ماه محرم امسال هم حسینیه‌ای دیگر از جنس «معلی» برپا شده و اینبار هم مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) در گوشه‌ای از حسینیه مامن گزیدند، تا ناظر دلدادگان و عاشقان حضرت سیدالشهدا (ع) باشند. از کودک ۶ ساله‌ای که پاهایش را مدیون شفاعت حضرت زهرا (س) است، تا مداحان و سینه‌زنان اردبیلی که با اجرای سنت‌شان مداحان و تماشاچیان را میخکوب دلدادگی‌شان کردند و صحنه ارادتشان در فضای مجازی دست به دست عام و خاص گردید.

حسین سلطان محمدی، منتقد سینما و تلویزیون در پاسخ به این سوال که عده‌ای منتقدان براین باورند «حسینیه معلی» بر وجه نمایشی سوار است و از توجه به معرفت‌افزایی و عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) به دور است، گفت: ما منتقدان عادت داریم، که به تلویزیون گیر دهیم؛ با این فرض که تلویزیون از مردم جداست. آن‌ها معتقدند اگرچه عزاداری‌های نشان داده شده مردمی است، ولی تلویزیون نمی‌تواند به طور صحیح عزاداری‌ها را منتقل کند.

سلطان محمدی ادامه داد: البته این برنامه می‌توانست تعداد قاب‌های گرفته شده از چهار مداح را کم کند و بیشتر جمعیت را به تصویر بکشد، که در دو طرف استودیو نشستند و با سینه‌زدن و اشک ریختن مجلس میانی را همراهی می‌کنند. ولی از آنجایی که یکی از عناصر برنامه‌سازی شهرت افراد حاضر در صحنه است، خب این چهار مداح هم در مداحی‌ها و عزاداری‌ها مطرح هستند. 

فصل چهارم این برنامه بهتر از سال گذشته است

این منتقد تلویزیون افزود: حالا، چون دوربین به سمت مداحان می‌چرخد و آن‌ها گریه می‌کنند، می‌گویند برنامه نمایشی شده است! آن‌هایی که این برداشت را می‌کنند، باید مبنایشان مشخص شود، که تلویزیون برای چیست؟ کسی که «حسینیه معلی» را نگاه می‌کند، مثل ناظری است که در خیابان دسته عزاداری مشاهده می‌کند. دوره امسال این برنامه بهتر از دوره‌های قبلی است.

وی با بیان اینکه البته از جلسه اول این برنامه خوشم نیامد، که هر کدام از این مداحان دمام زنی، چاووش‌خوانی و ... کردند، توضیح داد: حتی در فضای مجازی هم اصل عزاداری به این چهار مداح کشیده شد، که روی آن‌ها مانور دادند. چون مداحان وسیله‌ای هستند، که برنامه بالا بیاید و انواع عزاداری‌ها معرفی شود. از طرفی، این برنامه با زیرنویس کردن درباره سنت‌ها اطلاعات می‌دهد. حتی اگر ممکن بود صوت تمام اشعار شنیده نشود، با زیرنویس کردن اطلاعات به مخاطب منتقل می‌شود.

«حسینیه معلی» مثل عزاداری‌های خیابانی است

سلطان محمدی درباره امکان تماشای تمام عزاداری‌ها بدون کوچکترین دخالت از سوی مجری برنامه بیان کرد: این نوع کات زدن‌ها در برنامه دیده نمی‌شود و من عزاداری‌ها را کامل مشاهده می‌کنم. مثل عزاداری‌های خیابان می‌توانم حس بگیرم. تازه در «حسینیه معلی» دوربین به من حجم کامل عزاداری را نشان می‌دهد. درحالی که در خیابان دسته عزاداری از مقابلم رد می‌شود. اتفاقاً بحث نمایشی این برنامه ضعیف است و کارگردان تلویزیونی می‌توانست کات تصویری چهره مداحان را کمتر کند.

شباهت ساختاری «حسینیه معلی» به «عصر جدید»

این منتقد سینما و تلویزیون در پاسخ به این سوال که چرا عده‌ای به اشتباه نام استعدادیابی را روی این برنامه می‌گذارند، تصریح کرد: چون «حسینیه معلی» شبیه برنامه شاخص استعدادیابی از جمله «عصر جدید» است، که چهار داور و یک مجری در برنامه حضور دارند. شباهت ساختار برنامه‌سازی منجر می‌شود که ذهن‌مان اولین برابرسازی را انجام دهد و این برنامه را برنامه استعدادیابی بداند. درحالی که آن برنامه استعدادیابی مرحله به مرحله امتیاز می‌داد و در نهایت استعداد برتر انتخاب می‌شد.

«حسینیه معلی» بازنمایی سنت‌هاست

به گفته وی، درحالی که در این برنامه چهار ناظر مسلط بر اجرا را داریم، که فقط نکاتی را می‌گویند که مکمل دریافت محتوا از نوع عزاداری است. درحالی که در برنامه شبکه منوتو با تمسخر «حسینیه معلی» را برنامه استعدادیابی می‌دانست! درحالی که این برنامه نه استعدادیابی بلکه بازنمایی سنت‌ها و عزاداری‌های سنتی است و هیچ قضاوتی هم نمی‌کند. در کنار عزاداری‌ها هم الگو‌ها و نقل‌های میانی را بیان می‌شود. 

سلطان محمدی درباره اشک ریختن مداحان و شائبه نمایشی بودن برنامه گفت: بعضی از مداحان یا بنا به سنت گریه می‌کنند، یا مانند مهدی رسولی و عبدالرضا هلالی راحت اشکشان سرازیر می‌شود. هنرپیشه می‌تواند بی‌وقفه اشک بریزد، ولی مداحان کارشان این نیست! 

معرفی سنت‌ها و عزاداری اقوام سراسر کشور

این منتقد درباره وجه مثبت «حسینیه معلی» که آن دسته از آیین‌های عزاداری اقوام را معرفی می‌کند، که حتی مداح معروف اهل بیت (ع) از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کند، خاطرنشان کرد: همه افراد جامعه پژوهشگر آیین‌های سنتی نیستند. مثلاً اردبیلی‌ها سنت‌شان را به طور دقیق اجرا کردند و اجرایشان از درون آدم را می‌لرزاند، که چگونه عاشقانه عزاداری می‌کنند.

وی در پاسخ به این سوال که اگر اجرای سنت‌های عزاداری به سمت نمایشی بودن حرکت کند، من نوعی متوجه آن حرکت می‌شوم، بیان کرد: البته مخاطب عام کاری به نمایش بودن یا نمایشی نبودن آن ندارد. مخاطب پیش خود می‌گوید اگر آن آدم حرفه‌ای که گریه دیده است، با این وضعیت به گریه می‌افتد، پس من هم می‌توانم به گریه بیفتم. در این صحنه که کسی به آن‌ها نمی‌گوید گریه کنید! و کسی نایلون به دست نایستاده، که گریه‌های مداحان را جمع‌آوری کند.

فصل جدید برنامه «حسینیه معلی» از شب اول محرم تا شام غریبان ۱۴۰۲ روی آنتن شبکه سه سیما می‌رود.

گفت‌وگو از نفیسه خلیلی