشت_آستارا ظرفیت جابه‌جایی حدود ۹۹۰ هزار نفر مسافر را در سال بیستم بهره‌برداری خواهد داشت.

برای ساخت این پروژه ریلی، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداکثر ۴۰ کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده و عملیات زیرسازی ۱۰ کیلومتر ابتدایی مسیر به صورت دوخطه در قالب راه‌آهن قزوین_رشت_بندر کاسپین در مرحله پایانی و آماده ریل‌گذاری است.

راه‌آهن رشت_آستارا به بیش از ۲۱ هزار تن ریل نیاز دارد و این پروژه ریلی دارای یک دستگاه درجه ۱ (آستارا)، سه ایستگاه درجه ۲ (صومعه سرا، اسالم_ تالش و لوندویل) و پنج ایستگاه درجه ۳ (رضوانشهر_پونل، ماسال، پره سر، حویق و لیسار) است.

مسیر ریلی رشت_آستارا می‌تواند مدت حمل بار را از مبدا و مقصد فنلاند به مبدا یا مقصد ایران به صورت ترکیبی دریایی_ریلی به ۱۲ روز کاهش دهد، در حالی که حمل دریایی بار در این مسیر ۳۳ روز زمان نیاز دارد همچنین مسیر فنلاند به پاکستان را به ۱۸ روز و مسیر فنلاند به هند را به ۲۰ روز کاهش خواهد داد.

حمل بار از فنلاند به تایلند و بالعکس از طریق ناوگان دریایی ۴۵ روز زمان می‌برد در حالی که با تکمیل راه‌آهن رشت_آستارا این مسیر به صورت دریایی_ریلی به ۲۱ روز کاهش خواهد یافت.

مسیر ریلی رشت_آستارا حلقه نهایی کریدور شمال-جنوب محسوب می‌شود، این کریدور نیز به عنوان پل ارتباطی کشور‌های اروپایی با اقیانوس هند و خلیج فارس به شمار می‌رود و ارتباط کشور‌های شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه از طریق ایران با کشور‌های حوزه خلیج فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب شرقی آسیا را فراهم خواهد کرد.

تکمیل کریدور شمال_جنوب فرصت بی‌نظیری برای جذب بالاترین حجم از بار روسیه و ترانزیت آن از طریق ایران فراهم می‌کند که با افزایش درآمد‌های ترانزیتی در رشد شاخص‌های اقتصادی کشور نیز تاثیر گذار است. 

مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی پس از دیدار‌های جداگانه با الکساندر نواک معاون نخست وزیر روسیه و ویتالی ساولیف وزیرحمل و نقل روسیه گفت: با تکمیل ۳۵ کیلومتر از مسیر ریلی رشت تا بندر کاسپین در آینده نزدیک، این بندر از طریق شبکه ریلی، به بنادر جنوبی ایران در خلیج فارس به ویژه بندرعباس متصل می‌شود که تحول مهمی در حمل و نقل ترکیبی با بنادر روسیه در شمال دریای خزر خواهد بود.

وزیر راه و شهرسازی با اشاره به میزبانی ایران از اولین کشتی باری رو-رو روسیه، این تردد‌ها را گام بزرگی در تجارت دریایی بین ایران و روسیه برشمرد و بیان کرد: تفاهم ایران و روسیه برای کشتی سازی در دریای خزر حائز اهمیت است و توسعه حمل و نقل ترکیبی با ورود اولین محموله ترانزیتی روسیه در سال گذشته از مسیر کریدور بین المللی شمال–جنوب می‌تواند نوید بخش همکاری‌های حمل ونقلی موثرتری باشد.

بذرپاش اظهار کرد: گسترش ظرفیت ترانزیتی مسیر دریایی از طریق کریدور‌های شمال جنوب در امتداد غرب دریای خزر و شرق دریای خزر می‌تواند بر کاهش ترافیک زمینی سنگین قفقاز نیز موثر باشد. 

مزیت‌های اقتصادی احداث خط آهن رشت–آستارا بر کسی پوشیده نیست، اما احداث این خط راه آهن آن هم در مناطق جنگلی باعث نگرانی طرفداران محیط زیست شده است.

سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی گفت: شرکت ساخت وزارت راه و شهرسازی پیگیر این پروژه است. این پروژه به طول ۱۶۰ کیلومتر است که مقصود از آن، اتصال رشت به آستارا است و هیچ مطالعه‌ای که ضرورت این راه آهن را تثبیت کند، انجام نشده است. این پروژه با پول نفت قرار است انجام شود و پیمانکار گفته ظرف چهار سال پروژه را به اتمام می‌رساند؛ اما در واقعیت حداقل ۱۵ سال طول می‌کشد.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس اظهار کرد: این راه آهن تنها جنگل جلگه‌ای ایران، جنگل گیسوم را از بین می‌برد و ۱۰۰ هزار قطعه درخت هم با قطر ۳۰ سانتیمتر از بین می‌رود و بسیاری از زمین‌های کشاورزی باید خریداری شود. در اینجا امنیت غذایی تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.

وی افزود: خط آهن از چهار روستا رد خواهد شد و ادعا می‌کنند که ۱۵ میلیون تن بار را می‌توانند جا به جا کنند، اما کل ظرفیتی که به شبکه راه آهن متصل می‌شود در نهایت ۵ میلیون تن است. شرکت مشاور و پیمانکار، دارد برای کشور و دولت ما تصمیم‌گیری می‌کند. 

رفیعی تاکید کرد: ما چند ماه است که روی این موضوع کار می‌کنیم. می‌آیند اول و آخر پروژه را احداث می‌کنند و این میانه را به عنوان توجیه در نظر می‌گیرند که حتما این پروژه باید تکمیل شود. این پروژه از اساس مشکل دارد چراکه نه توجیه اقتصادی و نه فنی و تکنیکی دارد چراکه تمام منابع و معادن شن و ماسه کشور برای این پروژه حرام می‌شود، چون اصل این پروژه بتنی است همچنین اصلا پول و منابعی برای خرید زمین‌های زراعی وجود ندارد.

رئیس فراکسیون محیط زیست بیان کرد: مسیر جلفا الان وجود دارد و دلم از این می‌سوزد که بار را می‌توان از این مسیر منتقل کنیم، چون فقط ۱۰۰ کیلومتر بازسازی می‌خواهد ضمن اینکه سرخس یک میلیون تن بار را از سمت بافق به چابهار می‌رساند همچنین بحث ترانزیت دریایی هم وجود دارد. 

فاطمه محمدبیگی، نماینده مردم قزوین در مجلس و سخنگوی فراکسیون محیط زیست نیز در این خصوص گفت: درخواست جمهوری آذربایجان برای اتصال به ایران احداث راه آهن رشت-آستارا بود تا با اتصال به ایران بتوانند به خلیج فارس و اقیانوس هند وصل شوند و پول این پروژه را ما بدهیم! همچنین احیای جاده ابریشم هم درخواست آنهاست. به جای این پروژه، اگر قرار بر راه‌سازی باشد می‌توان از پایین رشته کوه البرز نیز راهسازی کرد.