روزگار سفید پنبه قهوه‌ای

قدمت قداستش به قرن نهم برمی گردد شاید همین قداست آن سبب شده تا اکنون نیز گره از بخت دردمندان و نیازمندان هم در موسسه خیریه حضرت رسول (ص) خوسف و بیرجند  می گشاید.

خوسف خاستگاه پنبه مله

در جغرافیای ایران، مهد و خاستگاه پنبه مله خوسف است که نوعی خاص و بی نظیر از پنبه است که در هیچ نقطه از ایران زمین و یا حتی دنیا یافت نمی شود.

اما چرا به این نوع پنبه مله می گویند؟ در اصطلاح  محلی مل به معنا خاک های نرمی است که پشت بندهای خاکی پس از بارندگی ها جمع می شود و چون خوسفی ها در گذشته وقتی بذر پنبه سفید را در پشت این بندها نشاء می کردند و به صورت دیم پنبه به بار می نشست و رنگ آن قهوه ای بود به آن پنبه مله می گفتند.

نکته جالب توجه در مورد پنبه مله این است که چون الیاف کوتاهی دارد به وسیله چرخ های دستی نخ ریسی قدیمی تبدیل به نخ نمی شد و با دست و چلک آن را به نخ مبدل می‌کرده اند.

رنگ قهوه ای این پنبه و الیاف کوتاه آن سبب شده تا گذشتگان این دیار آن را یک معجزه یا تقدس بدانند چرا که هم رنگش با پنبه ها معمولی متفاوت بوده و هم الیافی کوتاه داشته است.

همین تقدس داشتن این پنبه سبب می شد تا زنان هنرمند خوسفی با نخ آن  وسایل ببافند که نزد آن هم تقدس و تیمن داشته است از جمله سجاده،جانماز، پرده، سفره نان و ...

خوسف قطب تولید پنبه مله ایران

کاشت این پنبه خاص در قطب تولید پنبه مله ایران است با استمرار خشکسالی ها و نبود مشتری منسوخ شد و دیگر پنبه کاران خوسفی کمتر سراغ کاشت این نوع خاص رفتند تا این که بانی احیای پنبه مله خوسف برای احیای آن پا به میدان گذاشت در ابتدا هم چندان رغبتی از سوی مسئولان برای ثبت ملی و احیای این نوع خاص پنبه و تولیدات آن نبود اما معصومه کرمانی عضو موسسه خیریه حضرت رسول خوسف با کاشت نیم کیلو بذر پنبه مله آهنگ احیا آن را نواخت به طوری که اکنون مشتری ها درصف انتظارند برای سفارش هایشان.

ابتدا هم از سال ۸۲ که کار پارچه بافی در کارگاه دست های پرتوان موسسه خیریه حضرت رسول شروع پارچه هایی پنبه ای که در خوسف بافته می شود را خریداری و آن را تبدیل به البسه می کرد.

آغاز احیای پنبه مله

اما از سال ۹۲ تصمیم گرفت هنر پارچه بافی خوسف آن هم به ویژه با پنبه  مله را  در خاستگاه و مهد این نوع خاص پنبه احیاء کند.

چون پنبه و پارچه آن موجود نبود برای ثبت ملی آن اقدام به کاشت بذرش با نیم کیلو کرد و وقتی هم که به پنبه کاران مراجعه کرد و دلیل این که دیگر چرا سراغ کاشت این نوع پنبه نمی روند خشکسالی و نبود مشتری عنوان کردند اما این احیاگر پنبه مله به پنبه کاران هم ولایتی اش قول داد اگر پنبه مله به کارند به طور حتم محصول آن ها را خریداری می کند.

مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان جنوبی نیز با این احیاگر پنبه مله همراه شد و بذر در اخیتارش گذاشت تا کاشت این پنبه دوباره به فراوانی برسد.

بیشتر بخوانید

• مله، از صندوقچه خاطرات تا سبد صادرات

بعد از همراهی پنبه کاران موسسه حضرت رسول هم با جرات محصول تولیدی آن ها را خریداری کرد و چون پنبه ها زیاد بود نمی شد با دست همه را به نخ تبدیل کرد چرا ریسندگان قدیمی کم بودند از توان نسل جدید هم تبدیل پنبه ها به نخ خارج بود به همین واسطه  مسئول موسسه حضرت رسول در خوسف با ۷۰ کارخانه تماس گرفت تا این که قبول کارخانه ها برای ریسیدن پنبه ها  سرعت کار برای بافت پارچه، حوله، قطیفه  و... به همان نسبت بالا رفت.

ابتدا ۴۰ دار برای بافت پارجه تدارک دیده شده و بعد از آن هر سال چند دار اضافه شد به طوری که اکنون به ۸۰ دار با همین تعداد بافنده رسیده است.

این دارها نیز علاوه بر شهر خوسف در اختیار متقاضیان در روستاهای ماژان، گارجگان، فدشک، خور و  ... قرار گرفت و هر چقدر متقاضی باشد مشکلی در تأمین امکانات و مواد اولیه و آموزش آن ها نیست بلافاصله بعد از بافت پارچه ها هزینه آن به حسابشان واریز می شود.

مشتریان در صف انتظار سفارش

آن قدر خواهان از داخل و خارج استان با بازاریابی های که انجام شده دارد که مشتری ها در صف انتظارند و بیشتر بازار یابی ها نیز در نمایشگاه هایی که شرکت می کنیم انجام می شود.

هر چند هنوز اقدامی برای صدور این نوع خاص پنبه و تولیدات آن به خارج انجام نشده است اما در نمایشگاهی که در یزد مرکز نساجی ایران برپا شد استادان و اهل فن به پارچه مله و تولیدات آن نمره ۲۰ دادند.

بازار پسندی این نوع پنبه خاص نیز با گل دوزی ها، تولید البسه  و .... در دستور کار است به طور که با اهدا یک منزل مسکونی به موسسه حضرت رسول روی پارچه های تولیدی گلدوزی می شود تا ارزش افزوده آن بیش از پیش افزایش یابد و بازار پسندی آن بیشتر شود.

مشتریان  پر و پا قرص

یکی از مشتریان پر و پاقرص این موسسه و بانی احیای پنبه مله خوسف اداره کل میراث فرهنگی و موزه لباس بیرجند است به طوری که قواره قواره پارچه از آن ها می خرند.

پارچه هایی هم که تولید می کنند بیشتر با عرض ۸۰ است اما چون این عرض کم است به دنبال خرید دستگاه ماکو پران است تا با عرض بیشتر پارچه تولید کند چرا که مشتری ها نیز به دنبال پارچه هایی با عرض بیشتر از ۸۰ هستند.

البته این نکته را هم کرمانی متذکر شد که وقتی عرض پارچه کم باشد پرت آن زیاد و هزینه آن بالاتر در می آید  هرچند در کارگاه های دوخت البسه از همان تکه پارچه ها نیز برای تکه دوزی روی لباس ها و دیگر تولیدات استفاده می کنند چون پارچه مله ارزشمند و گران است.

بعلاوه چون الیاف پنبه مله کوتاه است ضایعات زیاد دارد به طوری که از ۳ تن پنبه ای که برای کارخانه فرستاده اند یک تن پارچه تحویل آن ها داده است.

همین که از پنبه مله و تولیدات آن می گوید تولیداتی که در محل کار دارند بیش از اندازه چشم نوازی می کنند به همین واسطه مجبور می شوی وسط حرف هایش قیمتش را جویا شوی و آن طور که این هنرمند و احیاگر پنبه مله گفت: هر متر پارچه بین ۱۸۰ تا ۳۲۰ هزار تومان و به هر نسبت که پنبه مله آن کمتر باشد قیمت آن هم کمتر است.

قدمت مله

کرمانی که تحقیق و پژوهش هایی هم در مورد این نوع پنبه دارد به این نکته اشاره کرد که قدمت مله بنابر کتاب نظام قاری که کتاب البسه ایران به قرن نهم هجری برمی گردد در این کتاب از مله نام برده شده است.

همین طور مادرش پرده ای از نخ مله دارد که این پرده را مادربزرگش از مادر بزرگ خودش هدیه گرفته و قدمت آن حدود ۱۶۰ سال است.

با این که آن چه در ویترین تولیدات این موسسه است همه از قبل سفارش داده شده و پیش فروش است اما همراهان تعدادی جانماز ساده به عنوان تبرک می خرند تا از این مرکز تولیدی دست خالی برنگردند.

مله تقلبی

سپس سراغ مزرعه پنبه مله ای که در شهر خوسف و بافت تاریخی آن کاشت شده می‌رویم و باز هم خانم کرمانی آن جا توضیحاتی در مورد این نوع پنبه خاص می دهد و در پایان هم این نکته را گوشزد می شود که در برخی از نقاط استان چون پنبه مله خریدار بسیار دارد پنبه ها تولیدیشان را رنگ می کنند به عنوان پنبه مله می فروشند که این تقلب می تواند به نوع خالص آن که در شهر ملی پنبه مله ایران تولید می شود لطمه وارد کند.

 دانش کشاورزی، فن نخریسی و سنت‌ها و نمودهای شفاهی پنبه ملّه شهرستان خوسف ۲۳ تیرماه سال ۹۷ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.

همچنین نخستین خانه مله بافی خراسان‌جنوبی تیرماه سال ۹۷ در خانه تاجور شهرستان خوسف راه اندازی شد.

ثبت خوسف به شهر ملی مله

مردادماه سال ۹۸ نیز شهر خوسف برای نخستین بار به عنوان شهر ملی ملّه ثبت شد.

در جهت احیای پارچه مله نخستین شرکت تعاونی تخصصی صنایع دستی ملّه با عنوان شرکت تعاونی تولیدی صنایع دستی ریس‌مله خوسف نیز راه‌اندازی شده است.

اکنون نیز متولیان امر در پی آن هستند تا علاوه بر افزایش سطح زیرکشت این محصول خاص زمینه جهانی شدن پنبه مله خوسف را نیز فراهم کنند تا با در نوردیدن مرزهای جهانی زمینه رونق صنعت توریسم و فروش محصولات تولیدی خاص مله را در بازار جهانی نیز فراهم آورند.

منبع: فارس