چهارمحال و بختیاری با ۲۶ هزار تن ماهی سردآبی رتبه نخست در تولید این صنعت نوین بخش کشاورزی را دارد، اما گاهی برای رسیدن به اهداف تعیین شده نیز گرفتار مشکلاتی است که نیازمند رفع شدن است.

شیلات از جمله صنایع بخش کشاورزی است که انواع آبزیان برای رسیدن به وزن و سن مناسب تحت مراقبت و رشد قرار می‌گیرند و با افزایش جمعیت به عنوان یکی از منابع تامین کننده غذا برای انسان‌ها به شمار می‌رود.

صنعت پرورش ماهی به‌عنوان صنعتی درآمدزا یکی از زیرمجموعه‌های آبزی‌پروری به شمار می‌رود و به طور معمول فعالان این بخش ماهی‌هایی مانند قزل‌آلا، کپور، آزادماهی (سالامون)، تیلاپیا، ماهی کول و گربه‌ماهی را پرورش می‌دهند.

چهارمحال و بختیاری به دلیل دارا بودن مزیت نسبی در تولید ماهیان سردآبی به‌عنوان قطب تولید ماهیان سردآبی کشور شناخته شده است؛ این استان با آب و هوایی سرد و خشک و برخورداری از منابع آبی از جمله ۲ سرشاخه رودخانه کارون و زاینده رود، چشمه‌ها، قنات‌ها، چاه‌های کشاورزی، رودخانه‌های دائمی، تالاب‌ها و سد‌های مخزنی کشاورزی و برق‌آبی نقش مهمی در تولید ماهیان سردآبی را به خود اختصاص داده است.

شرایط آب و هوایی خنک، دمای مفید برای رشد، تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی به خصوص ماهی قزل‌آلا که یکی از ماهی‌های مفید با گوشت سفید و کم استخوان است و طرفداران خاص خود را دارد، این استان را از این حیث متمایز کرده است و با تولید ۲۶ هزار تن ماهی قزل‌آلا به قطب نخست تولید ماهیان سردآبی کشور تبدیل کرده است.

با توجه به قابلیت چهارمحال و بختیاری در بخش پرورش ماهیان سردآبی تاکنون برای استفاده از این مزیت نسبی بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری با همت دولت و بخش خصوصی انجام شده است و با این سرمایه‌گذاری زمینه اشتغال ۲ هزار و ۵۰۰ نفر به صورت مستقیم و پنج هزار نفر به صورت غیر مستقیم در این استان فراهم شده است.

دستیابی استان چهارمحال و بختیاری به زنجیره کامل ارزش در بخش تولید ماهیان سردآبی با برنامه‌ریزی‌ها و انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم در این بخش و جلوگیری از خروج ارز از کشور به‌عنوان یک مزیت و قابلیت مهم در استان به شمار می‌رود.

تولید ۸۰ تخم چشم‌زده ماهی قزل‌آلا در واحد‌های تکثیر استان که تا پیش از این به صورت ۱۰۰ درصد وارداتی بود برای تولید بچه ماهی باکیفیت بعنوان نخستین حلقه، ایجاد مزارع پرورش و برخورداری آن‌ها از بکرترین منابع آبی، وجود بهترین و مدرن‌ترین واحد‌های فرآوری و بسته‌بندی، برخورداری از مدرن‌ترین کارخانه خوراک آبزیان بعنوان قلب تپنده این صنعت و وجود توانمندی لازم برای صادرات، وجود کارخانه‌های پودر ماهی و خودکفایی در زمینه واردات این ماده و شکل‌گیری سیستم حمل و نقل آبزیان از جمله زیرساخت‌هایی است که در قالب زنجیره ارزش در استان ایجاد شده است.

دریافت کد بهداشتی (IR) کشور روسیه از سوی ۲ واحد فرآوری در چهارمحال و بختیاری و صادرات مستقیم قزل‌آلای تولیدی استان به روسیه از جمله مهترین گام‌های برداشته شده برای بهبود صادرات و ارزآوری بیشتر و این فراورده پروتئینی در این استان است در حالی که تا پیش از این محصول تولیدی برای فرآوری باید در کشور‌های ارمنستان و آذربایجان فراوری و پس از آن به کشور روسیه ارسال می‌شد.

با توجه به تقویت زیرساخت‌ها و شرایط فراهم شده امروز صنعت پرورش ماهیان سردآبی در چهارمحال و بختیاری از ابتدای سال‌جاری تاکنون بیش از ۲۰ میلیون دلار ارزآوری برای استان و کشور به دنبال داشته است.

مدیر شیلات و آبزیان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: در زمان حاضر این استان بیش از ۴۸۰ مزرعه پرورش ماهی فعال دارد که سال گذشته ۲۶ هزار تن ماهی قزل‌آلا از این مزرعه‌ها برداشت و روانه بازار شده است.

نامدار ملک‌پور افزود: افزون بر این با توجه به ظرفیت‌های موجود در استان چهارمحال و بختیاری در زمان حاضر پروانه تاسیس بیش از ۲۱۰ مزرعه پرورش ماهی نیز در این استان صادر شده است که در صورت تامین اعتبار لازم و فعالیت این مزرعه‌ها انتظار می‌رود بیش از ۱۰ هزار تن به ظرفیت تولید این استان اضافه شود.

وی ادامه داد: افزون براین نزدیک به ۶ مجتمع پرورش ماهی نیز در دست مطالعه است که با برطرف شدن برخی موانع اجتماعی و پرداخت تسهیلات انتظار می‌رود انتهای سال آینده و یا در پایان سال ۱۴۰۴ پروانه تاسیس این مجتمع‌ها صادر و ساخت و ساز آن‌ها آغاز شود.

مشکلاتی که پیش روی مزرعه‌داران است

اما صنعت پرورش ماهی با تمام مزیت‌ها، ارزآوری مناسب و اشتغال‌زایی موثر که می‌تواند گامی مهم و موثر در مسیر رهایی چهارمحال و بختیاری از اقتصاد و صادرات تک محصولی باشد؛ فعالان و پرورش دهندگان این بخش با مشکلات و تنگنا‌هایی روبرو هستند که شنیدن سخنان این افراد در این نوشتار خالی از لطف نیست.

مدیرعامل اتحادیه آبزی‌پروران چهارمحال و بختیاری که سال‌ها در این حرفه فعال است در خصوص مزایای ماهی قزل‌آلای سردآبی به خبرنگار ایرنا گفت: این استان سردسیر به دلیل قرار گرفتن در دامنه زاگرس از بهترین و بکرترین آب‌های چشمه‌ها، رود‌ها و قنات‌ها برخوردار است و همین امر موجب شده بهترین ماهی قزل‌آلای سردآبی دراین استان پرورش یابد.

ولی الله عالی‌پور پرورش‌دهنده ماهی قزل‌آلای سردآبی افزود: این نوع ماهی به دلیل گذراندن دوره پرورش در آب‌های سرد زاگرس بهداشتی‌ترین نوع ماهی پرورشی به شمار می‌رود و هر فضا و هر محیطی را تحمل نمی‌کند به همین دلیل این نوع ماهی خاصیت ضد سرطانی دارد، اما به دلیل اطلاع رسانی نامناسب این ماهی در مردم استان جایگاه مناسبی از لحاظ مصرف ندارد.

گردشگری حلقه مفقوده مزارع پرورش ماهی در چهارمحال و بختیاری

در بسیاری از استان‌های فعال کشور در زمینه پرورش ماهی با ایجاد زیرساخت‌های مناسب گردشگری از این مزیت و قابلیت برای جلب و جذب گردشگر استفاده می‌شود درحالی که در استان چهارمحال و بختیاری با وجود چشمه سار‌های متعدد و شمار مزرعه‌های پرورش ماهی، اما از این صنعت پرسود در کنار آبزیپ‌روری غفلت شده است.

عالی‌پور اظهار کرد: با وجود ظرفیت‌های متعدد گردشگری در چهارمحال و بختیاری با ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله آلاچیق‌های متعدد، حضور افراد متبحر و آشنا با شیوه‌های پخت ماهی می‌توان این امکان را فراهم کرد که گردشگر پس از رصد ماهی در استخر و صید آن به شیوه دلخواه او طبخ و مورد استفاده قرار گیرد.

به اعتقاد این پرورش‌دهنده ماهی، با تقویت ظرفیت گردشگری در کنار استخر‌های پرورش ماهی ضمن تامین امنیت گردشگر؛ زمینه فروش بدون واسطه ماهی تولیدی برای پرورش دهنده فراهم می‌شود.

تولیدی که استقبال چندانی از سوی میزبانان خود ندارد

دامداری در چهارمحال و بختیاری پیشینه تاریخی دارد و غذای اصلی مردم این منطقه گوشت است و به مصرف و پخت مواد غذایی دیگری از جمله ماهی علاقه چندانی ندارند به همین دلیل سرانه مصرف گوشت قرمز در این استان نسبت به سایر مواد پروتیینی بالاتر است.

به گفته مدیرعامل اتحادیه آبزی پروران چهارمحال و بختیاری، این استان از لحاظ تولید ماهی پرورشی حرف اول را در کشور می‌زند، اما از لحاظ مصرف جزو استان‌های آخر به شمار می‌رود که باید در خصوص خاصیت ماهی و مزیت‌های استفاده از این آبزی فرهنگ‌سازی لازم انجام شود.

وی به این نکته نیز اشاره می‌کند که به دلیل استقبال کم مردم از این فرآورده پروتیینی ۹۰ درصد ماهی پرورشی تولیدی در استان با کامیون‌های یخچال‌دار به استان‌های همجوار ارسال می‌شود.

کمبود بچه ماهی مهمترین نیاز پرورش دهندگان

تامین بچه ماهی از مهمترین نهاده‌های مورد نیاز در بحث پرورش است که به گفته مسوولان در زمان حاضر با توجه به شمار استخر‌های پرورش ۵۰ میلیون قطعه بچه ماهی نیاز است این درحالی است که تنها ۳۰ میلیون قطعه در درون استان و مابقی باید از خارج از استان تامین شود.

به گفته مدیرعامل اتحادیه آبزی پروران چهارمحال و بختیاری؛ فعالان این حوزه با توجه به سواد، دقت و تجربه‌ای که دارند توان و ظرفیت تولید بچه ماهی مورد نیاز را دارند، اما حضور باند‌های مافیایی و رانت‌خوار با هدف مال‌اندوزی اجازه رسیدن استان به استقلال کامل در این بخش را نمی‌دهند.

از نظر این پرورش‌دهنده، خودکفایی در صنعت پرورش ماهی به معنی استقلال در تولید تخم، بچه ماهی و پروار کردن فرآورده است که با توجه به آب‌های بکر، وجود زیرساخت‌های لازم و تجربه و دانش کار رسیدن به این افق دور از دسترس نیست.

پایانه فروش ماهی؛ ضرورتی اجتناب ناپذیر

نبود بازار قوی برای فروش ماهی قزل‌آلا در استان موجب شده که امروز بیشتر ماهی تولیدی به خارج از استان ارسال و بیشترین سود نیز نصیب دلالان و واسطه‌ها شود، این در حالی است که با ایجاد پایانه‌ای قوی در این خصوص امکان سامان یافتن بازار ماهی در استان فراهم‌تر می‌شود.

به گفته مدیرعامل اتحادیه آبزی‌پروران چهارمحال و بختیاری، ایجاد پایانه‌ای در مرکز استان که تولید کننده بتواند به صورت مستقیم و بی واسطه با تاجر خارجی و یا نماینده و اتحادیه وارد مذاکره و معامله شود از جمله ضرورت‌هایی است که به دلیل برخی کارشکنی‌های واسطه‌ها و دلالان استان تاکنون از مزیت چنین پایانه‌ای محروم بوده است.

عالی‌پور افزود: بیشترین سود پرورش ماهی نصیب دلالان و واسطه‌ها می‌شود، چون این افراد به دلیل نبود پایانه فروش، ماهی تولیدی در استخر‌های پرورش را به قیمت بسیار پایین معادل یک میلیون ریال از تولید کننده خریداری و به قیمت بیش از سه میلیون ریال به تاجر می‌فروشند.

وی تاکید کرد: مهمترین درخواست تولیدکنندگان ماهی پرورشی در چهارمحال و بختیاری ایجاد پایانه فروش است که با راه‌اندازی این پایانه و تقویت ارتباط با اتاق بازرگانی و بازاریابی درست و منطقی واسطه‌ها و دلالان حذف و سود حاصل از فروش محصول به تولیدکننده و مزرعه دار می‌رسد.

عالی‌پور ادامه داد: میزان و کیفیت محصول تولیدی ماهی پرورشی در استان چهارمحال و بختیاری قابلیت داشتن رایزن اقتصادی و بازاریاب را دارد.

کمبود نقدینگی و بالا بودن هزینه‌های تولید از جمله مهمترین مشکلات تولید کنندگان در هر بخش به خصوص فعالان پرورش ماهی به شمار می‌رود این در حالی است که تلفیق سرمایه مناسب، شم اقتصادی و دانش متخصصان شیلاتی می‌تواند صنعت پرورش ماهی را تبدیل به یک روش مطمئن برای کسب درآمد تبدیل کند.

یکی از پرورش‌دهندگان ماهی در چهارمحال و بختیاری افزود: بانک‌ها نه تنها حمایتی از پرورش‌دهنده نمی‌کنند بلکه سنگ‌اندازی‌هایی را نیز انجام می‌دهند که موجب دلسردی تولید کننده می‌شود.

بهروز فاضلی گفت: گردش مالی یک کیلو ماهی قزل‌آلا برای تولیدکننده حدود یک میلیون تا یک میلیون و ۱۰۰ هزار ریال است و اگر یک پرورش‌دهنده یک مزرعه ۵۰ تنی داشته باشد حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیارد ریال سرمایه در گردش نیاز دارد این در حالی است امروز گرفتن تسهیلات از بانک‌ها بسیار سخت و نیاز به پوشیدن یک کفش آهنین دارد.

به اعتقاد این پرورش‌دهنده با توجه به گران بودن نهاده‌ها از جمله تخم، بچه و خوراک ماهی حمایت و اعتماد بانک‌ها به تولیدکننده ماهی پرورشی از جمله ضرورت‌ها و نیاز‌های این صنعت پرسود است که امروز به دلیل نبود این حمایت و همکاری، بیشتر تولیدکنندگان درصدد تغییر کاربری و یا خشک کردن مزرعه‌های پرورش ماهی خود هستند.

فاضلی ادامه داد: این صنعت امروز بیش از هفت هزار و ۵۰۰ فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم را در چهارمحال و بختیاری ایجاد کرده است و تعطیلی این واحد‌ها و وارد آمدن هرگونه آسیب به این صنعت می‌تواند مشکلات زیادی را برای استان به وجود آورد.

فاضلی با انتقاد از برخی ناهماهنگی‌ها و طولانی شدن روند اداری برخی از امور اظهار کرد: انجام برخی از کار‌ها از جمله تمدید پروانه بسیار زمان‌بر است در حالی که انجام همه کار‌ها وابسته به داشتن پروانه کار است و نداشتن آن امکان انجام هر کاری را با مشکل روبرو می‌کند.

وی گفت: سازمان‌های مسوول و متولی چهارمحال و بختیاری باید بتوانند برنامه کارشناسی، جامع و کاملی که فرایند‌های تولید را برای تولیدکننده روان کُند را تنظیم کنند و همچنین سیستم اداری کُند و وظایف مشخص و تعریف شده نیست.

فاضلی، نداشتن کارگر ماهر پرورش ماهی، مطالبه دستمزد بالا و خارج از توان تولیدکننده را از دیگر مشکلات فعالان صنعت پرورش ماهی در چهارمحال و بختیاری عنوان کرد و معتقد است برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی برای تربیت کارگران متخصص از دیگر نیازمندی‌های پرورش ماهی در این استان است که باید به آن پرداخته شود.

وی همچنین مکانیزه کردن و دسترسی به فناوری را از دیگر نیازمندی‌های صنعت پرورش ماهی در استان عنوان و اضافه کرد: در برخی کشور‌های پیشرفته در ۱۰ لیتر آب ۱۵۰ تن ماهی تولید می‌شود این درحالی است که در زمان حاضر پرورش دهندگان چهارمحال و بختیاری با صرف ۶۰۰ لیتر آب تنها ۱۵۰ تن ماهی تولید می‌شود.

گلایه‌های پرورش‌دهندگان ماهی از شرکت آب منطقه‌ای

مدیرعامل اتحادیه آبزی پروران چهارمحال و بختیاری گفت: رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها مربوط به همگان است و ورود بار میکروبی ناشی از پرورش به این منابع آبی مورد پسند هیچ یک از پرورش دهندگان نیست.

به گفته عالی‌پور، در کشور‌های پیشرفته خروجی بار میکروبی آب‌های استخر‌های پرورش ماهی گرفته، رسوب‌گیری و ذخیره و به‌عنوان کود سبز برای گلخانه‌ها استفاده می‌شود؛ این اقدام درآمد خوبی برای مزرعه‌دار دارد و خروجی آب با پنج درصد بار میکروبی وارد رودخانه می‌شود درحالی که این بار میکروبی در چهارمحال و بختیاری چند درصد بالاتر از این میزان است.

وی در خصوص پرداخت حق‌آبه از سوی پرورش‌دهندگان ماهی به خبرنگار ایرنا افزود: فعالان این بخش انتظار دارند شرکت آب منطقه‌ای در قبال دریافت حق‌آبه زیرساخت‌هایی را ایجاد و خدماتی را ارائه کند در این صورت پرورش‌دهندگان نیز برای حفاظت از رودخانه‌ها و چشمه‌ها که متعلق به همگان است با کمال میل وجه تعیین شده برای حق‌آبه را پرداخت می‌کنند.

یکی از کارشناسان آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در این رابطه اضافه کرد: در زمان حاضر از حدود یک هزار و ۱۰۰ مزرعه تعداد ۴۰۰ مزرعه پرورش ماهی فعال است و حدود سه میلیارد مترمکعب آب گذری به مزارع پرورش ماهی استان تخصیص می‌یابد.

حسین خلیل‌مقدم اظهار کرد: در پرورش ماهی آب گذری از یک طرف وارد مزرعه و از طرف دیگر خارج می‌شود و کیفیت آب خروجی به واسطه غذا‌هایی که پرورش‌دهندگان به ماهیان می‌دهند و پسماند ماهی تغییر می‌کند به همین دلیل تکلیف شده پرورش‌دهندگان برای کنترل آلودگی‌ها و حفظ کیفیت آب از درام فیلتر استفاده کنند.

وی، حضور گروه‌های گشت و بازرسی شرکت آب منطقه‌ای در مزارع با هدف نحوه و میزان برداشت و پایش مزارع را از دیگر اقدامات شرکت آب منطقه‌ای عنوان کرد.

خلیل‌مقدم با اشاره به تمکین نکردن برخی افراد به قوانین ادامه داد: به دلیل سهل‌انگاری و توجه نکردن به قوانین برخی از تولیدکنندگان اقدام به ایجاد حوضچه‌هایی خارج از ضوابط و بدون استعلام می‌کنند که کیفیت آب برخی از رودخانه‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

ظرفیت فرآوری و صنایع تبدیلی استان متناسب با تولید نیست

یکی از پرورش‌دهندگان ماهیان سردآبی و عضو اتحادیه آبزیان شهرستان کیار نیز گفت: صنایع فرآوری، بسته‌بندی و صنایع تبدیلی فعال در چهارمحال و بختیاری متناسب با ظرفیت تولیدی استان رشد نکرده است و این استان تنها تولیدکننده ماهیان سردآبی است و بازار مصرف این فرآورده را نتواسته به گونه فرآوری و بسته‌بندی تامین کند.

علی نصیری افزود: به تازگی بخش خصوصی اقدام به راه‌اندازی کارخانه‌های بسته‌بندی و فرآوری در خصوص ماهیان سردآبی در چهارمحال و بختیاری کرده است، اما هنوز این تاسیسات به شکل گسترده و پیشرفته که بتواند نیاز استان را تامین کند، نیست.

به گفته نصیری، به دلیل محدودیت ظرفیت و زیرساخت بسته‌بندی و فرآوری بیش از ۹۰ درصد بازار مصرف ماهیان تولیدی چهارمحال و بختیاری به صورت صید شده به بازار تهران ارسال می‌شود.

این پرورش‌دهنده به این نکته نیز اشاره می‌کند که به دلیل انجام نشدن کار کارشناسی شده، صدور مجوز‌های بی‌رویه و رعایت نکردن فواصل مزرعه‌ها احتمال آلودگی رودخانه‌ها را به همراه داشته باشد.

نصیری با اشاره به اینکه نبود دقت و نظارت کافی از سوی سیستم اداری باعث شده تولیدکنندگان بسیار آسیب ببینند ادامه می‌دهد: در کنار تولید خوب سلامت تولید نیز مهم است که توجه به این امر باعث شده هزینه‌های تولید به دلیل تهیه دارو افزایش یابد.

ماهیان سردآبی نبض جهش تولید در چهارمحال و بختیاری

مدیر شیلات و آبزیان جهاد کشاورزی چهارمحال وبختیاری به خبرنگار ایرنا می‌گوید: نزدیک به ۹۰ درصد تولید ماهیان سردآبی این استان به شهر‌های بزرگ شامل تهران، اصفهان، مشهد و خوزستان و قسمتی نیز به خارج از کشور مانند ارمنستان، روسیه، کشور‌های حاشیه خلیج فارس و عراق صادر می‌شود.

نامدار ملک‌پور برضرورت همکاری بیشتر شرکت آب منطقه‌ای استان در خصوص صدور برخی از استعلام‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: شرکت آب منطقه‌ای سهم آب شرب و کشاورزی استان را تامین و مازاد این آب را به آبزی پروری اختصاص می‌دهد که در صورت همکاری این شرکت با شیلات در خصوص تامین آب زمینه افزایش ظرفیت وجود دارد.

او در خصوص کارخانه‌های فرآوری و بسته‌بندی فعال در چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا توضیح می‌دهد: در زمان حاضر ۱۰ کارخانه فرآوری و صنایع بسته بندی با ۳۵ هزار تن ظرفیت فعال است و تلاش می‌شود تا اضافه شدن یک کارخانه دیگر ظرفیت استان در این خصوص از ۳۵ به ۴۰ هزار تن افزایش یابد.

به گفته ملک‌پور، در زمان حاضر بیشتر کارخانه‌های فرآوری استان محصول را به صورت فیله‌ای و تکه‌ای مطابق سفارش بسته‌بندی و به خارج از کشور صادر می‌شود این درحالی است که اگر تسهیلات لازم از سوی بانک‌ها به این فعالان این صنعت در بخش تولید و فرآوری تخصیص یابد به طور حتم امکان ایجاد کارخانه‌های چند جانبه وجود دارد.

وی افزود: با توجه به گرفتن کد بهداشتی برای صادرات محصول انتظار می‌رود تا پایان امسال بیش از ۵۰۰ تن محصول فرآوری و بسته‌بندی شده از چهارمحال و بختیاری به کشور‌های هدف از جمله روسیه صادر شود.

مدیرشیلات و آبزیان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری در خصوص آلودگی رودخانه‌ها براثر ورود بار میکروبی ناشی از پرورش در رودخانه‌ها می‌گوید: نصب درام فیلتر با هدف جلوگیری از ورود پساب آلوده همواره مورد تاکید شرکت آب منطقه‌ای و مجموعه جهاد کشاورزی است که انتظار می‌رود پرورش دهندگان به این امر توجه لازم داشته باشند.

او با اشاره به سنتی بودن مزرعه‌های پرورش ماهی در چهارمحال و بختیاری ادامه می‌دهد: با مکانیزه کردن استخر‌ها ظرفیت تولید افزایش می‌یابد به همین دلیل تلاش می‌شود زمینه مکانیزه کردن این استخر‌ها فراهم شود.

منبع: ایرنا