در آستانه فرارسیدن ماه مهر و بازگشایی مدارس، نشست بررسی تخصصی «چالش‌ها و راهکار‌های کاهش ازدحام ترافیک شهری» با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

ازدحام ترافیکی، از ابرچالش‌های مهم کشور است

بابک نگاهداری، در این جلسه با اشاره به بروز مشکلات با ایجاد ترافیک شهری، اظهار کرد: ترافیک و ازدحام ترافیکی، اگر مهم‌ترین ابرچالش کشور نباشد، یکی از ابرچالش‌های مهم کشور است.

وی با بیان اینکه مساله ترافیک در چند سال گذشته حل نشده و حجم آن هم افزایش داشته است، افزود: مساله ازدحام ترافیک، صرفا مساله‌ای ترافیکی نیست و باید ابعاد مختلف آن بررسی شود.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس توضیح داد: ترافیک وقت و زمان شهروندان را می‌گیرد، باعث کاهش کیفیت هوا و افزایش آلودگی هوا می‌شود که آسیب‌های متعددی را متوجه شهروندان می‌کند. ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سلامت جسم و روان مردم باید مورد بررسی قرار گیرد.

وی دلیل حل نشدن مساله ترافیک را مربوط به ابرچالشی بودن این معضل عنوان کرد و گفت: مساله ترافیک در شهر‌های مختلف چالش‌های متفاوتی را ایجاد می‌کند که باعث می‌شود نیاز به راه حل‌های متنوعی نیز داشته باشد.

نگاهداری ادامه داد: مساله ترافیک ذی نفعان متفاوت با اهداف مختلفی دارد که هر کدام نقش و اثر متفاوتی در مساله ترافیک دارند. کسب و کار‌های محلی، شرکت‌های توزیع کالا و شرکت‌های حمل و نقل از جمله این ذی نفعان هستند که در ارائه راه حل برای معضل ترافیک اثرگذار هستند.

گرایش به حمل و نقل عمومی در چند سال اخیر کاهش پیدا کرده است

وی با اشاره به اینکه سهم سواری‌های شخصی به ویژه در ترافیک کلان شهر‌ها افزایش چشمگیر داشته است، افزود: همانطور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، گرایش به حمل و نقل عمومی در چند سال اخیر کاهش پیدا کرده و مردم تمایلی بیشتری به استفاده از خودرو‌های شخصی نشان داده‌اند.

موتورسیکلت جایگزین خودروی شخصی شده است

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس بیان کرد: استفاده از موتورسیکلت‌ها نیز روند افزایشی داشته است به طوری که مردم به ویژه در مناطقی که طرح است، موتورسیکلت را جایگزین خودروی شخصی کرده‌اند.

وی با اشاره به چالش‌های موتورسواران در ترافیک شهری، بر تعیین رویکرد برای حل معضل ترافیک تأکید کرد و گفت: یک رویکرد انتقادی این است که حکمرانی شهری با تمرکز بر منابع ناپایدار مانند فروش تراکم، باعث ازدحام و تراکم جمعیت در شهر‌ها شده که اثر مستقیمی بر ترافیک دارد.

نگاهداری ادامه داد: منابعی از طریق درآمد‌های ناپایدار برای حکمرانی شهری ایجاد و برای توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل غیرعمومی مانند بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها استفاده می‌شود که جهت‌گیری استفاده از این منابع مالی به افزایش ترافیک در شهر‌ها کمک می‌کند.

وی تصریح کرد: باوجود اینکه تأکید زیادی از سوی نهاد‌های مختلف حاکمیتی صورت گرفته تا حکمرانی شهری بودجه خود را به سمت طرح‌های توسعه‌ای و به روزرسانی حمل ونقل عمومی، سوق دهد، اما در عمل می‌بینیم که این اتفاق رخ نمی‌دهد.

تجارب دوران کرونا می‌تواند در کاهش ترافیک اثرگذار باشد

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: بخشی از انتقادات در معضل ترافیک به رویکرد‌های مدیریت تقاضای سفر از سوی شهروندان برمی گردد. اقداماتی مانند گسترش دولت الکترونیک، ایجاد دورکاری و هفته کاری، هم پیمایی و دیگر راهکار‌هایی که در دوران پاندمی کرونا تجربه کردیم، می‌تواند در کاهش ترافیک اثرگذار باشد.

وی با اشاره به اینکه هزینه‌های سفر باید واقعی سازی شود، گفت: بنابراین راهکار‌هایی از بالا به پایین و از سوی حکمرانی شهری اعمال شود یا راهکار‌هایی از پایین به بالا، با مدیریت هزینه‌های سفر صورت گیرد، از جمله مسائلی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

کاهش ترافیک با مدیریت سفر

مهدی گلشنی مدیرکل حمل و نقل عمومی و امور مناطق معاونت ترافیک شهرداری تهران، در ادامه این نشست تخصصی با بیان اینکه برای کاهش حجم ترافیک نیاز به مدیریت سفر داریم، اظهار کرد: یا باید سفر‌های درون شهری را کاهش دهیم یا از سیستم‌های هم‌پیمایی استفاده کنیم.

سهم حمل و نقل عمومی در ترافیک شهری کمتر از ۲۰ درصد است

وی با اشاره به اینکه سهم حمل و نقل عمومی در ترافیک شهری کمتر از ۲۰ درصد است، گفت: هر مقدار که فضا‌های حمل و نقل همگانی گسترش پیدا کند، یعنی تقاضا برای استفاده از خودروی شخصی بیشتر می‌شود و ترافیک افزایش پیدا می‌کند. این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد که به جای توسعه حمل و نقل شخصی، بر توسعه حمل و نقل عمومی مانند مترو و ناوگان اتوبوسرانی تأکید شود.

مدیرکل حمل و نقل عمومی و امور مناطق معاونت ترافیک شهرداری تهران، تصریح کرد: باید به این موضوع اهمیت دهیم که به ازای هر خودرویی که به شهر وارد می‌کنیم، چه مقدار خودرو از شهر خارج می‌شود و تا زمانی که این ورودی خودرو به شهر کنترل نشود، نمی‌توانیم در ترافیک به نتیجه‌ای برسیم.

در توسعه سیستم‌های حمل و نقل پاک برنامه‌ای نداریم

وی با انتقاد از اینکه در توسعه سیستم‌های حمل و نقل پاک برنامه‌ای نداریم، گفت: هشت دقیقه زمان استاندارد رسیدن شهروند به وسیله حمل و نقل عمومی است، اما برخی مردم حتی برای خرید از سوپر مارکت با فاصله کمتر از پنج دقیقه از خودروی خود استفاده می‌کنند.

مدیرکل حمل و نقل عمومی و امور مناطق معاونت ترافیک شهرداری تهران، در ادامه بر توسعه پیاده‌راه‌ها و استفاده از وسایل نقلیه پاک مانند دوچرخه و اسکوتر تأکید کرد.

وی با اشاره به چالش موتورسیکلت‌ها در ترافیک شهری، گفت: وقتی استفاده از موتورسیکلت با هزینه کمتر و بدون اعمال مقررات صورت می‌گیرد، مردم در همه طبقات شهری ترغیب می‌شوند به جای معطل ماندن در ترافیک، از این وسیله استفاده کنند.

گلشنی بیان کرد: ترافیک ابعاد مختلفی دارد و حل این مشکلات عزم ملی می‌خواهد. این امر ورود مجلس و دولت را نیاز دارد تا با پشتوانه‌های قانونی، بتوان این وضعیت را ساماندهی کرد.

خدمات فناوری‌های نوین در مسیر کاهش ترافیک

محمدرضا کارگر، سرپرست موسسه کار و تأمین اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نیز در این جلسه با نگاه متفاوتی به طرح موضوع پرداخت و گفت: اگر بخواهیم از منظر بازار کار به این موضوع ورود کنیم، با توجه به حجم زمانی که می‌تواند برای تولید مصرف شود، اما در ترافیک هدر می‌رود، حل این معضل بسیار حائز اهمیت است.

دورکاری می‌تواند راهکاری برای کاهش تردد در سطح شهر باشد

وی ادامه داد: بسیاری از کسب و کار‌های فناورانه، به تدریج وابستگی خود را به مکان از دست می‌دهند. از طرف دیگر دورکاری هم می‌تواند به عنوان راهکاری برای کاهش تردد در سطح شهر باشد. در حقیقت فناوری‌های نوین و ارتباطی توانسته اند ابزاری در اختیار ما قرار دهند که مشکلات جامعه را حل کنیم.

وی سهم فروش اینترنتی کالا در بازار و کاهش تردد در بازار اشاره کرد و گفت: برخی فروشگاه‌های مجازی، سامانه‌ای راه‌اندازی کرده‌اند و وظیفه رساندن کالا دست مشتری را در اختیار گرفته‌اند. این اقدام با هدف کاهش هزینه‌های ارسال کالا صورت گرفته، اما خود در افزایش ترافیک اثرگذار است.

سرپرست موسسه کار و تأمین اجتماعی با اشاره به اینکه گلوگاه توسعه کسب و کار‌های اینترنتی، هزینه رساندن کالا است، گفت: شاید توسعه نظام پست بتواند هزینه‌های حمل و نقل بار را کاهش دهد و بخشی از ترافیک شهری از این طریق کم شود.

ضرورت توسعه خدمات رفاهی و درمانی در همه نقاط شهر

فضل‌الله اکبری، قائم مقام شرکت ملی پخش فرآورد‌های نفتی، در این جلسه، اظهار کرد: ۷۰ درصد حجم ترافیک مربوط به تردد خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها در شهر است و ابتدا باید کاری کنیم که مردم رغبتی برای استفاده از وسیله شخصی خود نداشته باشند.

وی با انتقاد از اینکه خودرو تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای شده، گفت: بنزین با هزینه‌ای بیشتر از قیمت آن، به دست مصرف کننده می‌رسد. در چنین شرایطی فرد هم سرمایه دارد و هم وسیله نقلیه. چه دلیلی دارد که مبادرت به خرید خودرو و تردد با آن در شهر نکند.

وی به توزیع ناهمگون امکانات رفاهی و درمانی در شهر‌ها اشاره کرد و گفت: مردم برای استفاده از چنین خدماتی مجبورند در نقاط مختلف شهر تردد کنند.

قائم مقام شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با تأکید بر ضرورت استفاده از حمل و نقل عمومی، گفت: در بسیاری از کشور‌های توسعه یافته، هزینه خرید خودرو شاید کم باشد، اما هزینه‌های نگهداری و استفاده از آن بالاست و به همین دلیل مردم ترجیح می‌دهند از خدمات حمل و نقل عمومی استفاده کنند.

بومی سازی راه حل‌های جهانی برای حل مشکل ترافیک

محمدباقر سلیمی، معاون عملیات پلیس راهور فراجا، در ادامه این نشست، با اشاره به اینکه درسطح جهان تجربیات ترافیکی متنوعی تجربه شده و با توصیف مشکلات، راه حل‌ها نیز پیدا شده است، گفت: ما درباره ترافیک با مساله‌ای مواجهیم که راه حل‌های آن وجود دارد، اما زمینه سازی برای اقناع مردم وجود ندارد.

وی با بیان اینکه راه‌حل‌های مشکلات ترافیکی را باید بومی‌سازی کنیم، گفت: روند شهرنشینی و رشد جمعیت شهر‌ها به سرعت ادامه دارد. این روند در کشور ما سرعت بیشتری نسبت به دیگر کشور‌های جهان دارد و اگر در کنار این توسعه فکری برای زیرساخت‌های آن نشود، مسائلی، چون ترافیک تا همیشه بر جامعه تحمیل می‌شود.

معاون عملیات پلیس راهور فراجا، با اشاره به اینکه در ۱۰ سال گذشته وسایل نقلیه کشور تقریبا ۶ برابر شده است، گفت: راه‌حل‌های متنوعی در دنیا برای حل مشکل ترافیک پیش گرفته شده، اما نتوانسته این معضل را به طور کامل حل کند.

وی ادامه داد: در ۶۰ سال اخیر بحث مدیریت عرضه و تقاضای سفر مطرح شده است که برای اجرای آن باید سه سیاست کلی شامل حذف سفر‌های غیرضروری، تشکیل ستاد جامع همه سازمان‌های مرتبط با ترافیک و اولویت دادن به حمل و نقل پرظرفیت، را دنبال کرد.

سلیمی با بیان اینکه جاده‌های ما چاق شده و باید لاغر شوند، گفت: باید بافت مرکزی شهر در اختیار پیاده‌رو و حمل و نقل پاک باشد و در کنار آن، خطوط انبوه‌بر فعال باشد که بتواند تقاضای سفر در بافت مرکزی شهر را پاسخ دهد.

وی به اقدامات محدودکننده برای کنترل ترافیک اشاره کرد و گفت: از جمله این اقدامات می‌توان از واقعی کردن قیمت سوخت، اخذ عوارض و مالیات بر مصرف سوخت، ایجاد محدودیت در تردد و قیمت گذاری معابر یاد کرد.

معاون عملیات پلیس راهور فراجا، اقدامات اصلاح کننده را شامل ایجاد و ترغیب هم‌پیمایی، ایجاد پارک سوارها، ارائه خطوط پرسرعت برای خودرو‌های چند سرنشین، جابه جایی ساعت کار، مدیریت پارکینگ‌ها و توسعه حمل و نقل غیرموتوری دانست.

کاهش قیمت راهکار حل مشکل ترافیک نیست

محمود موسوی، مشاور هیات مدیره اسنپ، به مساله استفاده از استارتاپ‌ها برای حل معضل ترافیک پرداخت و گفت: درست است که قیمت‌های استفاده از خودرو پایین است و این قیمت‌ها باید اصلاح شود، اما این مساله راهکار حل مشکل ترافیک نیست.

وی با اشاره باریک شدن راه‌ها برای عدم امکان تردد خودرو در معابر اشاره کرد و گفت: در سئول چنین تجربه‌ای با موفقیت انجام شد، اما متناسب با کاهش سطح معابر، حمل ونقل عمومی هم توسعه پیدا کرد.

مشاور هیات مدیره اسنپ بزرگترین مشکل شرکت‌های استارتاپی در حوزه حمل و نقل را، مساله قوانین دست و پاگیر دانست و گفت: استارتاپ‌ها نیاز به قانون‌زایی و قانون زدایی دارند. نیاز داریم به اینکه قوانین دست و پاگیر اصلاح شوند و نظارت بر اجرای قوانین بیشتر باشد.

تشکیل کمیته‌های کارشناسی برای بررسی مدل‌های ترافیکی

سعید توفیق نژاد، از معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی در این جلسه با اشاره به برنامه‌ریزی‌های این وزراتخانه برای کاهش ترافیک، اظهار کرد: وقتی قیمت سوخت پایین باشد، در مواجهه با مد حمل و نقل همگانی، خودروی شخصی برنده می‌شود. اما این مداخله کلان است.

وی ادامه داد: باید سطح مداخله را در طرح‌های ترافیکی مشخص کنیم؛ طرح‌های جامع ترافیک و شهرسازی، شاید امروز تدوین و اجرا شوند، اما نتیجه آن، سال‌ها بعد دیده می‌شود.

وی بیان کرد: وزارت راه و شهرسازی آمادگی دارد که کمیته‌های کارشناسی تشکیل شود و هر راهکاری را در سطح خرد یا کلان، به صورت دقیق‌تری بررسی کند.

توفیق نژاد تصریح کرد: این دغدغه باید در ذهن مدیران دولتی ایجاد شود و یک بار برای همیشه به سمت حل کردن این موضوع برویم نه اینکه دوباره مستندات غیرمفید را جمع آوری کنیم.

لزوم توجه به حمل و نقل غیرموتوری

میقات حبیبان، عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر نیز در این جلسه بیان کرد: مهم این است که چالش‌های ترافیکی به طور دقیق شناسایی شوند. یکی از این چالش‌ها عدم مدیریت متمرکز درباره این معضل است.

وی با بیان اینکه تردد موتورسیکلت‌ها باید مدیریت شود، گفت: وقتی کنترلی روی تردد موتورسیکلت‌ها نداریم، طرح ترافیک و آلودگی هوا هم بگذاریم، فرد از موتورسیکلت برای تردد در طرح استفاده می‌کند.

وی یکی دیگر از چالش‌ها در برخورد با ترافیک را مقبولیت سیاست‌ها دانست و گفت: ما در سیاست‌گذاری‌ها، میزان مقبولیت برنامه‌ها را نزد مردم بررسی نمی‌کنیم. اینکه مردم درباره این سیاست‌ها چه فکری می‌کنند، اهمیت زیادی دارد. حتی محل هزینه کرد عوارض در افزایش مقبولیت سیاست‌ها اثرگذار است.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: چالش دیگر ما به مشارکت شهروندان در مدیریت حمل و نقل مرتبط است. یکی از موارد خوب در این زمینه استفاده از استارتاپ‌ها است که حتی می‌تواند در قانون پذیر کردن شهروندان موثر باشد.

وی با بیان اینکه برای حمل و نقل غیرموتوری برنامه ریزی نداریم، گفت: تاکنون هر برنامه‌ریزی صورت گرفته، برای بهتر شدن ترافیک بوده و کاری به عابر پیاده و دوچرخه سوار نداشته‌ایم.

مدیریت یکپارچه در کنترل ترافیک

رضا گلشن خواص، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت نیز با اشاره به عدم یکپارچگی در قانون‌گذاری در حوزه حمل و نقل، گفت: ما قانون حمل و نقل نداریم، قوانین مختلفی داریم که بخش‌های مختلف حمل و نقل آن‌ها را تدوین کرده‌اند. بسیار مهم است که به نقص این قوانین پرداخته شود.

وی با بیان اینکه ۱۷ دستگاه در آلودگی هوا مسئول هستند، گفت: تا زمانی که در حوزه تنظیم گری و مدیریت ترافیک شهری، تصمیم گیری یکپارچه صورت نگیرد، مدیریت ترافیک امکان پذیر نخواهد بود.

عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت افزود: چند شورای عالی در حوزه ترافیک و حمل و نقل داریم و وجود این شورا‌های متعدد نشان دهنده وضعیت نامناسب ما در حوزه تصمیم گیری درباره ترافیک است.

تضاد قوانین ترافیکی

علی صابری، از سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور نیز در این جلسه بیان کرد: یکی از مشکلات ما این است که قوانین در تضاد یکدیگر هستند.

وی گفت: قانون هوای پاک داریم که در متن آن اشاره شده که شرکت‌های بیمه گر نباید خودروی فرسوده را بیمه کنند. اما در ماده هشت همین قانون، وظیفه تعیین خودرو‌های فرسوده به سازمان محیط زیست سپرده شده است. اما آیین نامه اجرایی آن به تصویب شورای نگهبان نرسید و در نهایت سن مرز فرسودگی تصویب شد؛ بنابراین دیگر خودروی فرسوده را نمی‌توانیم مشخص کنیم.

وی با اشاره به اینکه باوجود قانون ساماندهی خودرو، اسقاط خودرو اصلا انجام نمی‌شود، گفت: صنعت خودروسازی اصلا به روز نیست و در بحث تولید اتوبوس و تاکسی صرفا ایران خودرو دخیل است و وقتی صحبت از واردات می‌شود، تولیدکننده‌ها مقاومت می‌کنند و با مشکل مواجه می‌شویم.

صابری ادامه داد: قوانین مدیریت ترافیک بر حمل و نقل عمومی تأکید دارند و هیچ دستوری برای شهرداری‌ها نداریم که در تقاضای سفر و تردد در معابر باید چه اقداماتی صورت گیرد.

فرهنگ سازی ترافیکی در مدارس

محمدمهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز در این جلسه با اشاره به ضرورت فرهنگ‌سازی برای استفاده از زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی، اظهار کرد: شاید بهترین راهکار این باشد که موضوعات فرهنگی و اجتماعی از طریق مدرسه به مردم منتقل شود.

وی گفت: برای اصلاح ترافیک یا کاهش سفر‌های غیرضروری اگر در سنین پایین‌تر فرهنگ سازی صورت بگیرد، در ذهن دانش آموزان هک می‌شود و در بزرگسالی خود را نشان می‌دهد.

معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، بیان کرد: این موضوع در دروس مختلف و پایه‌های مختلف گنجانده شده است، اما نباید به محتوای کتب درسی اکتفا کرد. طراحی بازی، ایجاد پارک‌های ترافیکی و ... در فرهنگ سازی استفاده از حمل و نقل عمومی و کاهش ترافیک اثرگذار است.

کارآمدسازی و روزآمدسازی قوانین مدیریت شهری

منصوره کریمی، از سازمان اداری و استخدامی کشور با اشاره به اینکه دورکاری و ساعت شناور راهکار‌های کوتاه برای حل مشکلات ترافیک هستند، اظهار کرد: آنچه این سازمان بتواند در حل معضل ترافیک کمک کند در حوزه روزآمد و کارآمدی قوانین است.

وی گفت: انسجام بخشی با دستگاه‌های اجرایی و همکاری با سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها برای روزآمدسازی قوانین حوزه مدیریت شهری از دیگر کمک‌های سازمان اداری و استخدامی برای حل این مشکل است.

گفتنی است در پایان این نشست مقرر شد تا با جمع‌بندی نظرات بیان شده، راهکار‌هایی جهت کاهش و رفع ازدحام ترافیکی تدوین و بیانیه سیاستی در این زمینه منتشر شود و همچنین کارگروهی تخصصی به منظور پیگیری موارد ایجاد شود.