مطابق بررسی اولیه، خراسان رضوی با بیش از ۲۲۰ تا ۳۰۰ غار شناسایی شده می‌تواند در حوزه جاذبه‌های غارنوردی، دارای ظرفیت‌های عظیمی باشد، اما اکنون به دلیل کم‌لطفی مسئولان امر این ظرفیت‌ها به دست فراموشی سپرده شده و کمتر کسی به پتانسیل گردشگری این مکان‌ها توجه می‌کند.

اعتبارات مورد نیاز برای مطالعه ناچیز است

در همین خصوص دبیر کارگروه غارشناسی حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی  گفت: تاکنون بر اساس اعلام انجمن غارشناسی و غارنوردی خراسان رضوی بیش از ۲۰۰ دهنه غار شناسایی شده‌اند که از این تعداد مطالعات بیش از ۲۶ دهنه غار انجام گرفته است.

محسن جهانپور افزود: هرچند با توجه به سازه زمین‌شناسی نمی‌توان پیش‌بینی کرد چه تعداد غار دیگر در خراسان رضوی وجود دارد، اما مهمترین غار‌های شناسایی شده تعداد ۳۰ دهنه هستند که در شهرستان‌های مشهد، بردسکن، کلات نادر، روستای کارده، بجستان، نیشابور، زاوه، طرقبه و شاندیز، درگز، سرخس و خواف قرار دارند.

وی اعلام کرد: مسئولیت حفاظت از غار‌ها در خارج از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست بر عهده اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری بوده به همین دلیل نقش این سازمان هماهنگ کننده ناظر و مطالبه گر مطابق ضوابط موجود است.

دبیر کارگروه غارشناسی حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی تصریح کرد: بر اساس دستورالعمل کارگروه غارشناسی بهره‌برداری از غار‌ها منوط به طی مراحل بررسی و اخذ مجوز‌های لازم از کارگروه‌های استانی و ملی بوده و با توجه به محل قرارگیری موقعیت غارها، دستگاه‌های متولی باید نظارت لازم بر حفظ و حراست از غار‌ها را انجام و هرگونه گزارش تخریب را بررسی و مورد اقدام قانونی قرار دهند.

وی تأکید کرد: غار‌ها علاوه بر اهمیت تاریخی، زمین‌شناسی، گردشگری و باستان‌شناسی واجد ارزش‌های زیستگاهی به لحاظ وابستگی زیستی گروه‌های مهمی از حیات‌وحش ازجمله خفاش‌ها، خزندگان، حشرات و حتی برخی پستانداران بزرگ جثه هستند.

جهانپور بیان کرد: خفاش‌ها نقش بسزایی در چرخه زیستی و اکولوژی از جمله تعدیل جمعیت حشرات، مبارزه با آفات گیاهی و گرده افشانی و دانه پراکنی گونه‌های متعدد گیاهی دارند.

وی افزود: خفاش‌های نعل اسبی از گونه‌های شاخصی هستند که در غار‌ها زندگی می‌کنند، همچنین خزندگان، حشرات و حتی پستانداران بزرگ جثه همانند پلنگ، روباه، شغال و... در غار زندگی می‌کنند.

دبیر کارگروه غارشناسی حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی تأکید کرد: برای استفاده بهینه از غار‌ها ابتدا آموزش و فرهنگ‌سازی باید انجام شود به نحوی که با حداکثر استفاده کمترین آثار منفی بر محیط غار را شاهد باشیم.

وی همچنین از تهیه طرح مطالعاتی و بانک اطلاعاتی برای ۲۷ دهنه غار در سال ۱۳۹۱ با همکاری انجمن غار و غارشناسی که به تهیه و چاپ کتاب منتهی شد، خبر داد.

جهانپور افزود: در حال حاضر و با توجه به تشکیل کارگروه استانی شناسایی، مطالعه و تهیه جامع حفاظت و بهره‌برداری از غار‌های خراسان رضوی در دستور کار قرار دارد، قطعاً نتیجه مطالعات منتج به رده‌بندی غار‌ها خواهد شد.

وی تصریح کرد: با توجه به این نکته که غار‌های خراسان رضوی از تشکیلات آهکی تشکیل شده و ستون‌های جالبی مثل استالاگمیت و ... دارند، اما اکثر بازدید کنندگان نسبت به تخریب و آسیب رساندن، کندن و خارج نمودن ساختار‌های زمین ساختی داخل غار و همچنین افروختن آتش داخل غار اقدام می‌کنند.

دبیر کارگروه غارشناسی حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی اذعان کرد: واگذاری و صدور مجوز حق بهره‌برداری مطابق با قوانین و ضوابط پس از موافقت کارگروه بر عهده دستگاه مسئول (سازمان میراث فرهنگی) بوده و تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در راستای حفاظت پایدار از غار‌های واجد شرایط تحت نظارت کارگروه استان است.

جهانپور با اشاره به اینکه اعتبارات مورد نیاز برای مطالعه و درجه‌بندی هر دهنه غار بسیار ناچیز و نیازمند نگاه ویژه متولیان و تصمیم‌گیری استانی و ملی است، افزود: دبیرخانه کارگروه غارشناسی مستقر در اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی آماده دریافت پیشنهاد‌ها و برنامه‌های حفاظتی و مطالعاتی مناسب در مورد غار‌های استان و پیگیری و نظارت بر آن‌ها است.

ساختار زمین‌شناسی در حال از بین رفتن است

قوانین مختلف هم تاکنون نتوانسته راه نجاتی برای غار‌ها باشد و بی‌توجهی مسئولان نیز به این معضل دامن زده است. به‌راستی بعد از نابودی غار‌ها چه چیز‌هایی از دست می‌رود؟ این صحبت‌های مدیر انجمن غار و غارشناسی خراسان رضوی است که به ایسنا گفت: اکثر غار‌هایی که موقعیت‌شان مشخص است در جنوب خراسان رضوی قرار دارند.

جواد نظام‌دوست با بیان اینکه در منطقه بجستان و نیشابور غار زیاد داریم و در سمت سرخس هم چندین دهانه وجود دارد، افزود: تاکنون بیش از ۳۰۰ دهنه غار در شهر‌های مختلف خراسان رضوی شناسایی شده و حدود ۱۰۰ غار را نقشه‌برداری نموده‌ایم.

وی بیان کرد: هرچند غار‌های شاخصی در شهر‌های خراسان رضوی داریم، اما رسیدگی به آن‌ها کمتر شده است، غار تاریخی مغان در روستای مغان کوه خلج و غار بزنگان در سرخس که از نظر ساختار جانوری فوق‌العاده‌اند، ولی رها شده است.

مدیر انجمن غار و غارشناسی خراسان رضوی افزود: اگرچه تاکنون ۳۰۰ غار در شهر‌های مختلف خراسان رضوی شناسایی شده، اما پیش بینی بسیار بیشتر از این است.

وی اظهار کرد: غارزایی یک سیستم تشکیلاتی است، فرایند غارزایی میلیون‌ها سال قبل همان زمانی که کره خاکی زیر آب بوده در دل کوه‌ها به وجود آمده است.

نظام‌دوست تصریح کرد: قطعاً طی سال‌های گذشته در کوه‌های هزار مسجد که بیش از ۲۴۰ تا ۲۵۰ کیلومتر طول دارد غارزایی انجام شده و در دل کوه غار وجود دارد، اما شاید دهانه‌ای به سمت بیرون باز نشده است.

وی با بیان اینکه اغلب در پدید‌های زلزله و گسل‌ها و رانش زمین به یک‌باره چندین دهانه باز می‌شود، گفت: پارسال حدود ۷ تا ۸ دهنه جدید غار در رشته کوه مغان، سرخس، منطقه یونسی مرندیز بجستان خراسان رضوی کشف شده است.

مدیر انجمن غار و غارشناسی خراسان رضوی بیان کرد: علیرغم اینکه پارسال یکی از زیباترین غار‌های خراسان رضوی در منطقه یونسی مارندیز اکتشاف شد، ولی حفاظت درستی از آن نمی‌شود.

وی عنوان کرد: هرچند با پیگیری‌هایی که ما از سال ۱۳۹۰ در سطح استان و دفتر انجمن غار و غارشناسی کشور داشتیم مقرر شد کارگروه غارشناسی در سطح استان‌ها شکل بگیرد، ولی متأسفانه به خصوص در خراسان رضوی بسیار ضعیف عمل می‌شود.

نظام‌دوست گفت: اگرچه به دلیل اهمیتی که غار‌ها دارند مدیرکل‌های هر مجموعه باید در این کارگروه شرکت کنند، ولی متأسفانه اصلاً در این خصوص توجهی نمی‌شود، طی سال‌های ۹۰ تا ۹۴ فقط دو تا سه جلسه و پارسال هم یک جلسه تشکیل دادند.

وی با اظهار تأسف از اینکه برخی بی‌توجهی‌ها موجب شده حاصل میلیون‌ها سال ساختار زمین‌شناسی در حال از بین رفتن باشد، بیان کرد: به رغم اینکه قدمت غار نوردی در خراسان رضوی از کل کشور بالاتر است، ولی متأسفانه برخی مدیران کل این موضوع را خیلی جدی نگرفته‌اند.

مدیر انجمن غار و غارشناسی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: تاکنون ۲ غار ثبت آثار ملی شده که غار بلور و آغل سوخته در منطقه بجستان هستند.

امروزه گردش در غار‌ها یکی از بخش‌های رو به رشد صنعت گردشگری جهان است که سبب شده کشور‌های علاقه‌مند به توسعه گردشگری توجه خود را به این بخش از صنعت توریسم جلب کنند و در این راستا کشور‌های بسیاری از وجود غار‌های خود برای جذب توریست و گردشگر استفاده می‌کنند، اما در کشور ما این ظرفیت به دلیل سهل‌انگاری مسئولان مربوطه مورد غفلت واقع شده است.

فقدان انگیزه لازم برای حفاظت از غار‌ها به عنوان میراث فرهنگی و تاریخی موجب شده تا روز به روز شاهد پاک شدن سیمای تاریخی و از دست رفتن نماد‌ها و نشانه‌های باستانی غار‌ها در این استان پهناور باشیم.

با توجه به اینکه غار‌ها دارای ارزش‌های تاریخی فراوانی هستند بنابراین می‌توان از این ظرفیت برای رونق گردشگری طبیعی استفاده و با برنامه‌ریزی صحیح گردشگران بسیاری را به این استان جذب کرد.

منبع: ایسنا