همه چیز درباره اجلاس احیای «راه ابریشم»؛ مشارکت شهرداری منجر به تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل خواهد شد؟
باید منتظر ماند و دید مشارکت شهرداری تهران در اجلاس «کمربند و جاده» در پکن تا چه اندازه می‌تواند به گسترش زیرساخت‌های ریلی و ناوگان عمومی پایتخت کمک کند؟
ابتکار «کمربند و جاده» را نخستین بار رئیس‌جمهور چین سال ۲۰۱۳ مطرح کرد؛ برنامه‌ای از خطوط مختلف مواصلاتی که می‌توانست اصلیترین مسیر تجارت شرق به غرب باشد. حالا در آستانه ۱۰ سالگی این ایده، پکن میزبان سومین نشست سران و شهرداران کشورهای مشارکت‌کننده است. علیرضا زاکانی شهردار تهران نیز به‌نمایندگی از ایران در این اجلاس حضور دارد.
ماجرای ایده چینی‌ها، اما چیست؟ مشارکت تهران در این اجلاسیه دستاوردهایی را برای مردم خواهد داشت؟ ابتکار کمربند و جاده از کجا آمد؟ اولین بار شی‌جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین ۱۰ سال پیش یعنی سپتامبر ۲۰۱۳ در سفر به قزاقستان (اجلاس آسه‌آن) مطرح کرد؛ وی گسترش مناسبات تجاری و توسعه روابط بین منطقه‌ای را از اهداف این طرح عنوان کرد. طرحی که می‌خواست روی ویرانه‌های جاده باستانی «راه ابریشم» بنا شود؛ بعلاوه الحاقات و زیرساخت‌های نو: مسیر‌های دریایی، بنادر پیشرفته برای کشتی‌رانی و لوله‌های نفت و گاز برای انتقال انرژی.
مثلاً در همین سال‌ها چین با احداث یک بندر و سرمایه‌گذاری حدود ۶۰ میلیارد دلار برای ساخت آزادراه‌های جدید در پاکستان، تلاش کرد یکی از قطعه‌های مهم احیای راه باستانی ابریشم را، تکمیل کند. این موضوع البته از جانب دو طرف، بعنوان یک سرمایه‌گذاری «بُرد-بُرد» محسوب می‌شد؛ از یک سو چین که می‌توانست با تکمیل این جاده، هژمون سیاسی خود را تکمیل کند. از سوی دیگر پاکستان که اقتصاد معیوب خود را می‌توانست ارتقا دهد.
آن‌ها هم‌چنین برای تکمیل زیرساخت‌های این جاده در بخشی زمینی، مبالغ گزافی را در دیگر کشورهای این مسیر، هزینه کردند. از آذربایجان، بلاروس، و صربستان گرفته تا حتی حکومت جدید طالب‌ها در افغانستان! در سال ۲۰۱۷ در لیست ۱۰ پیمانکار بزرگ ساخت اتوبان و جاده در سراسر دنیا، ۸ تای آن‌ها چینی بودند!
در مسیر دریایی نیز چین بالغ بر ۱.۵ میلیارد دلار در «سری‌لانکا» برای ساخت یک بندر جدید در مسیر دریایی راه ابریشم، سرمایه‌گذاری کرد. مسیر دریایی راه ابریشم جدید می‌توانست شرق دور را به آفریقا و اروپا متصل کند. سرمایه‌گذاری چین تنها منحصر در سری‌لانکا نماند و چشم‌بادامی‌ها وارد بنادر مهم دیگر دنیا در دبی، جیبوتی، یونان، اسپانیا و حتی پِرو شدند.
چین تمام این سال‌ها حسابی برای این طرح هزینه کرد؛ کارشناسان ایده چشم‌بادامی‌ها را عملاً گران‌ترین سرمایه‌گذاری تاریخ می‌دانند. کشورهای متعددی هم در این سال‌ها به این طرح پیوسته‌اند؛ بویژه آن‌ها که از یک‌جانبه‌گرایی و تحریم‌های دنیای غرب عاصی شده بودند. تخمین دقیقی از هزینه‌کرد چینی‌ها برای تکمیل این مسیر در دست نیست؛ دست‌کم، اما صحبت از بیش از ۲۵۰۰ عنوان پروژه در بیش از ۱۰۰ کشور دنیاست!
هزاران سال مسیر ابریشم، بزرگترین مسیر تجارت دنیا بود. راهی که از دورترین نقاط چین شروع و باعبور از ترکستان و کشورهای آسیای میانه، به خراسان و ایران می‌رسید و از سرحدات غربی این خاک، به اروپا متصل می‌شد. بیشترین خرید ایرانی‌ها، اما از تاجران شرق دور، ابریشم خام بود. برای همین این مسیر به «جاده ابریشم» مشهور شد. نخستین بار یک جغرافی‌دان آلمانی در سال ۱۸۷۷ میلادی از این نام در اسناد استفاده کرد.
چین خروج از یک‌جانبه‌گرایی را مهم‌ترین شعار ایده «جاده و کمربند» می‌داند. ایده‌ای که برای بسیاری از جمله ایران جذاب است. متنوع‌سازی سبد سیاست خارجی از مهم‌ترین برنامه‌های اعلامی دستگاه سیاست خارجی است. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه در نشست هفتگی خود گفت: «از ابتکار کمربند و جاده که می‌تواند منجر به رونق تجارت شود، استقبال کردیم. در این مسیر تلاش‌های خودمان را انجام داده‌ایم. این ابتکارات می‌تواند منافع کشورهای عضو را تأمین کند.»
هانی‌زاده کارشناس مسائل شرق آسیا، اما به ایده آلترناتیو غرب برای دور زدن تلاش‌های چین در احیای جاده ابریشم اشاره می‌کند: «در نشست اخیر سران کشورهای گروه ۲۰ که اخیراً در هند برگزار شد، طرحی از آمریکا و کشورهای غربی ارائه شد که جاده‌ای ریلی و دریایی از هند احداث و به فلسطین اشغالی، شرق دریای مدیترانهو در نهایت به اروپا متصل بشود. البته تصور نمی‌کنم بدلیل هزینه بسیار بالا اجرایی شود.»
این کارشناس مسائل شرق آسیا به مشارکت «شهردار تهران» در این اجلاس بعنوان نماینده جمهوری اسلامی اشاره کرده و می‌گوید: «سفر زاکانی به چین در راستای برخی تحرکاتی که برای به حاشیه راندن احیای جاده ابریشم انجام شده، قابل توجه است. اگر جاده ابریشم احیا شود و تمام کشورهای محوری از جمله ایران، روسیه،چین و غرب و شرق آسیا به احیای جاده ابریشم کمک کنند، طبیعتا یک پویایی و شکوفایی در اقتصاد کشورهای این منطقه به وجود خواهد آمد.»
هانی‌زاده هم‌چنین معتقد است احیای این جاده می‌تواند به دور زدن تحریم‌های ظالمانه علیه ایران منجر شود: «سفر شهردار تهران به چین نقش مهمی در دورزدن تحریم های ایران از سوی آمریکا دارد. این سفر، کاملاً استراتژیک است که به همکاری‌های گسترده‌ای میان پایتخت‌های کشورهای منطقه از جمله چین، هند، ایران، کشورهای آسیای میانه، عراق، سوریه و لبنان منجر خواهد شد تا بتوانند با همکاری یکدیگر یک اقتصاد کاملا مستقلی را در شرق آسیا ایجاد کنند.
ابوالفضل ظهره‌وند سفیر سابق کشورمان در ایتالیا نیز معتقد است چین به‌زودی بعنوان اقتصاد اول دنیا نقش‌آفرینی خواهد کرد: «چینی‌ها به عنوان یک قدرت نوظهور که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ به قدرت اول جهان تبدیل شوند، نوعی استراتژی را دنبال می‌کنند که در صورت عملیاتی شدن می‌تواندچهره جهان را کاملاً تغییر دهد.» وی معتقد است در این مسیر کشورهایی که در کنار چین قرار دارند، می‌توانند از مزایای اقتصادی آن استفاده کنند.
ظهره‌وند نیز معقتد است اجلاس «کمربند و جاده» که در پکن در حال برگزاری است، نشست مهمی است و حضور شهردار تهران در آن می‌تواند به گسترش همکاری‌های اقتصادی ایران و دیگر کشورها منجر شود: «امید است آقای زاکانی بتوانند نقش ایران در استراتژی «یک جاده، یک کمربند» را نیز مورد بحث قرار دهند و ظرفیت‌های ایران را که البته چینی‌ها به آن واقف هستند، معرفی کنند.»
این کارشناس مسائل خارجی هم‌چنین به ظرفیت‌های بی‌نظیر شرکت‌های چینی بویژه در حوزه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی اشاره کرده و معتقد است مشارکت در مسیر احیای جاده ابریشم می‌تواند برای ما دستاوردهایی در این حوزه داشته باشد: «چینی‌ها توسعه ترانزیتی و حمل و نقلی را به عنوان یک راهبرد کلیدی به کار برده‌اند و تجربه بسیار خوبی دارند و علاوه بر این علاقمند به همکاری هستند؛ لذا ما می‌توانیم در حوزه ریلی از توان، تجربیات و تکنولوژی چینی‌ها استفاده کنیم.»
اولویت منافع ملی است؛ مشارکت در هر رویداد بین‌المللی می‌باید با همین هدف باشد. باید منتظر ماند و دید مشارکت شهرداری تهران در اجلاس «کمربند و جاده» در پکن تا چه اندازه می‌تواند به گسترش زیرساخت‌های ریلی و ناوگان عمومی پایتخت کمک کند؟
