جمهوری اسلامی ایران با داشتن چهار گذرگاه مرزی و حدود هزار کیلومتر مرز زمینی با ترکمنستان، "دروازه کشور‌های آسیای مرکزی" محسوب می‌شود که نیمی از این مرز در محدوده خراسان رضوی واقع شده است.

از میان گذرگاه‌های زمینی سرخس، لطف آباد و باجگیران در خراسان رضوی و اینچه برون در استان گلستان، تنها سرخس و اینچه برون مرز ریلی دارند و مرز ریلی سرخس، به دلیل وجود زیرساخت مناسب و قدمت بیشتر، از جایگاه ویژه‌ای برای پاسخگویی به نیاز‌های ریلی چین در این مسیر برخوردار است.

با آغاز جنگ اوکراین، توجه چینی‌ها بلافاصله به مرز زمینی و ریلی سرخس در شمال شرقی‌ترین شهرستان کشور دوخته شد و رفت و آمد سرمایه گذاران و هلدینگ‌های دولتی چینی به سرخس آغاز شد.

محمدرضا برهمند هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس، فروردین ۱۴۰۱ میزبان مدیران یک هلدینگ حمل و نقل چینی بود و رئیس هیات مدیره منطقه ویژه سرخس در نشست با چینی‌ها گفت: این منطقه می‌تواند به گرانیگاه مناسبات و تبادلات ترانزیتی فرامنطقه ای، به خصوص با چین و مجموعه کشور‌های آسیای مرکزی تبدیل شود.

او افزود: معافیت‌های قانونی، زیرساخت‌های ایجاد شده به ویژه اتصال این منطقه به نقطه صفر مرزی و شبکه ریل عریض کشور‌های آسیای مرکزی و شبکه ریل سراسری از جمله مزیت‌های منطقه ویژه اقتصادی سرخس است.

با آغاز جنگ اوکراین توجه چینی‌ها بلافاصله به مرز زمینی و ریلی سرخس در شمال شرقی‌ترین شهرستان کشور معطوف شد و رفت و آمد سرمایه گذاران و هلدینگ‌های دولتی چینی به سرخس آغاز شد.

هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس ادامه داد: با عنایت به ساخت سایت کانتینری و مجاورسازی خطوط ریلی عادی و عریض و همچنین ایجاد بستر‌های توسعه‌ای تا پایان سال جاری و تکمیل زیرساخت‌های مورد نیاز، این منطقه ویژه در قامت گرانیگاه تجارت فرامنطقه‌ای نقش‌آفرین خواهد شد.

سرخس مرکز تبادل کالای منطقه خواهد شد

مدیر ارشد شرکت لجستیکی چینی که پیش از این سرمایه گذاری عظیمی در کشور‌های امارات، ترکیه، قزاقستان و قرقیزستان داشته است،گفت: منطقه ویژه سرخس با وجود ظرفیت بالای لجستیکی، قابلیت آن را دارد که به بزرگترین مرکز تبادلات کالایی در منطقه تبدیل شود.

او افزود: مدت زیادی است که در مورد دالان‌های بین المللی تجاری مطالعه می‌کنیم و منطقه ویژه اقتصادی سرخس را زیر نظر داشته ایم و اکنون که به صورت میدانی از این مکان دیدن کرده ایم می‌توانیم بگوییم که این منطقه می‌تواند به عنوان مرکز تهاتر و بارانداز کالا برای چین، از حوزه آسیای مرکزی تا کشور‌های حاشیه خلیج فارس نقش ایفا کند.

مدیر ارشد این شرکت چینی به جایگاه ویژه منطقه ویژه اقتصادی سرخس در مسیر‌های بین المللی تجارت اشاره کرد و ادامه داد: به دنبال انتقال کالا از چین و کشور‌های جنوب شرق آسیا از طریق این منطقه ویژه و همچنین ترانزیت کالا‌های چینی به کشور‌های افغانستان و پاکستان و کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس و ترکیه از طریق این منطقه هستیم.

وی آمادگی این شرکت چینی را برای سرمایه گذاری در سایت ریلی منطقه ویژه سرخس و استفاده از مدل تهاتر کالا به جای نقل و انتقال ارز اعلام کرد.

با گذشت یکسال از آن زمان و رونق مناسبات همه جانبه ۲ کشور، اراده مسئولان برای ارتقای روابط تجاری چین و ایران بیش از پیش نمایان شده است و شاید مهم‌ترین نماد این توسعه روابط، سفر رییس جمهوری اسلامی ایران به چین و تداوم مذاکرات دوجانبه مسوولان سیاسی و اقتصادی ۲ کشور باشد.

ایران و گذرگاه تجاری شمال - جنوب و شرق - غرب

شهریار افندی زاده معاون حمل و نقل وزیر راه و شهرسازی در تشریح روابط تجاری و ترانزیتی کشور گفت: از جمله برنامه‌های کلان در اجرای دالان ترانزیتی شمال- جنوب، تأمین مالی برای ساخت، تجهیز و تدارکات قطعه ریلی رشت- آستارا به طول ۱۶۲ کیلومتر در شاخه غربی است.

او افزود: در این راستا توافقی با دولت روسیه داشته ایم و برآورد‌ها حاکی از امکان حمل و نقل ترانزیتی ترکیبی در کوتاه‌مدت به میزان سالانه ۱۰ میلیون تن تا قبل از موعد بهره‌برداری قطعه رشت- آستارا و فراهم شدن شرایط حمل تمام ریلی از بندر شهید رجایی تا شمال روسیه و اروپا، در شاخه‌های غربی، مرکزی و شرقی این دالان ترانزیتی است.

معاون حمل و نقل وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: بدین ترتیب کالا‌ها از بنادر شمالی و پایانه‌های مرزی ریلی و جاده‌ای در شمال غرب و شمال شرق کشور مانند سرخس به شیوه ترکیبی دریایی- ریلی- جاده‌ای تا بنادر جنوبی کشور در خلیج فارس و بندر چابهار در کرانه دریای عمان، حمل و از آنجا به مقاصد نهایی حوزه خلیج فارس، جنوب شرق و شرق آسیا و بالعکس حمل می‌شود.

افندی زاده بیان کرد: همچنین در ترانزیت مسیر شرقی- غربی در حال حاضر علاوه بر امکان حمل تمام ریلی از مرز‌های سرخس و اینچه‌برون از مبادی واقع در چین و کشور‌های آسیای مرکزی، حمل و نقل ترکیبی دریایی- ریلی- جاده‌ای از طریق بنادر امیرآباد و در آینده نزدیک و پس از بهره‌برداری از قطعه ریلی کاسپین به رشت از طریق بندر کاسپین تا همسایگان شمال غربی و غرب کشور (ترکیه) و فراتر از آن‌ها فراهم است.

او تصریح کرد: شرایط به گونه‌ای است که با برنامه‌ریزی هماهنگ و منسجم، این مسیر‌ها می‌توانند سهم قابل توجهی از مبادلات شرقی- غربی از چین تا اروپا را به خود اختصاص دهند و در این راستا، به زودی توافقات سازنده‌ای با چین و کشور‌های آسیای مرکزی اعلام و اجرا خواهد شد.

چین و اجرای ایده یک کمربند - یک جاده

غلامعلی ارباب‌خالص سفیر ایران در ترکمنستان در خصوص سرمایه گذاری چینی‌ها در طرح‌های ترانزیتی منطقه گفت: چین از سال‌ها قبل ایده "یک کمربند، یک جاده" را با هدف توسعه تبادلات تجاری با جهان دنبال می‌کند و با کشور‌های مختلف آسیایی نیز برای اجرای این طرح‌ها رایزنی و در این بخش سرمایه گذاری کرده است.

او افزود: مطابق اعلام منطقه ویژه اقتصادی سرخس، در مرز ریلی این منطقه نیز سرمایه گذاری‌هایی در این خصوص صورت گرفته و توافقاتی نیز با طرف‌های خارجی انجام شده است.

سفیر ایران در ترکمنستان ادامه داد: هر نوع سرمایه گذاری که منجر به رونق مسیر تجاری ایران و انتخاب کشورمان به عنوان گذرگاه کالای ترانزیتی و تجاری شود را به فال نیک می‌گیریم و از توسعه همکاری‌های خارجی در این خصوص حمایت می‌کنیم.

هر چند بر اساس اعلام مدیران کنونی و سابق اداره کل راه آهن خراسان، تردد‌های ریلی از شرق چین با عبور از کشور‌های آسیای مرکزی و سپس سرخس دارای سابقه است، اما در دور جدید همکاری‌های ترانزیتی با چین، پس از جنگ اوکراین، قدرت نخست اقتصاد جهان تمایل زیادی برای عبور ناوگان ریلی خود از مسیر ایران به خصوص از مرز ریلی سرخس دارد.

محمدرضا برهمند رئیس هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس گفت: سرمایه گذار چینی از سال گذشته با تشکیل شرکت مشترک چینی - ایرانی با نام "پارک لجستیک بین المللی سرخس" تاسیس و بهمن ماه ۱۴۰۱ فعالیت خود را در منطقه ویژه اقتصادی سرخس آغاز کرده است.

او افزود: هم اینک این شرکت مشترک، پیگیر فراهم کردن زمینه حمل کالای ترانزیتی چین از طریق ایستگاه راه آهن بین المللی سرخس به ایران و سپس انتقال آن با شبکه ریلی کشورمان به اروپا و بنادر خلیج فارس است.

رئیس هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس ادامه داد: با توجه به شتاب طرف چینی برای ترانزیت ریلی کالا، قرار است یک پایگاه موقت (سایت) برای بارسپاری (ترانشیپمنت) از قطار‌های چینی به قطار‌های ایرانی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس ایجاد شود و اکنون نیز زمین مورد نظر برای این امر فراهم شده است.

ساخت پایگاه تغییر بوژی در سرخس حلقه مفقوده اتصال ریلی چین به اروپا

برهمند بیان کرد: کار ساخت پایگاه (سایت) ریلی مذکور برای تغییر بوژی (محور) عریض قطار‌های چینی و استفاده از بوژی استاندارد (نرمال) ایران به زودی آغاز خواهد شد تا واگن‌های حمل بار چینی بدون بارسپاری (ترانشیپمنت) و از طریق ریل ایران به ترکیه و سپس اروپا رهسپار شوند.

او تصریح کرد: مکان پایگاه تغییر بوژی مورد نظر در ایستگاه راه آهن بین المللی سرخس است و تامین این زیرساخت، دسترسی چین به خطوط ریلی اروپا را میسر می‌کند.

رئیس هیات مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس تاکید کرد: هر مجموعه‌ای را که بخواهد اقدامی در این منطقه ویژه انجام دهد به سرمایه گذاری و تامین زیرساخت‌های مورد نیاز خود ترغیب می‌کنیم و این مساله موجب می‌شود شرکتها، سرمایه گذاری‌های صورت گرفته را متعلق به خود بدانند و همین موجب امنیت سرمایه گذاری‌ها می‌شود.

در حال حاضر در ایستگاه راه آهن بین المللی سرخس، عملیات تغییر بوژی (محور) در دست اجرا است، اما به نظر می‌رسد چینی‌ها با ساخت یک پایگاه اختصاصی تعویض بوژی، به دنبال تردد سریع‌تر و انبوه ناوگان تجاری خود از این ایستگاه راه آهن بین المللی هستند.

امید است مسئولان خراسان رضوی، هیات مدیره راه آهن و مسئولان محلی هر چه زودتر زیرساخت‌های مورد نیاز برای آماده‌سازی پایگاه مذکور را فراهم کنند.