شدت خشکسالی و تبعات آن به گونه‌ای است که مشکلات متعدد ناشی از کاهش بارندگی نه تنها گریبان کشاورزان، باغداران و دامداران این خطه را گرفته است، بلکه بیم آن می‌رود این روند تامین به‌هنگام مواد غذایی مورد نیاز مردم را نیز دچار اختلال کند.

گرچه اقلیم خشک و نیمه‌خشک خراسان رضوی در ۱۹ سال گذشته تنها حدود ۲ سال بارندگی نسبتا خوبی را در کارنامه اقلیمی خود ثبت کرده است، اما امسال یک بار دیگر این استان وارد بحران شدید خشکسالی شده است که عواقب آن به شدت تهدیدکننده به نظر می‌رسد.

کاهش تولید در تمامی بخش ها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور در این استان، نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مشکلات از جمله تورم، افزایش هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و کشاورزی و تحریم و موانع وارداتی، موجب زخمی شدن پیکر خسته کشاورزی در استان خراسان رضوی شده است.

خراسان رضوی در ۱۹ سال گذشته تنها حدود ۲ سال بارندگی نسبتا خوبی را در کارنامه اقلیمی خود ثبت کرده است.

این شرایط در حالی رقم می خورد که خسارت سرمای بی سابقه دیماه گذشته، شوک و ضربه مهلکی بر پیکر کشاورزی اعم از بخش های زراعی، باغی و دامی استان وارد آورد و ثبت قطعی هشت هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان خسارت را رقم زد.

هم اکنون از مجموع ۳۷ دشت استان خراسان رضوی، نیمی در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارند و وجود چاه های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی، مهمترین علت بحرانی شدن وضعیت دشت‌های استان عنوان شده‌ است؛ و حال آنکه بخش کشاورزی این استان هم اکنون تنها منبع تامین معیشت افزون بر نیمی از جمعیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفری روستاییان این خطه است.

سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت ۸۳ نوع محصول می‌رود و در این عرصه ۳۶۳ هزار بهره‌بردار در بخش کشاورزی فعالیت دارند.

خراسان رضوی با گستره ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومتر مربع، معادل هفت درصد کل مساحت کشور، دارای ۳۳ شهرستان، ۸۱ شهر، ۷۹ بخش، ۱۷۵ دهستان و سه هزار و ۲۸۱ روستاست.

کاهش بی‌سابقه بارندگی در ۶۰ سال اخیر

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: با توجه به شرایط خشکسالی کم‌سابقه، صیانت از منابع آبی ضروری است و باید بهره‌برداری و حفر چاه غیرمجاز، اضافه برداشت از چاه‌های مجاز، آلوده‌سازی منابع آب، تصرف بستر رودخانه‌ها، ایجاد نهرها، استخرها و موتور تلمبه های غیرمجاز همگی باید به یک قبح اجتماعی هزینه دار تبدیل شود.

علیرضا طاهری با بیان اینکه کاهش بارندگی استان در سال جاری، طی ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است و شرایطی بحرانی را رقم زده است، افزود: حجم بارندگی در سال آبی جاری تا کنون ۹۴.۴ میلی متر است که این رقم در سال آبی گذشته ۱۴۱.۵ میلی متر بوده است.

در سال آبی جاری تنها ۹۴.۴ میلی‌متر باران در استان باریده که این میزان کاهش بارندگی، طی ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

وی تاکید کرد: لازمه تغذیه دشت‌ها وجود بستر رودخانه‌هاست و باید با افرادی که به صورت غیرقانونی بستر رودخانه ها را تصرف و رودخانه‌خواری می کنند، برخورد جدی و هزینه دار شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: در این راستا در سال جاری تاکنون ۱۰ هکتار و در سال گذشته ۳۳۴ هکتار حریم و بستر رودخانه آزادسازی و رفع تصرف شده است.

این مسوول، کاهش بارندگی و ادامه روند خشکسالی در مشهد و استان خراسان رضوی را نگران کننده خواند و اظهار کرد: با توجه به کاهش شدید حجم ذخیره آب سدها و کمبود بارندگی، گذر از تابستان امسال با سختی همراه است و شهروندان باید بیشتر از همیشه برای مدیریت مصرف و جلوگیری از مصارف غیرضرور آب، همراهی داشته باشند.

وی حجم بارندگی مشهد را از ابتدای سال آبی جاری تاکنون نسبت به مدت مشابه پارسال با کاهش معادل ۵۵ درصدی اعلام کرد و گفت: از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه سال ۱۴۰۱) تاکنون ۶۹.۷ میلی متر باران در شهر مشهد ثبت شده، که این میزان در سال آبی گذشته ۱۵۶.۲ میلی متر بوده است.

وی گفت: همچنین میزان بارندگی در دوره بلندمدت ۴۰ ساله در مشهد ۱۹۶ میلی متر است که امسال نسبت به دوره بلندمدت میزان بارندگی ۶۴ درصد کاهش یافته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی تصریح کرد: سدهای تامین کننده آب مشهد شامل طرق، ارداک، دوستی و کارده است که هم اینک فقط ۱۳ درصد از حجم ذخیره این سدها آب دارد، در حالی که در مدت مشابه پارسال ۲۷ درصد از حجم ذخیره سدهای استان خراسان رضوی آب داشته است.

خراسان رضوی، دارنده حادترین شرایط خشکسالی در کشور

رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خبرنگار گفت: طبق شاخص شدت خشکسالی SPEI، تا پایان اردیبهشت امسال، افزون بر ۹۹.۵ درصد از مساحت استان زیر تاثیر درجات مختلف خشکسالی و شرایطی بی سابقه‌ بوده است.

سیدمحسن شال‌فروشان افزود: شاخص شدت خشکسالی SPEI استانهای کشور از سوی مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی اعلام می‌شود.

میزان کاهش بارندگی در استان خراسان رضوی طی سال زراعی جاری‌ معادل ۲.۵ برابر میانگین کاهش بارندگی در سایر استان های کشور است.

وی با اشاره به اینکه خراسان رضوی در رتبه نخست جدول خشکسالی کشور قرار دارد، بیان کرد: استانهای سمنان، قزوین، سیستان و بلوچستان و تهران از نظر کاهش بارندگی نسبت به مدت مشابه دوره آماری، پس از خراسان رضوی، در رده های بعدی این شاخص قرار دارند.

رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار داشت: در هشت ماه گذشته از سال زراعی جاری (مهر پارسال تا اردیبهشت امسال) تجربه کاهش شدید بارندگی در این استان گزارش شده که این موضوع وضعیت خراسان رضوی را در مقایسه با دیگر استانهای کشور بسیار نامناسب و بحرانی ساخته است.

وی افزود: طبق بررسی های انجام شده، میزان کاهش بارندگی در استان خراسان رضوی طی سال زراعی جاری‌ معادل ۲.۵ برابر میانگین کاهش بارندگی در سایر استان های کشور است.

به گفته وی، میانگین کاهش بارندگی در کشور در هشت ماه گذشته از سال زراعی جاری ۲۰.۵ درصد است که این کاهش در خراسان رضوی ۵۲ درصد است.

شال‌فروشان خاطرنشان کرد: در هشت ماه گذشته از شروع سال زراعی جاری، میزان بارش نرمال در دوره آماری بلندمدت باید ۱۹۷ میلی‌متر باشد اماشاهد ثبت حدود ۹۵ میلی متر بارندگی بوده‌ایم که نشان از عقب ماندگی در بارش به میزان ۱۰۲ میلی متر دارد.

زخم ۱۸ هزار میلیارد تومانی خشکسالی بر پیکر کشاورزی

رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: خشکسالی ۱۸ هزار و ۱۵۶ میلیارد تومان به بخش کشاورزی این استان خسارت وارد کرده است.

شال‌فروشان افزود: این میزان خسارت در بخش های مختلف زراعی، باغی، دام و طیور، شیلات، حوزه آب و خاک و زیربنایی سنجش و برآورد شده است.

رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه در حوزه زراعی پنج هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان خسارت به محصولات وارد شده است، افزود: بیشترین میزان خسارت در بخش غلات خصوصا کشت دیم با ۸۵ درصد خسارت و کشت آبی نیز با حدود ۳۰ درصد بوده است.

هزار و ۷۵۰ رشته قنات خراسان رضوی، شامل ۲۵ درصد قناتهای استان از ناحیه خشکسالی، دچار خسارت شده اند.

وی افزود: ۳۷۰ هزار هکتار محصولات زراعی استان در سال زراعی جاری از تنش های آبی تاثیر گرفته است.

وی اظهار کرد: ۱۸۶ هزار هکتار از باغ‌های استان متاثر از خشکسالی است که در این بخش بیشترین خسارت با هفت هزار و ۵۴۰ میلیارد تومان ثبت شده است و بین ۱۵ تا ۳۰ درصد افت محصول را در پی دارد.

این مسوول در جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: در حوزه دام و طیور نیز به میزان چهار هزار و ۶۱۰ میلیارد تومان خسارت برآورد شده که شامل افت عملکرد حاصل خسارتهای ناشی از کمبود علوفه، آب و تغذیه دامها، ضعف مراتع، کاهش مقاومت نسبت به بیماری در دام، افزایش تلفات و غیره می شود.

وی با بیان اینکه میزان خسارت وارده به حوزه آب، خاک و بخش زیربنایی نیز ۴۳۷ میلیارد تومان برآورد شده است، اظهار کرد: میزان آبدهی قنوات استان بین ۱۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است و هزار و ۷۵۰ رشته قنات استان، شامل ۲۵ درصد قنوات، نیز دچار خسارت شده اند.

رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: در حوزه شیلات نیز ۱۷۰ میلیارد تومان برآورد خسارت شده است.

عشایر خراسان رضوی، زخمی بی‌مهری خشکسالی

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی با بیان اینکه امسال شدت خشکسالی موجب کوچ زودهنگام عشایر شد، بیان کرد: به صورت کلی میزان خسارت خشکسالی به عشایر استان در سال زراعی جاری ۳۳ هزار و ۴۸۷ میلیارد ریال برآورد شده است.

محمدحسین جعفری اظهار کرد: این حجم خسارت در بخش های مختلف زراعی، دام، مرتع و منابع آبی عشایر ثبت شده است.

وی با بیان اینکه عشایر خراسان رضوی ۱۰ هزار و ۵۰۲ هکتار اراضی زراعی در اختیار دارند که حدود ۳۰ درصد آن از ناحیه خشکسالی دچار خسارت شده است، افزود: این بخش به میزان ۳۹۹ میلیارد ریال خسارت خشکسالی را تجربه کرده است.

هر هکتار از مراتع در اختیار عشایر خراسان رضوی، با کاهش حدود ۹۶ کیلوگرم تولید علوفه مواجه شده است.

این مسوول اظهار کرد: در بخش مرتع نیز خشکسالی ۱۴ هزار و ۲۵۵ میلیارد ریال خسارت از محل کاهش تولید علوفه به عشایر وارد کرده است؛ بررسی ها نشان می دهد در هر هکتار مرتع در اختیار عشایر، حدود ۹۶ کیلوگرم کاهش تولید علوفه داریم.

مدیرکل عشایر خراسان رضوی بیان کرد: خسارت به منابع آبی، خشک شدن چشمه ساران و خسارات ناشی از خشکسالی در حوزه دام نیز از دیگر موارد قابل ذکر است.

جعفری اظهار کرد: در حوزه دام معادل ۱۸ هزار و ۷۰۳ میلیارد ریال خسارت برآورد شده که شامل کاهش تولید بره، فروش بره نارس، تلفات دام و کاهش تولید محصولات جامعه عشایری است.

سرما هم کشاورزی خراسان رضوی را داغ کرد

دیماه سال گذشته بیش از ۲۰ روز تجربه سرمای بی سابقه در خراسان رضوی تجربه شد که در تمامی بخشها و عرصه ها خسارت به بار آورد و هیچ یک از بخش های کشاورزی اعم از باغی، زراعی، دامی، شیلات و تاسیسات کشاورزی بی نصیب از این خسارت تلخ نبود.

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه سرمای کم سابقه ۱۵ سال اخیر در نیمه دیماه هشت هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان خسارت به کشاورزی استان وارد کرد، افزود: بیشترین خسارت، مربوط به محصولات باغی در سطح ۱۳۴ هزار هکتار معادل ۶۷ درصد کل خسارات وارده به بخش کشاورزی استان به مبلغ پنج هزار و ۵۵۰ میلیارد تومان است.

غلامرضا قنبری بیان کرد: از این میزان بیشترین خسارت به ۹۱ هزار هکتار مزارع زعفران به میزان سه‌ هزار و۲۸۳ میلیارد تومان وارد شده است.

رییس سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی گفت: خسارت وارده به تنه درختان میوه در سطح هفت هزار و ۲۰۰ هکتار باغ حدود ۲۴۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود که در برخی مناطق ممکن است منجر به کف‌بُری و قطع درختان شود.

دیماه گذشته سرمایی که در ۱۵ سال اخیر سابقه نداشت هشت هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان خسارت به کشاورزی استان وارد کرد.

قنبری افزود: به ۲۵۸ هزار هکتار اراضی زیر کشت محصولات زراعی نیز خسارت وارد شده است که بیشترین خسارت مربوط به مزارع گندم و جو به ترتیب با هزار و ۳۳۰ میلیارد تومان و هزار و ۳۰ میلیارد تومان بوده است.

وی اضافه کرد: مجموع خسارات محصولات زراعی خراسان رضوی نیز حدود ۲ هزار و ۴۵۰ میلیارد تومان و خسارت وارده به تولیدات دام، طیور و آبزیان نیز حدود ۷۶ میلیارد تومان است.

وی اظهار کرد: ۵۵ درصد از کل برآورد ریالی خسارات وارده یخبندان دی ماه مربوط به ۹ شهرستان زاوه، قوچان، تربت حیدریه، تایباد، تربت جام، مشهد، چناران، فریمان و نیشابور و ۴۵ درصد بقیه مربوط به ۲۴ شهرستان دیگر بوده است.

بنا بر اعلام کارشناسان هواشناسی، وضعیت موجود خشکسالی متاثر از تداوم پدیده اقلیمی "لانینا" است. این پدیده روی بارندگی‌ها تاثیر منفی داشته است و امسال هم بهار و تابستان خشکی را برای ایران و به ویژه شرق کشور رقم خواهد زد.

"لانینا"، پدیده‌ای است که در آن، آب در قسمت‌های مرکزی و شرقی استوایی اقیانوس آرام، سردتر از حالت طبیعی است.

بر اساس اعلام سازمان اقلیم شناسی، سال گذشته ایران با سومین پاییز و زمستان کم بارش و خشک مواجه بود و نه تنها میزان بارشها کاهشی بود، بلکه دمای هوا نیز گرمتر از گذشته شد که مانع ذخیره بارش های برفی در ارتفاعات برای استفاده در فصول بهار و تابستان شد.

منبع؛ ایرنا