روح‌الله دهقانی،معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری  که در نشستی جمعی از کنش‌گران اجتماعی و فعالان حوزه سازمان‌های غیردولتی مردم نهاد در راستای بررسی امکان دانش بنیان شناخته شدن مجموعه‌های مردم نهاد نوآور سخن می‌گفت با تسلیت ایام محرم و سوگواری سید و سالار شهیدان اظهار داشت: دغدغه‌هایی که در این جلسه مطرح شد دغدغه من هم هست. اتفاقا در همان یکی، دو ماه اول شروع مسوولیتم در معاونت علمی در جلسه‌ای با دکتر زمانیان موضوع نوآوری فراگیر را مطرح کردم و بحث و تبادل نظری داشتیم.

وی خاطرنشان کرد: تعاریف اولیه که از نوآوری به عنوان یک مقوله جدید مطرح شد، عمدتا فناورانه بود. نوآوری‌های فناورانه که بر مبنای ایجاد و توسعه یک فناوری شکل می‌گیرند به رغم فوایدی که دارند آسیب‌هایی را هم به دنبال دارند که از مهمترین آن‌ها ایجاد شکاف‌ها و گسل‌های جدید در جامعه است که هر از چندگاهی با توجه به اختلاف پتانسیل دو طرف شکاف، لرزه‌های بزرگی را در جامعه ایجاد کنند.

وی خاطرنشان کرد: نوآوری‌های فناورانه به شکل‌گیری یک نسل دانشمند، عالم و بعضاً متفکر ثروتمند منجر شده اند که بر گرده مردم سوار می‌شوند. مثال بارز آن، اوبر است که کل سیستم تاکسیرانی سنتی، دفاتر محلی و انبوه کسب و کار‌ها و خدمات مرتبط با این حوزه را نابود کرده و در مقابل منافع هنگفتی را نصیب یک جامعه الیت کوچک کرده است.

نمونه‌های دیگری از این قبیل نوآوری‌های فناورانه را در کشور خودمان هم می‌بینیم که ناگهان بازار تعداد عظیمی از خرده فروشی‌ها و مغازه‌های محلی و انبارداران و ... را از بین برده است.

دهقانی با بیان این که حکمرانی دانش بنیان ایجاب می‌کند که از ایجاد شکاف‌های جدید در جامعه جلوگیری کرده یا لااقل آن‌ها را کنترل کنیم خاطرنشان کرد: آسیب‌های نوآوری‌های فناورانه باعث شد مقوله دیگری تحت عنوان نوآوری اجتماعی شکل بگیرد که مخاطب آن عمدتا نوآوری‌هایی است که توسط افراد عادی و استعداد‌های غیرعلمی شکل می‌گیرد. تجربه نشان داده کشور‌هایی که علاوه بر نوآوری‌های فناورانه به نوآوری اجتماعی هم توجه دارند در کنترل شکاف‌ها و گسل‌های اجتماعی موفق‌تر بوده و اتفاقا اقتصاد بهتری دارند. پس هم به عنوان یک عقیده شخصی و هم براساس تجربه جهانی به مقوله نوآوری‌های اجتماعی باور دارم که حقیقتا در کشور ما کمتر به آن توجه شده است.

وی با اشاره به نظرات مطرح شده در این جلسه گفت: بحث این است که آیا می‌خواهیم خیریه‌ها و سمن‌ها را دانش بنیان کنیم یا می‌خواهیم شبکه‌ای از دانش‌بنیان‌ها را در خدمت خیریه‌ها بگیریم. اگر بخواهیم خیریه‌ها را دانش بنیان کنیم به مشکلاتی بر می‌خوریم که به متن قانون برمیگردد و لذا فرایند تغییر آن بسیار زمان بر است، ولی آیین‌نامه‌ها را می‌توان تغییر داد. در واقع اول باید ببینیم دقیقا دنبال چه هستیم و چه چیزی می‌تواند به سمن‌های ما کمک کند و براساس آن از ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهوری خاطرنشان کرد: رییس جمهور و دولت هم به مردمی کردن اقتصاد جدا اعتقاد دارند لذا می‌توان آیین‌نامه‌های خوبی برای حمایت از نوآوری‌های اجتماعی تصویب کرد.

وی پیشنهاد کرد کارگروه مشترکی با حضور دکتر حق جوی جوانمرد -سرپرست مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی- و حسنلو - سرپرست ستاد فناوری‌های نرم - از معاونت علمی و دو نماینده از سمن‌ها تشکیل شود تا ظرف یکی، دو ماه مدل جدیدی خلق کنند.

وی در پایان از فعالان حوزه خیریه‌ها و مشارکت اجتماعی دعوت کرد که نوآوری‌هایی هم در تعریف کار خیر داشته باشند و تصریح کرد: کار خیر فقط کمک به ادامه تحصیل کودکان محروم و ساخت درمانگاه و مسجد و ... نیست و کمک کردن به یک فارغ‌التحصیل جوان یا شرکت نوپای جمعی از فارغ‌التحصیلان پرانرژی که بعضاً با حمایت همین خیرین و در مدرسه‌های خیرساز تحصیل کرده‌اند، هم کار خیر است و چه بسا باارزش‌تر از کار‌های خیر معمول. البته منظور از کمک به شرکت‌های دانش بنیان، کمک نقدی به آن‌ها نیست بلکه پذیرش ریسک و سرمایه‌گذاری خطرپذیر است که می‌تواند زمینه رشد این مجموعه‌ها و رونق تولید و اشتغال‌آفرینی آن‌ها را فراهم کند.

در ابتدای این نشست، پیش از صحبت‌های دهقانی، جمعی از کنش‌گران اجتماعی و فعالان مجموعه‌های غیردولتی مردم نهاد حاضر در جلسه به بیان دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود در خصوص جنبه‌های نوآورانه و دانش بنیان فعالیت‌های سمن‌ها و ضرورت‌ها و مشکلات قرار گرفتن این مجموعه‌ها در شمول قانون و آیین‌نامه‌های شرکت‌های دانش بنیان پرداختند.

 زمانیان از فعالان حوزه نوآوری اجتماعی و فعالیت‌های داوطلبانه با بیان این که براساس گزارش‌های مستند بین‌المللی، مجموع ارزش اقتصادی فعالیت‌های داوطلبانه در جهان به حدی است که اگر این مجموعه را به عنوان یک کشور در نظر بگیریم، پنجمین قدرت اقتصادی جهان خواهد بود، اظهار داشت: خیران و جامعه سمن‌ها فضیلت‌هایی دارند که کمتر از دانش بنیانی نیست، لذا به دنبال گرفتن بچ‌سینه دانش بنیانی و استفاده از تسهیلات اعطایی به شرکت‌های دانش بنیان مثل وام و معافیت مالیاتی و ... به معاونت علمی مراجعه نکرده اند، بلکه به واسطه احساس قرابت با زیست بوم دانش بنیان و رویکرد متعالی حاکم بر آن امیدوارند بتوانند از تجارب و ظرفیت‌های این زیست بوم برای گسترش زیست بوم فعالیت‌های مردم نهاد استفاده کنند. 

در ادامه، رسولی، فعال نوآوری اجتماعی گزارش بررسی بنیاد تعالی اجتماعی زندگی در خصوص ارتباط سمن‌ها با حوزه دانش بنیان و موانع توسعه سمن‌های دانش بنیان را ارایه داد.

وی درباره نقش سمن‌ها در اقتصاد گفت: در سال ۲۰۱۶ ارزش ناخالص ایجاد شده توسط سازمان‌های مردم نهاد در آمریکا حدود هزار و ۴۷ میلیارد دلار - معادل ۵.۶ درصد تولید ناخالص ملی آن کشور - بوده و در سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۲.۵ میلیون آمریکایی در استخدام مؤسسات غیرانتفاعی بوده‌اند.

وی در بیان تجربیات جهانی در حوزه سمن‌های دانش بنیان به معرفی فعالیت‌های چند پلتفرم خیریه و مجموعه‌های مردم نهاد دانش بنیان در داخل و خارج کشور پرداخت. 

رسولی در ادامه با اشاره به بند‌هایی از آیین نامه شناسایی و حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان که در آن به تعریف شرکت در قانون تجارت استناد شده و شاخص‌هایی مثل برخورداری از مشتری تخصصی پایدار، درآمد عملیاتی، میزان هزینه کرد تحقیق و توسعه، تعداد نیروی انسانی فعال مبنای دانش بنیان شناخته شدن شرکت‌ها هستند، اظهار داشت: با توجه به این که سمن‌ها خیلی از این شاخص‌ها را ندارند اگر بخواهیم این سازمان‌های مردم‌نهاد را جزو شرکت‌های دانش بنیان قرار دهیم باید قانون و مقررات موجود و ادبیات حاکم بر آن را تغییر داد.

مهدی مسکنی، فعال حوزه موسسات مردم نهاد هم با اشاره به تجربه دانش بنیان شدن سمنی که در آن فعالیت دارد اظهار داشت: آیین نامه حمایت از شرکت‌های دانش بنیان به صورتی تنظیم شده که بیشتر سمن‌ها در صورت دانش بنیان شناخته شدن هم مشمول بسیاری از حمایت‌ها مثل تسهیلات بانکی نمی‌شوند. برای رفع این مشکل باید شاخص‌های اجتماعی را نیز به شاخص‌های اعتبارسنجی شرکت‌ها که مبنای تصمیم‌گیری بانک‌ها است اضافه کنیم.

یک پژوهشگر حوزه سازمان‌های مردم نهاد هم اظهار داشت: خود سمن‌های موجود هم باید از فعالیت‌های سنتی و کم بهره به سمت کار‌های نوآورانه با بهره‌وری بالا بروند.