درگیری‌ها بر سر قره باغ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان وارد مرحله جدیدی برای رسیدن به صلح شده است، اما صلحی که بر اساس آن ارمنستان، قره باغ را به جمهوری آذربایجان واگذار کند آن هم پس از بیش از سه دهه جنگ که بسیار عجیب است.

نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان اعلام کرده است منطقه قره باغ کوهستانی بخشی از سرزمینی است که ایروان آماده است آن را در صورت تحقق شرطی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت بشناسد. دولت‌های باکو و استپاناکرت پایتخت منطقه مورد مناقشه قره باغ باید درباره حقوق و امنیت ارامنه در قره باغ کوهستانی بحث کنند. ارمنستان و جمهوری آذربایجان در حال انجام مذاکرات فشرده برای دستیابی به توافقنامه صلح هستند.

این اظهارات پاشینیان موج مخالفت گسترده‌ای را در ارمنستان به راه انداخت.

آرام یکم رهبر ارامنه جهان در این خصوص گفت: رویکرد دولت ارمنستان حاکمیت و حتی موجودیت آرتساخ (قره باغ) را تهدید می‌کند.

وی اظهار کرد: امروز رویکرد‌هایی را که از سوی ارمنستان و به ویژه از سوی مقامات ارمنستان می‌شنویم، که ما نمی‌توانیم در برابر آن‌ها سکوت کنیم. ما تمایل و تعهد مقامات ارمنستان به پذیرش تمامیت ارضی آذربایجان را می‌شنویم، آیا آن‌ها به پیامد‌های خطرناک این رویکرد فکر کردند؟

رهبر ارامنه جهان بیان کرد: آرتساخ رها شده است، ارمنستان از آرتساخ و جمهوری آذربایجان می‌خواهد با یکدیگر مذاکره کنند. چنین رویکرد منفعلانه و بی تفاوتی از سوی دولت ارمنستان، حاکمیت و حتی موجودیت آرتساخ را تهدید می‌کند. ما همچنین از ارمنستان می‌شنویم که لازم است بین منافع ملی و منافع دولتی تمایز و تفکیک روشنی ایجاد شود، پدیده‌ای که دوباره برای مردم ما غیرقابل قبول است.

سرژ سرکیسیان سومین رئیس جمهور ارمنستان، به بیانیه مجلس ملی جمهوری آرتساخ که از روسای جمهور سابق ارمنستان و آرتساخ خواسته بود اظهارات نیکول پاشینیان در مورد به رسمیت شناختن آرتساخ به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان را محکوم کنند، پاسخ داد.

وی نوشت: درخواست پاسخ از من به بیانیه مستقیم و صریح برای به رسمیت شناختن آرتساخ به عنوان بخشی از آذربایجان، توسط تسلیم کننده‌ای که مسند نخست وزیری جمهوری ارمنستان را اشغال کرده است، اگر نگوییم توهین‌آمیز، به سادگی غیرقابل درک است. من به طور مداوم، از جمله در پنج سال گذشته، در همه موارد ممکن اعلام کرده ام که آرتساخ بخشی از جمهوری آذربایجان نخواهد بود. اینجانب و نیروی سیاسی تحت رهبری‌ام یعنی حزب جمهوری خواه ارمنستان در تمامی اطلاعیه ها، سخنرانی‌ها و پیام‌های خود همواره بر رویکرد‌های اصولی خود در قبال مسئله آرتساخ تاکید و نقطه به نقطه مواضع خود را در مورد آن موضوع حیاتی برای ما، و همچنین اقدامات ویرانگر حاکمان ارمنستان اعلام کرده ایم. آن‌ها به هیچ عنوان قابل تغییر نیستند. ما در باره آن‌ها گفته‌ایم، مبارزه کردهایم و به مبارزه ادامه می‌دهیم، هر چقدر هم که به ما تهمت زده شده و به هشدار‌های ما توجهی نشده باشد. اگر اکنون برخی از مردم ناگهان «از چیز‌های غیرمنتظره غافلگیر شده اند» و از من اظهار نظر جدیدی می‌خواهند، حداقل گیج کننده است. من در کنار برادران و خواهرانم در آرتساخ بوده و هستم، و به سوگند یاد شده در مقابل مزار همرزمانم که کار مشترک را ناتمام نگذارم، وفادار هستم. برادران و خواهران عزیز، جدای از حرف، امروز بیش از هر زمان دیگری گام ها، اقدام‌ها و وحدت مهم است، فارغ از انواع اختلافات و جاه طلبی‌ها که در مقابل بلایی که بر سر مردم ما آویزان است، چیزی نیست. مسئله آرتساخ و همچنین وظیفه دولت سازی ارمنستان را رسالت زندگی خود می‌دانم.

روبرت کوچاریان دومین رئیس جمهور ارمنستان هم در صفحه فیس بوک خود به بیانیه مجلس ملی جمهوری آرتساخ به شرح ذیل پاسخ داد:

به اکثریت پارلمانی مجلس ملی آرتساخ:

درخواست شما از من برای واکنش در خصوص اظهارات نیکول پاشینیان را نامناسب و توهین آمیز می‌دانم. شما تازه فهمیده اید که چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ آیا شما آنقدر ساده لوح هستید؟

در دو سال گذشته ندیدن این که، واگذاری آشکار آرتساخ در حال انجام است، امکان پذیر نبود. ما علنا و در همه مناسبت‌ها در مورد آن صحبت کردیم. مجلس ملی آرتساخ با اکثریت خود (به جز ۴ نماینده) و رهبران آن‌ها به هیچ وجه به هشدار‌های ما پاسخ ندادند. شما در جریان انتخابات ۲۰۲۱ از مقامات ارمنستان حمایت کردید. شما اعتراضات گسترده‌ای که در ماه آوریل- مه سال گذشته در ایروان رخ داد را «متوجه نشدید». با اطاعت خود و تمایل خود به جلب رضایت مقامات ارمنستان، اجازه دادید که سرنوشت آرتساخ بدون مشارکت شما تعیین شود. پس جرات نکنید مسئولیت را از سر بیمار به سر سالم منتقل کنید؛ و قطعا این شما نیستید که سطح وطن پرستی من را قضاوت کنید. رویکرد‌های من تغییر نکرده است. ما باید برای میهن مبارزه کنیم، نه اینکه تظاهر به مبارزه کنیم.

ژانا واردانیان کارشناس مرکز تحقیقاتی - تحلیلی اوربلی وابسته به مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی دفتر نخست وزیری ارمنستان در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان درباره بحث واگذاری آرتساخ یا همان قره باغ به جمهوری آذربایجان گفت: برای مردم آرتساخ و ارمنستان غیرقابل قبول است که آرتساخ بخشی از جمهوری آذربایجان شود.

وی اظهار کرد: در واقع آرتساخ مطابق با قوانین اتحاد جماهیر شوروی استقلال خودش اعلام کرده است و هیچ ربطی به تمامیت ارضی کشور جمهوری آذربایجان ندارد.

کارشناس مرکز تحقیقاتی - تحلیلی اوربلی بیان کرد: اگر حاکمیت باکو بر سر آرتساخ اعمال شود باکو دست به نسل کشی ارامنه خواهد زد، چون جمهوری آذربایجان خواهان آرتساخ بدون ارامنه است و سیاستی که امروز با بستن کریدور لاچین انجام می‌دهد حاکی از این امر است. مردم ارامنه تاریخ را بلدند و می‌دانند که باکو برایشان هیچ امنیتی تضمین نخواهد کرد. تنها ضمانت امنیتی شناسایی حق تعیین سرنوشت مردم آرتساخ است.

واردانیان تصریح کرد: فضای سیاسی ارمنستان متشنج است. همه محافل سیاسی ارمنستان از جمله دو رئیس جمهور پیشین مخالف سیاست کنونی دولت ارمنستان هستند. کلیسای ارمنی هم مخالفتش بیان کرده و جاثلیق کلیسای ارمنی از پاشینیان خواسته تا استعفا کند. احتمال تظاهرات گسترده نیز وجود دارد.

وی گفت: دولت پاشینیان اعلام کرده که جامعه بین‌المللی انتظار دارد ارمنستان، آرتساخ را بخشی از جمهوری آذربایجان بشناسد. شاید دولت ارمنستان به نوبه خودش انتظار دارد که اگر این کار را انجام بدهد می‌تواند تمامیت ارضی ارمنستان را حفظ کند و به مسئله «کریدور» از خاک ارمنستان پایان بدهد.

کارشناس مرکز تحقیقاتی - تحلیلی اوربلی اظهار کرد: اگر آرتساخ به جمهوری آذربایجان تسلیم شود، آرتساخ خالی از ارامنه خواهد شد. با تصرف آرتساخ، باکو متوقف نخواهد شد، چون هدف نهایی‌اش آرتساخ نیست. آذربایجان دست به تصرف سیونیک و دیگر مناطق ارمنستان خواهد زد.

واردانیان بیان کرد: امروز در جمهوری آذربایجان تز جعلی «آذربایجان غربی» را تبلیغ می‌کنند که منظورشان همان ارمنستان است. یعنی دارند تبلیغ می‌کنند که باید ارمنستان را هم اشغال کنند که این امر یعنی سیاست توسعه طلبی باکو و آنکارا پایان نخواهد یافت. این دو کشور تلاش خواهند کرد که ارمنستان را هر چه بیشتر تضعیف کنند.

وی درباره نقش مخرب رژیم صهیونیستی در تنش‌های موجود بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفت: اسرائیل شریک مهم جمهوری آذربایجان است و در هر اقدامی که باکو انجام می‌دهد از آن حمایت می‌کند. خواسته اسرائیل تضعیف جایگاه ایران در منطقه است و در این راستا به دنبال این است که از طریق باکو اقداماتی علیه ایران انجام بدهد. فروش سلاح به باکو همچنان باعث تشدید تنش در منطقه قفقاز جنوبی می‌شود.

کارشناس مرکز تحقیقاتی – تحلیلی اوربلی درباره حمایت‌های ایران از ارمنستان اظهار کرد: در موضوع کریدور‌های جعلی، ایران و ارمنستان دیدگاه مشترکی دارند و ایران بار‌ها رویکرد خود را بیان کرده است و ارمنستان از آن تقدیر کرده است.

وی اضافه کرد: ایران همیشه تلاش کرده است که در منطقه صلح برقرار شود و در این راستا باید یادآوری کنم که به گفته معاون وزیر خارجه ارمنستان در سپتامبر ۲۰۲۲ اقدامات ایران از گسترش حمله باکو به ارمنستان جلوگیری کرده است. ایران همچنان می‌تواند کمک کند که توازن قوا در منطقه برپا شود. جز این جمهوری اسلامی ایران می‌تواند مشارکت فعالی در احداث بزرگراه شمال-جنوب در ارمنستان داشته باشد.

ارمنستان به دلیل درگیری‌های قومی و همچنین نسل کشی ارامنه به دست ترکان عثمانی هیچ گونه رابطه دیپلماتیکی با ترکیه ندارد و با توجه به مشکلات ارضی که با جمهوری آذربایجان دارد از زمان استقلال از اتحاد جماهیر شوروی با این کشور در شرایط جنگی به سر می‌برد لذا ارمنستان همواره از ایران برای حل مشکلات و معضلات منطقه قفقاز جنوبی بهره برده است، اما این بار شرایط فرق می‌کند چرا که ایران همواره بر تغییر نکردن مرزهایش تاکید کرده، اما استقلال آرتساخ را به رسمیت نشناخته است. امری که می‌تواند روند واگذاری قره باغ به جمهوری آذربایجان را تسریع کند.

علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین‌الملل در مهر ۱۳۹۹ گفت: ما به تمامیت ارضی همه کشور‌ها احترام می‌گذاریم و این یکی از اصول منشور ملل متحد است و ما هم به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل به این اصل اصرار داریم، به ویژه آن‌که این دو کشور درگیر از همسایگان شمالی ما هستند. در این مورد خاک کشوری به دست کشور دیگری اشغال شده است. بخش‌هایی در جنوب جمهوری آذربایجان، حدود ۷ شهر، توسط ارمنستان اشغال شده است. در این مورد ۴ قطعنامه در سازمان ملل تصویب شده است که همه این‌ها ملزم می‌کند ارامنه‌ای که این بخش‌ها از خاک آذربایجان را اشغال کرده‌اند آنجا را ترک کنند و به مرز‌های بین‌المللی برگردند. همه ما که عضو سازمان ملل هستیم باید به این اصول گردن بنهیم. پس ما می‌خواهیم که ارمنستان این بخش‌های اشغال شده را به جمهوری آذربایجان بازگرداند. بیش از یک میلیون آذری در پی اشغال این مناطق آواره شده‌اند و باید به زودی به خاک خود برگردند؛ همان‌طور که ما با اشغال خاک فلسطین توسط رژیم صهیونیستی مخالفیم، این‌جا نیز همان موضع را داریم.

وی ادامه داد: مسئله بعدی آن است که راه‌حل این کار به هیچ وجه نظامی نیست، بلکه باید از طریق سیاسی حل شود؛ لذا ما بر هر اقدام نظامی از طرف هر که باشد مخالفیم؛ چرا که بازنده این جنگ مردم هستند.

ولایتی اظهار کرد: ما کاملاً نگران سرنوشت آذربایجان هستیم و معتقدیم تمامیت ارضی آن باید حفظ شود و مناطق اشغالی‌اش تخلیه شود. با ارمنستان نیز همسایه هستیم و تاریخ طولانی مشترک در همسایگی داریم و نمی‌خواهیم نه ارمنی‌ها تلفات بدهند و نه آذری‌ها؛ چه مسلمان چه مسیحی باید در امنیت کامل باشند. باید حقوق تضییع شده جمهوری آذربایجان تأمین شود و مناطق اشغالی‌اش به آن بازگردد و خونریزی پایان یابد. جمهوری اسلامی نیز از هیچ کمکی برای میانجی‌گری و صلح بین این دو کشور همسایه دریغ نخواهد کرد.

گزارش: محمد امیرحسینی