«غدیر خم» نام ناحیهای در میان مکه و مدینه است که بر سر راه حاجیان قرار دارد و به خاطر وجود برکهای در این محل که در آن آب باران جمع میشدهاست، به این نام شهرت یافتهاست. غدیر در ۳–۴ کیلومتری جحفه واقع شده و جحفه در ۶۴ کیلومتری مکه قرار دارد که یکی از میقاتهای پنجگانهاست. در جحفه راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام از یکدیگر جدا میشود. غدیر خم به سبب وجود آب و چندین درخت کهنسال، محل توقف و استراحت کاروانیان بود؛ اما با وجود گرمای طاقت فرسای عربستان رویداد غدیر در اواخر اسفند ماه رخ داد و آنچنان گرم نبود.
در سال دهم هجری (۶۳۲ میلادی) که آخرین سال زندگانی حضرت محمد (ص) بود، به همه مناطق مسلماننشین و طوایف و قبایل مسلمان عربستان خبر داد، که وی در این ماه به مکه خواهد رفت و حج کامل را بهجای خواهد آورد. بدینترتیب بزرگترین اجتماع مسلمانان شکل گرفت، که به حجةالوداع معروف است.
با پایان حج، حضرت محمد (ص) به سرعت دستور حرکت جهت اجتماع در غدیر خم را دادند. حتی ۱۲۰۰۰ از اهل یمن - که برای رفتن به وطن خود باید راه دیگری را میرفتند - به دستور او با کاروان مسلمانان همراه شدند.
در میان راه مکه و مدینه در غدیر خم، آیه تبلیغ فرو فرستاده شد:
یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ
«ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت بر تو نازل شده [به مردم]برسان. اگر این کار را نکنی، رسالت الهی را به انجام نرساندهای و خداوند از مردم نگاهت خواهد داشت.»
در پی نزول این آیه، پیامبر کاروانیان در آن محل گرد هم آیند، و در همانجا پیامبر خطابهٔ طولانی غدیر را ایراد کرد.
برخی بخشهای این سخنرانی- که به گفته شیعیان در معرفی مقام حضرت علی (ع) است - چنین است:ای مردم! بدانید که خداوند حضرت علی (ع) را، ولی و امام شما قرار داده و اطاعت او را بر مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کنند، و بر شهری و روستایی و عجم و عرب و آزاد و مملوک و بزرگ و کوچک و سفید و سیاه واجب کردهاست. آگاه باشید که «امیرالمؤمنین» غیر از این برادرم کسی نیست و پیشوایی مؤمنان پس از من بر کسی جز او روا نخواهد بود. او جانشین من در امتم و پیشوای کسانی است که به من ایمان آوردهاند و نیز جانشین من در تفسیر کتاب خدا است. خداوند دین شما را به واسطه امامت او کامل گردانید. به دستورهای او گوش فرا دهید تا در سلامت بمانید و از او پیروی کنید تا هدایت شوید.ای مردم! من «صراط مستقیم» ام، که خداوند شما را به پیروی آن امر فرمودهاست. آنگاه پس از من، حضرت علی (ع) و پس از او، فرزندانم از نسل او.
من [از جانب خداوند]دستور یافتهام که از شما دربارهٔ آنچه که از سوی خداوند دربارهٔ حضرت علی (ع) امیرالمؤمنین و اوصیای پس از او آوردم، بیعت بگیرم و دست شما را بفشارم. خداوند به من دستور داده که از زبانهای شما در مورد آنچه بیان نمودم - راجع به حضرت علی (ع) امیرالمؤمنین و امامانی که پس از او میآیند و از من و از اویند، اقرار زبانی بگیرم و چنانکه خبرتان دادم، نسل من از صلب حضرت علی (ع) است. همگی بگویید: شنیدیم و اطاعت میکنیم و خرسندانه - در مقابل آنچه از سوی پروردگار ما و خویش دربارهٔ امامت حضرت علی (ع) امیرالمؤمنین و امامانی که از صلب او به دنیا میآیند، به ما رساندی - سر تسلیم فرود میآوریم. بر این باور زندهایم و با آن میمیریم و با آن [در قیامت]محشور میشویم. تغییر نمیدهیم و تبدیل و انکار نمیکنیم، تردید به دل راه نمیدهیم و از این باور برنمیگردیم و پیمان نمیشکنیم.
در جایی از خطبه رسول خدا حضرت علی (ع) را آن قدر روی دست بلند میکند که پاهای حضرت علی (ع) محاذی زانوهای رسول خدا قرار میگیرد آنگاه پیامبر میگوید:ای مردم، این مرد برادر و وصی و نگهدارنده علم من و جانشین من است، بر هر کس که به من ایمان آورده و بر من است تفسیر کتاب پروردگارم.
به روایت شیعه پس از پایان خطابه، آیه اکمال دین بر پیامبر فرو فرستاده شد
امروز کافران از دین شما ناامید شدند. پس از آنان نهراسید و از من (پروردگار) بترسید. امروز دینتان را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام داشتم و اسلام را بهعنوان دینتان پسندیدم.
مراسم بیعت مسلمانان با پیامبر و حضرت علی (ع) سه روز طول کشید و دو خلیفه اول و دوم و حتی بانوان با قراردادن دست خود در ظرف بزرگ آبی که در سوی دیگر آن در درون خیمه، دست حضرت علی (ع) قرار داشت، بیعت خود را اعلام میکردند. ودر در این روز پیامبر اسلام عمامه خود را بر سر حضرت علی (ع) گذاشت در دیدگاه شیعه، منافقین که گروه قابلتوجهی را تشکیل میدادند، در ماجرای غدیر و به اراده الهی، نتوانستند نیات خود را آشکار و عملی کنند؛ اما در میان جمعیت شبهه افکنیهایی نسبت به اقدام پیامبر انجام میدادند و شخصی به نام «حارث فهری» را تحریک کردند تا نزد رسول بیاید و برخلاف همه تصریحات حضرت در ضمن خطبه، سؤال کند که آیا آنچه دربارهٔ حضرت علی (ع) بن ابی طالب گفتی از جانب پروردگار بود یا از جانب خود؟ پیامبر در پاسخ گفت: «خداوند به من وحی کردهاست و واسطه میان من و خدا جبرئیل است و من اعلامکننده پیام خدا هستم و بدون اجازهٔ پروردگارم، خبری را اعلام نمیکنم.»
رویدادها و اتفاقات پس از این رخداد
در منابع روایی آمده، چون مراسم مزبور به اتمام رسید پیامبر امر کرد که همه با حضرت علی (ع) بیعت کنند و این مقام را به او تبریک بگویند عمر بن خطاب حضرت علی (ع) را دیدار کرد و گفت: «هنیاء یا بن أبی طَالِبٍ أَصْبَحْتَ وَأَمْسَیْتَ مولی کل مُؤْمِنٍ و مؤمنةٍ» گوارایت بادای فرزند ابوطالب که اینک مولای من و هر مرد و زن با ایمان هستی.
در بحارالانوار آمده است که حسان به ثابت شاعر معروف مسلمانان نیز از پیامبر اجازه خواست و اشعاری در این زمینه سرود که در کتابهای تاریخی نقل شدهاست.
پس از این سخنرانی و آگاه ساختن مردم از این حدیث و همراهانش به مدینه بازگشتند.
فاصله رحلت حضرت محمد (ص) تا آغاز خلافت ظاهری و زمامداری حضرت حضرت علی (ع) (ع) حدود بیست و پنج سال طول کشید که در این مدت زمامداری مسلمین و خلافت در دست ابوبکر و عمر و عثمان بود و حضرت علی (ع) بیشتر به کار زراعت و احداث قنوات و ایجاد زمینهای کشاورزی و وقف آنها برای حاجیان و زائران مکه و مدینه و مردم فقیر و مستضعف مشغول بود که به نام آبار حضرت علی (ع) مشهور بوده و مجموع آنها از صد و پنجاه چشمه و مزرعه تجاوز میکرده است.
منبع: برنا