نشست «جنگ تحمیلی، چرایی و نحوه برخورد جمهوری اسلامی با آن» از سلسله نشست‌های علمی و تخصصی تاریخ معاصر ایران در حاشیه «دومین نمایشگاه تخصصی کتب تاریخ معاصر» با حضور محمدعلی صمدی، پژوهشگر و نویسنده دفاع مقدس در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

تلاش بعثی‌ها برای جنگ با ایران؛ ۱۰ سال پیش از پیروزی انقلاب 

محمدعلی صمدی در ابتدای این نشست درباره روز‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا آغاز جنگ تحمیلی مطرح کرد: کودتا، تسخیر لانه جاسوسی و سایر اتفاقاتی که در سال‌های ۵۷ تا ۵۹ صورت گرفت دلایل آغاز جنگ تحمیلی نیست و تنها در «زمان آغاز این جنگ» موثر بودند. سوسیالیست‌های تندروی عراق (بعثی‌ها) از ۱۰ سال پیش از پیروزی انقلاب ایران به دنبال بهانه بودند تا مطامع ارضی را در خوزستان تامین کنند و درگیری‌های جدی نیز در سال ۴۸ صورت گرفت و ایران تلفات بسیاری را متحمل شد. در خاطرات برخی رجال ایرانی درخصوص این جنگ‌ها آمده که نیرو‌های نظامی دچار دستپاچگی شده وضعیت ایران در مقابل عراق را نگران کننده خواندند؛ بدین معنا که آیا می‌توانیم با توان روبه افزایش عراق مقابله کنیم؟ از اواخر دهه ۴۰ در لیست تهدید‌های ژئواستراتژیک ایران، عراق به تهدید اول بدل می‌شود و در تمام طرح‌های دفاعی ارتش نشانه هجومی به سمت عراق دیده می‌شود. برخلاف تبلیغات رسانه‌های داخلی و خارجی وزن تهدیدیِ عراق از ۱۰ سال پیش از انقلاب بسیار بیشتر از دوران پس از انقلاب است.

او درخصوص این گزاره که حکومت پهلوی ژاندارم منطقه بود، بیان کرد: در پی یکی از پرونده‌های خرید و فروش اسلحه بین ایران و آمریکا رسوایی به بار می‌آید و کنگره، کمیسیون حقیقت‌یاب ایجاد می‌کند تا موضوع را بررسی کند. در خلاصه این گزارش که سال ۱۹۷۷ در یکی از روزنامه‌های آمریکایی منتشر شده، آمده است میزان وابستگی تسلیحاتی ایران به ایالات متحده در سطحی است که اگر سه روز این حمایت و پشتیبانی قطع شود ارتش ایران همه‌گونه توانمندی خود را از دست می‌دهد. به نوعی ایران دوره پهلوی ژاندارم منطقه بود، اما در یک عملیات سه روزه و در مقابل ورود و دسترسی شوروی به آب‌های گرم مثل خلیج فارس و دریای عمان نه یک جنگ هشت ساله. آمار تا ۲۲ بهمن سال ۵۷ نیز نشان می‌دهد که توان مقابله با عراق و شوروی را نداشتیم.

سوریه؛ اولین پشتیبان انقلاب اسلامی 

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه هدف صدام حمله به ایران بود و به محض پیروزی انقلاب اسلامی ایران آماده حمله شد، ادامه داد: چند ماه بعد از پیروزی این انقلاب، حسن البکر، رئیس جمهور وقت عراق (پیش از صدام) طرحی داشت مبنی بر اتحاد با سوریه و مذاکراتی هم صورت گرفت. عراق و سوریه هر دو حکومت بعثی داشتند و خواهان وحدت و تشکیل فدراسیون عراق ـ سوریه شدند. صدام به این نتیجه رسید اگر چنین اتحادی صورت گیرد پروژه حمله به ایران معلق خواهد شد. چون سوریه اولین پشتیبان انقلاب اسلامی بود و همه می‌دانستند ایران به سوریه گرایش دارد. در این شرایط صدام کودتای مخملی ترتیب داد و خود به شخص اول عراق تبدیل شد.

این نویسنده با اشاره به اینکه شوروی در این کودتای نرم به صدام کمک نکرد، گفت: به محض اینکه صدام به مقامی رسید اعضای حزب کمونیست را که شاخه سیاسی شوروی در هر یک از کشور‌های اقماری است، قتل عام کرد. شوروی به خاطر همین ماجرا کمک‌های تسلیحاتی خود به صدام را تا عملیات رمضان قطع کرد؛ بنابراین من اعتقاد دارم شوروی در این ماجرا دستی ندارد و این یک تصمیم داخلی بود؛ اگر کشوری در این اتفاق دخیل باشد آن متحدان عراق مثل امریکا و فرانسه هستند که البته من سندی در این خصوص ندیدم.

تاثیر بختیار در حمله صدام به ایران

او درباره اینکه بعد از پیروزی انقلاب، بختیار و فرح پهلوی و اعوان سلطنت طلب، صدام را برای حمله به ایران تحریک کردند و وعده دادند که اگر او جمهوری اسلامی را از بین ببرد و حکومت پهلوی برگردد خوزستان را به او می‌دهند، بیان کرد: این حرف متعلق به بختیار است و نمی‌توان آن را به افسران سلطنت طلب فراری هم نسبت داد؛ دادن زمین در مرام ارتشیان نیست. بزرگترین فکر آن‌ها این بود که یک نیروی خارجی کمک کند اعلیحضرت یا وارث او بازگردد و آن‌ها دوباره در رکاب او خدمت کنند. اما بختیار چنین نیست؛ او به شکل بدی از ایران خارج شد، کینه در دل داشت و به جایی رسید که چنین تصمیمی بگیرد و در اسناد مرتبط با او مطالبی از این دست دیده می‌شود. 

وی ضمن طرح این نکته که تصمیم عراق برای حمله، قطعی و بختیار نیز در این زمینه موثر بود، ادامه داد: بنا بود آغاز جنگ توسط صدام در پاییز ۵۸ رخ دهد که جریان اشغال لانه جاسوسی پیش آمد و آن را به تاخیر انداخت. اسنادی وجود دارند که جرج کیو، افسر سیا قبل از آغاز جنگ به ابراهیم یزدی گفته بود که عراق می‌خواهد به ایران حمله کند. این امر نشان می‌دهد که تسخیر لانه جاسوسی در حمله عراق به ایران تأثیر نداشت.

شور مردم انقلاب را نگه داشت

صمدی در پاسخ به این سوال که «حضور حضرت امام (ره) در زمان تبعید در نجف باعث ایجاد جبهه متحد شیعی در عراق شد. ایشان پس از بازگشت به ایران حکومتی را تشکیل دادند که قطعا می‌توانست بر جنبش‌های شیعی در عراق تاثیر بگذارد؛ آیا می‌توان این امر را دلیلی بر تحرکات صدام علیه ایران دانست؟» گفت: به صورت کلی طبیعی است که عراق نگران باشد؛ به‌واقع صدام از طایفه سنی برخاسته و سکولار بود و باید نگران حاکمیت بر کشوری باشد که ۶۵ درصد آن شیعه و بخشی از آن هم کردنشین هستند که با صدام اختلاف دارند. طایفه سنی که می‌بایست پشتیبان ایدئولوژیک حاکمیت صدام باشد اقلیتی شکننده بود. اما به نظر من و بنابر خاطرات و اخباری که از نجف باقی مانده فکر نمی‌کنم جبهه شیعی متحدی در نجف شکل گرفته باشد؛ این مکر شاه بود که امام را به جایی بفرستد که استانداردهایش باعث انزوای ایشان شد.

وی افزود: محمدباقر صدر و درواقع حزب الدعوه تمام قد پشت امام (ره) ایستادند که صدام به قلع وقمع این حزب پرداخت و این جریان را در عراق خاموش کرد. پس از آن با یک ارتش از شیعیان به ایران حمله کرد که همه برای حفظ اعضای خانواده خود مجبور به شرکت در این جنگ بودند.

محمدعلی صمدی در بخش پایانی این نشست درباره اوضاع و احوال ایران پیش از جنگ تحمیلی گفت: از فردای ۲۲ بهمن ۵۷ تا روزی که دولت موقت بازرگان سقوط کرد، هیچکس از این دولت راضی نبود. از بهمن ۵۸ بنی‌صدر به عنوان رئیس جمهور آغاز به کار کرد و از اردیبهشت ۵۹ جبهه بندی جدید در ایران شکل می‌گیرد؛ بنی صدر و مجاهدین خلق در یک جبهه و حزب جمهوری و هرکس که با بنی صدر مخالف است در جبهه دیگر. از این زمان کشور دو پاره شد و این امر در جبهه، مسائل سیاسی و... تاثیر گذاشت. تا میانه سال ۶۲ یعنی تا پایان طرح مالک و مستاجر، کشور منسجم نبود و این شور مردم بود که همه چیز را نگه داشت.

نشست «جنگ تحمیلی، چرایی و نحوه برخورد جمهوری اسلامی با آن» ساعت ۱۶ امروز (چهارم شهریور ماه ۱۴۰۲) از تلویزیون اینترنتی کتاب به نشانی KETAB.TV پخش می‌شود.

لازم به ذکر است؛ دومین نمایشگاه تخصصی کتب تاریخ معاصر از ۲۸ مردادماه آغاز شده و تا ۸ شهریورماه ۱۴۰۲ از طریق «سامانه خرید از کتابفروشی» به کار خود ادامه دارد.