امام محمد باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن(ع) بودند و از آن جایی که نسب ایشان، هم به امام حسن(ع) و هم به امام حسین(ع) می‌رسد، به امام محمد باقر(ع) لقب هاشمیٌ بین هاشمیَین، علویٌ بین علویَین و فاطمیٌ بین فاطمیَین داده‌اند.

امام محمد باقر(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بودند؛ به طوری که احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از ایشان نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام محمد باقر(ع) نقل کرده‌اند. 

گفته می شود که امام محمد باقر(ع) در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری و در سن پنجاه و هفت سالگی به شهادت رسیده اند. البته برخی، به جای ذی‌الحجه از ربیع الاول یا ربیع الثانی نیز، نام برده‌اند و همچنین، نقل‌های دیگری مبنی بر شهادت امام محمدباقر(ع) در سال‌های ۱۱۵ق، ۱۱۶ق و ۱۱۸ق وجود دارد.

حجت الاسلام والمسلمین موسی جامعی، کارشناس مذهبی، درمورد ویژگی‌های شخصیتی امام محمدباقر (ع) و اقدامات ایشان برای دین اسلام و شیعیان بیان کرد: امام محمد باقر (ع)، هم در زمان حیات خود و هم در زمانه ما بسیار مظلوم بوده اند و هستند چراکه متأسفانه، شناخت مردم درمورد این شخصیت فرزانه بسیار ضعیف است.

این کارشناس مذهبی گفت: لقب امام محمد باقر (ع)، باقر به معنای شکافنده و لقب حضرت (ع) به طور کامل، باقرالعلوم یعنی شکافنده علوم بوده است و در یک روایتی، این لقب را پیامبر اکرم (ص) خطاب به جابربن عبدالله انصاری برای امام پنجم شیعیان (ع) بیان کردند و فرمودند:‌ای جابر! تو فرزند مرا می‌بینی که به باقرالعلوم ملقب است و سلام من را به او برسان. به همین دلیل، در دوران طفولیت امام محمد باقر (ع)، جابربن عبدالله انصاری ایشان را می‌بیند و در وجود حضرت (ع)، مشخصاتی که پیامبر اکرم (ص) فرموده بودند را مشاهده و این روایت را نقل کرد. 

حجت الاسلام و المسلمین جامعی تصریح کرد: شاخصه و ویژگی متمایز امام محمد باقر (ع) در بحث ترویج و رونق علم شیعی و علوم اهل بیت (ع) است که حضرت (ع) بین دوران امامت امام سجاد (ع) و امام صادق (ع) قرار گرفتند و واقعیت این است که در دوره امام چهارم (ع) شاگردان ایشان انگشت شمار بودند و در تاریخ هم آمده است که تعداد بسیار کمی از افراد برای طلب علم و دانش دور امام سجاد (ع) حلقه می‌زدند. این در حالی است که در دوره امام جعفر صادق (ع) این رقم به بیش از دو هزار نفر رسید؛ به طوری که فقط اسم دو هزار نفر از شاگردان امام ششم (ع) در کتب رجالی ثبت شده است.

این کارشناس مذهبی در پاسخ به این پرسش که از دوره امام سجاد (ع) تا دوره امام جعفر صادق (ع) چه اتفاقی افتاد که به تعداد طالبان علم و دانش اهل شیعه افزوده شد؟، تصریح کرد: این موضوع، مجاهدت علمی و تربیتی بی نظیر امام محمد باقر (ع) بود که توانست به بحث علم و ترویج علوم و کرسی تدریس معارف اهل بیت (ع) رونق مضاعفی بدهد. 

حجت الاسلام والمسلمین جامعی، با اشاره به وجود امام محمد باقر (ع) به عنوان آخرین یادگار امامان (ع) در واقعه کربلا تصریح کرد: امام محمد باقر (ع)، کوچک‌ترین امام در میان شهدا و اسرای کربلا بودند؛ به طوری که شاید سن ایشان حدود ۵-۴ سال بود که ایشان شاهد وقایع کربلا بودند. چون اعتقاد ما شیعیان بر این است ائمه (ع) حتی از دوران طفولیت خود معصوم بوده اند و این عصمت و کمالات اهل بیت (ع) از همان دوران کودکی همراهشان بوده است و امام محمد باقر (ع) نیز، از همان دوران کودکی شاهد مصائب و رنج‌ها و درس‌ها و پیام‌های عاشورا بوده اند؛ به طوری که برخی از روایات را خود امام محمد باقر (ع) تعریف کرده اند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: یکی از افرادی که در احیاء و ترویج روضه‌ها و مجالس عزاداری امام حسین (ع) نقش داشته اند امام محمد باقر (ع) بودند و ایشان وصیت کردند که پس از ایشان، مجالس روضه امام حسین (ع) برقرار باشد و طبق وصیت حضرت (ع)، برای سال‌ها مجالس عزاداری و روضه امام حسین (ع) به نیابت از امام محمد باقر (ع) در منا برگزار می‌شد. 

حجت الاسلام والمسلمین جامعی افزود: یکی از نکات مهمی که می‌توان با نگاه تربیتی در زندگی امام محمد باقر (ع) مشاهده کرد این است که ایشان در دوران کودکی خود در کربلا شاهد مصیبت‌های زیادی بوده اند و به همین دلیل، شاید برخی از افراد بر این تصور باشند کودکی که چنین مصائبی را مشاهده کرده و به اسارت رفته است نباید به درجات کمال برسد. اما واقعیت این است که امام محمد باقر (ع) و زندگی ارزشمند و شخصیت بامنزلت و فضائل ایشان نشان داد که آینده درخشانی در انتظار حضرت (ع) بود چراکه در مکتب تربیت اهل بیت (ع) از چنین مصائب و مشکلاتی، فرصت‌های ارزشمندی ساخته شده است و امام محمد باقر (ع) به کمالات رسیدند و یکی از ستارگان آسمان امامت و ولایت شدند و این موضوع تحقیقی و مطالعاتی به ویژه برای پدر‌ها و مادر‌ها و جوانان است که شکست‌های دوران کودکی یا حتی نوجوانی را مانع رشد و پیشرفت خود و فرزندانشان نبینند.