پنجشنبه ۱۸ خرداد روز جهانی اقیانوس و دریا نامگذاری شده است؛  سازمان ملل از سال ۲۰۰۸ میلادی، به طور رسمی ۱۸ خرداد را «روز جهانی اقیانوس‌ها» نامیده است. این نامگذاری به دلیل آن است که توجه ساکنین کره زمین را به مساله خطرناک آلودگی پلاستیکی اقیانوس‌ها جلب کند تا شاید آن‌ها در روند تولید زباله‌های پلاستیکی خود تغییری ایجاد کنند.  

مرتضی توکلی رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی با اشاره به اهمیت اقیانوس‌ها، گفت‌: حدود ۷۰ درصد از سطح زمین و ۹۶.۵ درصد از آب کره زمین به اقیانوس‌ها اختصاص دارد. از این رو حجم بسیار زیادی از آب کره زمین را این پهنه‌های آبی تشکیل می‌دهد بدون شک اقیانوس‌ها نقش بسیار مهمی در چرخه آب و هوایی و بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها دارند.

وی جذب بیش از ۹۶ درصد از گرمای خورشیدی وارد شده به زمین توسط اقیانوس‌ها را از دیگر ویژگی‌های این پهنه‌های آبی نام برد و اظهار کرد: اقیانوس‌ها همچنین تاثیر مهمی بر چرخه‌های CO ۲، نیتروژن و اکسیژن دارند ضمن آنکه نقش کنترل کننده بر روی توفان‌ها داشته و از این رو عامل تعادل بخش میان خشکی و آب و هوا و به طور غیر مستقیم قادر به کنترل بحران‌های جوی است.

توکلی، تاثیر بر چرخه‌های انرژی، تولید اکسیژن برای ساکنان زمین و منبع تغذیه برای انسان‌ها را از دیگر ویژگی‌های اقیانوس‌ها عنوان کرد و ادامه داد: علاوه بر این‌ها اقیانوس‌ها نقش موثری در سلامت روان دارند به گونه‌ای که ساحل نشینان، افراد شادتری هستند و همچنین ثابت شده افرادی که به سمت دریا سفر می‌کنند، شرایط بهتری را از نظر سلامت روان تجربه می‌کنند.

رئيس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی بیان کرد: اقیانوس‌ها علاوه بر اثرات زیستی، دارای ارزش‌های اقتصادی نیز هستند به گونه‌ای که این محیط‌های آبی به عنوان شاهراه حیاتی در انتقال و تجارت کالا به شمار می‌روند و حدود ۸۰ درصد تجارت جهانی و ۷۰ درصد از کالا‌ها به اروپا از طریق دریا منتقل می‌شود ضمن آنکه ایران یکی از کشور‌های صادر کننده نفت و گاز از طریق دریا است.

وی شیلات، بهره برداری از اقیانوس‌ها، را از دیگر مزیت‌های اقیانوس‌ها از نظر ارزش‌های اقتصادی دانست و اضافه کرد: ایران یکی از کشور‌های فقیر از نظر بارندگی است و از نظر منابع آبی در شرایط بدی قرار نداریم، ولی مدیریت مصرف منابع آب، مناسب نیست.

توکلی توزیع نامناسب جمعیت را از چالش‌های کشور نام برد و گفت‌: در ۸۰ سال اخیر الگوی مهاجرتی به شهر‌ها تشدید شده و تغییر کرده است. در گذشته ۲۵ درصد جمعیت در شهر‌ها زندگی می‌کردند، ولی در حال حاضر بیش از  ۷۵ درصد جمعیت کشور در شهر‌ها مستقر شده‌اند و این امر نشان دهنده آن است که جمعیت در مناطقی سکنی گزیدند که بار محیطی ضعیفی دارند.

عدم توازن در پراکندگی جمعیت

این محقق حوزه اقیانوس شناسی تهران را نمونه مناطقی با بار محیطی ضعیف دانست و یادآور شد: شهر تهران توانایی نگهداشت جمعیت ۱۴ میلیونی را ندارد و ما به جای آنکه مناطق ضعیف از نظر اقتصادی را تقویت کنیم، جا‌هایی که دارای ریز ساخت‌های قوی‌تر بوده تقویت کرده‌ایم و این رویکرد موجب  مهاجرت از روستا‌ها به شهر‌ها شده است.

توکلی، با تاکید بر اینکه سکنا گزینی جمعیت، در بخش‌های مختلف کشور در معرض خطر قرار گرفته است، اظهار کرد: زمانی که جمعیت از مناطق مسکونی و مسبوق به سابقه زیستی خود به سمت شهر‌ها مهاجرت می‌کنند به معنای آن است که از تراز منطقه‌ای بخش تولید به بخش مصرف هدایت شده‌اند.

وی ایران را یک کشور دریایی توصیف کرد و سیستم سکونتگاهی آن را مبتنی بر دریا ندانست و گفت: هجوم و تمرکز جمعیت کشور به جای اینکه در سواحل باشد در مناطق مرکزی ایران است. در حالی که در جنوب شرقی آسیا و اروپا، عمدتا سکونتگاه‌ها ساحلی هستند؛ چرا که این کشور‌ها در صدد هستند تا از حداکثر ظرفیت شهر‌های خود بهره‌برداری کنند.

سهم پهنه‌های آبی از تولید ناخالص ملی

وی با تاکید بر اینکه بنابر شواهد آماری سهم اقتصاد دریا در تولید ناخالص ملی (GNP)، حدود دو درصد است، گفت: در کشور‌های اروپایی بین ۵۰ تا ۶۰ درصد از GNP به این امر اختصاص یافته است و این در حالی است که عامل اصلی تسلط کشورها، اقیانوس‌ها و آب‌های آزاد هستند.

توکلی با اشاره به حضور غرور آفرین نیروی دریایی کشور در آب‌های آزاد ادامه داد: با افتخار و مسرت شجاعت دلاورمردان کشور را در اقیانوس نوردی ستایش می‌کنیم. قطعا تداوم این حضور موجب خواهد شد که در آینده، در مسیر توسعه در این حوزه علمی‌تر و دقیق‌تر ادامه دهیم.

منبع: ایسنا