حدودا از هشت ماه قبل ارتش باکو به بهانه انجام نشدن توافقات معاهده صلح در خصوص ایجاد دسترسی زمینی به منطقه نخجوان (کریدور زنگه زور) اقدام به قطع مسیر ارتباطی گذرگاه لاچین کرد و حدود ۱۲۰هزار سکنه ارمنی منطقه قره‌باغ در آستانه فاجعه انسانی به دلیل قطع تدارکات قرار گرفتند. در روز‌های گذشته درگیری‌های پراکنده‌ای میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در اطراف لاچین و سایر مرز‌های دو کشور رقم خورد و وزارت دفاع جمهوری آذربایجان مدعی است با استفاده از پهپاد‌های رزمی بیرق‌دار یک پست هدایت پهپاد‌های ارمنی را منهدم کرده است.

یک بار دیگر آتش جنگ در منطقه قفقاز میان دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان شعله ور شده است. این وضعیت پس از این که در پایان جنگ ۲۰۲۰ قره باغ توافق‌نامه صلح میان دو طرف با وساطت روسیه و ترکیه امضا شد قابل پیش‌بینی بود که توقف درگیری‌ها موقت بوده و در سال‌های بعد احتمال جنگی بزرگ‌تر هم وجود خواهد داشت؛ در پایان جنگ ۲۰۲۰ ارمنستان از مناطقی که خاک رسمی جمهوری آذربایجان محسوب می‌شد، عقب نشینی کرد، اما همچنان کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی را در اختیار داشت که از طریق گذرگاه لاچین به خاک اصلی ارمنستان متصل بود. با این وضعیت تحولات در منطقه قفقاز یک‌بار دیگر در کانون قرار گرفته و بنابراین تحولات منطقه قفقاز به نحوی پیش می‌رود که احتمال وقوع رویداد‌های مهم نظیر شکل‌گیری جنگ یا حتی اشغال مناطق جنوبی ارمنستان مطرح است. همچنین محمد مرندی، کارشناس مسائل بین الملل در رابطه با اتفاقات اخیر در قفقاز تاکید دارد: ایران هیچ‌گونه تلاشی برای تضعیف حاکمیت ارمنستان را تحمل نخواهد کرد. مرندی در عین حال افزوده است: راه‌های ایران به ایروان مسدود نخواهد شد.

ارمنستان در حال تبدیل شدن به کشوری در مدار غرب

اکنون ارمنستان با سرعت زیاد در حال فاصله گرفتن از روسیه و تبدیل شدن به کشوری در مدار غرب است. اظهارات پاشینیان در مورد اشتباه بودن اعتماد به یک کشور در خصوص مسائل امنیتی و نظامی که عملا اشاره به روسیه داشت، مبین چنین نکته‌ای است. در کنار آن برگزاری رزمایش ۱۰روزه با آمریکا، تحرک دیگری از سوی ایروان محسوب می‌شود که به شدت موجب نگرانی مسکو شده است. همچنین حضور آنا آکوپیان، همسر نخست وزیر ارمنستان در اوکراین و بازدید از نمایشگاه یادبود کودکان کشته شده در نتیجه مداخله نظامی روسیه نیز پیامی واضح برای مسکو داشت. از سوی دیگر جمهوری آذربایجان به فشار‌های سیاسی و نظامی خود سرعت قابل توجهی داده و وزیر آذربایجان تاکید کرده «اگر ارمنستان به رویکرد غیرسازنده خود در پروژه کریدور زنگزور ادامه دهد، باکو برنامه «ب» برای افتتاح این کریدور دارد.» با توجه به این‌که نقطه قوت اصلی ارتش باکو نسبت به رقیب خود استفاده گسترده از پهپاد‌های رزمی و انتحاری است، ارتش ارمنستان با سامانه‌های اخلالگر خود اقدام به ایجاد اختلال در عملکرد سامانه‌های GPS در منطقه تماس کرده و این درحالی است که ارتش ارمنستان از زمان جنگ سه سال قبل تاکنون در تلاش برای بهبود وضعیت پدافندی خود و مهار ناوگان پهپادی جمهوری آذربایجان بوده است.

آیا جنگ سوم قره‌باغ در راه است؟

از سوی دیگر پرواز‌های متعدد نظامی از باکو به اسرائیل در جریان است و رصد داده‌های هوانوردی آنلاین نشان می‌دهد در روز‌های اخیر چند بار هواپیما‌های ترابری رزمی ارتش جمهوری آذربایجان اقدام به پرواز به پایگاه‌های نظامی در سرزمین اشغالی کرده‌اند و مجموع این شرایط این سؤال را مطرح می‌کند، آیا جنگ سوم قره‌باغ در راه است؟ 

در حوزه نظامی شواهد زیادی وجود دارد که جمهوری آذربایجان در حال تشدید آمادگی رزمی خود در منطقه است. در روز‌های اخیر موارد زیادی از فیلم‌های ویدئویی مربوط به جابه‌جایی یگان‌های نظامی و تسلیحات و تجهیزات ارتش آذربایجان و بسیج نیرو‌ها و آمادگی رزمی آن‌ها منتشر شده است. اکثر گزارش‌ها از فعالیت شدید نیروی هوایی باکو برای جابه‌جایی ادوات و نیرو‌های پیاده نظام در مرز ارمنستان حکایت دارد. به صورت دقیق دو پرواز در روز‌های ۱۵ و ۲۹ ماه آگوست و دو پرواز دیگر در روز‌های اول و دوم ماه سپتامبر (چند روز پیش و همزمان با آغاز تحرکات ارتش باکو) صورت گرفته و مقصد هر چهار پرواز پایگاه هوایی عوودای اسرائیل در ۶۰ کیلومتری شهر ایلات بوده است. از سوی دیگر روسیه به‌شدت از تحولات منطقه و حرکت باکو و ایروان به سمت غرب ناراضی است، اما ظاهرا با توجه به درگیری در جنگ اوکراین فاقد ابزار‌های موثر برای ایفای نقش در منطقه است. به‌نظر می‌رسد تنها راهکار مسکو برای حفظ شرایط موجود، ورود به چالش‌های منطقه از طریق سازمان پیمان امنیت جمعی باشد. 

اهداف باکو

اما در حال حاضر جمهوری آذربایجان چند هدف را از تشدید فشار‌های سیاسی و نظامی دنبال می‌کند، اول این‌که از طریق تحرکات نظامی، ایروان را ناگزیر به پذیرش شرایط خود کند. دوم به منظور تصرف کامل قره‌باغ به این منطقه لشکرکشی کند و سوم با هدف ایجاد کریدور جعلی زنگزور به اشغال جنوب ارمنستان بپردازد. با توجه به آن‌که باکو از حیث نظامی در موقعیت برتری قرار دارد و همچنین از حمایت بازیگران مختلف در منطقه و غرب نظیر ترکیه، اسرائیل، انگلیس، ناتو و لابی‌های یهود برخوردار است، اگر واکنش جدی از سوی ایران یا روسیه صورت نگیرد، به احتمال زیاد به اهداف خود می‌رسد. 

 لیدری انگلیس

حتی ممکن است ارتش ترکیه با ارسال نیرو به نخجوان بکوشد به عملیات آینده باکو کمک کند. همچنین احتمال دارد که برای مانع شدن از دسترسی سریع زمینی ایران جهت جلوگیری از اشغال استان سیونیک، باکو و آنکارا، استان شمالی آن یعنی استان وایوتس‌جور را برای عملیات انتخاب کنند تا با دوری از مرز‌های ایران، حساسیت تهران را تشدید نکنند. کما این‌که سفر اخیر هاکان فیدان به تهران که با هدف ارزیابی آخرین مواضع تهران درخصوص مسائل منطقه‌ای به خصوص قفقاز صورت گرفت، حائز اهمیت بود. گرچه ایران به صراحت در عرصه سیاسی از خطوط قرمز در مورد تغییرناپذیری مرز‌های زئوپلتیکی منطقه سخن گفت، اما ظاهرا باید پیامی جدی‌تر در عرصه نظامی به باکو، آنکارا و تل‌آویو ارسال شود. به‌خصوص که در پشت پرده، همچنان رد پای پنهان ناتو با لیدری انگلیس کاملا مشهود است.

برگزاری کمیسیون مشترک در باکو

کمیسیون مشترک نظامی ایران و جمهوری آذربایجان امروز در باکو تشکیل می‌شود. پیش از این، سردار سرلشکر محمد باقری، رئیس ستادکل نیرو‌های مسلح کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی با ژنرال ذاکر حسن‌اف، وزیر دفاع جمهوری آذربایجان بر توسعه مناسبات و همکاری‌های دفاعی و نظامی دوجانبه تأکید کرده بود. وی از آمادگی کامل نیرو‌های مسلح کشورمان برای شرکت در کمیسیون مشترک نظامی در باکو خبر داده و تصریح کرده بود: ایجاد امنیت و آرامش در مرز‌های مشترک فقط با همدلی و وحدت بین کشور‌های همسایه امکان‌پذیر است و حضور بیگانگان در منطقه موجب تنش و اختلاف خواهد شد. در همین چارچوب هیاتی از ستادکل نیرو‌های مسلح کشورمان به ریاست امیر سرتیپ احدی که سرتیپ سید مهدی فرحی، جانشین وزیردفاع نیز در آن حضور دارد برای تقویت همکاری‌های نظامی و دفاعی دو کشور به آذربایجان می‌رود.

منبع: جام جم