پنبه مله مخصوص شهرستان خوسف از خراسان جنوبی است که این پنبه رنگ قهوه‌ای دارد و قدمت آن به بیش از ۵۰۰ سال قبل می‌رسد.

این نوع خاص پنبه که نفس‌های پایانی خود را می‌کشید از سال‌های ۹۶ با اجرای طرحی شروع به احیا شدن کرد و در سال ۹۸ خوسف به عنوان شهر ملی مله بافی ثبت کشوری شد و توانست برای مدت کوتاهی چرخه اقتصادی خوبی را از کشاورز تا تولیدکننده پارچه و بافنده ایجاد کند.

اما نکته مهم اینجاست که باری دیگر این محصول منحصر به فرد در حال فراموشی است و کشاورزان به دلیل نبود بازار فروش و هزینه بالای کاشت و برداشت دیگر تمایلی به کشت آن ندارند و پنبه معمولی را ترجیح می‌دهند.

این نوع پنبه به دلیل اینکه تمام کارهای آن از شروع تا انتها با دست انجام می‌شود و رنگ آن طبیعی است، کاملاً ارگانیک است و می‌تواند بازار فروش و اشتغال‌زایی بالایی را از آن خود کند، ولی در سایه بی‌توجهی‌ها باری دیگر در حال فراموشی است.

در همین راستا با برخی از تولیدکنندگان پنبه مله گفت‌وگو کردیم تا مشکلات و راهکارها برای توسعه این موضوع مورد بررسی قرار گیرد.

حمایتی نشد دیگر کشت نمی‌کنیم

علیرضا سلیمانی، یکی از تولیدکنندگان پنبه مله خراسان جنوبی در این باره گفت: در هفت هزار متر کشت داشتیم که عملکرد خوبی هم داشت ولی بازار فروشی برای این نوع پنبه وجود ندارد.

وی بیان کرد: در زمان کاشت مسئولان استانی بازدید داشتند و تعریف و تمجید کردند که دو برابر قیمت پنبه سفید فروش خواهد رفت، اما زمان برداشت هیچکس پاسخی به ما نداد که برای فروش آنچه کاری انجام دهیم.

به گفته وی بعد از یک سال که هیچ حمایتی نشد مجبور به فروش حتی ارزان‌تر از قیمت پنبه سفید شده است و به همین دلیل دیگر کشت این نوع پنبه را انجام نمی‌دهد.

سلیمانی بیان کرد: اگر حمایت‌هایی برای بخش فروش دیده شود، می‌توان برای کشت آن سرمایه‌گذاری انجام داد تا این میراث باقی بماند چرا که اکنون به دلیل هزینه‌های بالای آن صرفه‌ای برای کشاورز ندارد.

هزینه تولید با فروش نمی‌خواند

محمود سلم‌آبادی از دیگر تولیدکنندگان پنبه مله در شهرستان خوسف خراسان جنوبی هم عنوان کرد: در گذشته پنبه مله را به صورت ترکیبی داشتیم ولی بعد از اجرای طرح احیای این نوع پنبه در ابتدا نیم هکتار و بعد از توسعه در دو هکتار کشت پنبه مله را انجام دادیم.

وی اظهار کرد: در سال اول خوب بود، چرا که پنبه سفید ۱۰ هزار تومان به فروش رفت و پنبه مله را ۳۰ هزار تومان از ما خریداری کردند ولی اکنون پنبه سفید ۴۰ هزار تومان است و کسی پنبه مله را از ما نمی‌خرد.

به گفته وی با توجه به اینکه تمام کارهای پنبه مله دستی است و هزینه‌های بالایی به همراه دارد، قیمت آن باید سه برابر قیمت پنبه سفید باشد که اینگونه نیست و به همین دلیل کسی تمایل به اجرای آن ندارد.

این کشاورز خراسان جنوبی گفت: بعد از شیوع کرونا و عدم حضور گردشگران دیگر پارچه بافان هم به سراغ این نوع پنبه نیامدند و ما هم کشت را رها کردیم و در سال زراعی فقط سه هزار متر کشت کردیم.

سلم‌آبادی بیان کرد: مسئولان متولی بعد از ثبت ملی پنبه مله خوسف دیگر هیچ حمایتی انجام ندادند، این در صورتی است که پنبه مله منحصربه‌فرد است و اصالت بالایی دارد و با توجه ویژه به آن می‌توان در جهان بازارهایی را از آن خود کنیم.

نیاز به مکانیزاسیون چرخه پنبه مله

حسن رومنجانی نیز یکی دیگر از تولیدکنندگان اصلی پنبه مله در شهرستان خوسف گفت: پنج هکتار برای حفظ ژن این نوع پنبه و تکثیر آن انجام دادیم که عملکرد خیلی خوبی داشت.

وی تصریح کرد: به دلیل نبود بازار فروش و هزینه‌های بالای کارگر این نوع پنبه صرفه اقتصادی برای کشت ندارد چرا که خریداری برای آن نیست.

به گفته وی پنبه مله به دلیل اینکه تمام مراحل آن از زمان برداشت تا بافت به صورت دستی است و هزینه کارگری بالایی را شامل می‌‎شود، گران تمام شده و چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.

رومنجانی پیشنهاد داد: برای توسعه و بهبود این وضعیت نیاز است که به صنایع تبدیلی پنبه مله توجه ویژه‌ای شود تا باری دیگر شاهد رونق کشت این محصول خاص هم باشیم.

وی اضافه کرد: همچنین نیاز است که به موضوع مکانیزه شدن این حوزه اهمیت داده شود تا در بخش برداشت، پنبه زنی و نخ‌ریسی با مکانیزه شدن کار و کاهش هزینه‌ها شاهد بهبود و توسعه صرفه اقتصادی آن باشیم.

مشکل نخ ریسی پنبه مله

محمود گلندی، که از خریداران اصلی پنبه مله برای تولید پارچه بود، هم در این باره گفت: ما دو تُن از این پنبه را خریداری کردیم ولی هنوز در انبار باقی مانده است، هر چند اگر نقدینگی داشتیم بیشتر هم خریداری می‌کردیم.

وی تصریح کرد: فروش خود پنبه مشکل است و کسی به دلیل پروسه نخ‌ریسی خریداری نمی‌کند و ما هم بیش از یک سال است که به دنبال کارخانه نساجی در کشور بودیم که بتواند این پنبه را به دلیل الیاف خاص و کوتاه آن به نخ تبدیل کند.

به گفته وی اکنون یک کارخانه در اصفهان بعد از ارسال نمونه که ۵۰ کیلو پنبه بود گفته‌اند که قادر به انجام این کار هستند.

گلندی بیان کرد: اکنون ما از ۵۰ کیلو پنبه‌ای که به نخ تبدیل شده توانسته‌ایم هزار متر پارچه تولید کنیم و در نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی تهران که در حال برگزاری است به نمایش و فروش خواهیم گذاشت.

چرخه اشتغال‌زایی با راه‌اندازی خط نخ‌ریسی پنبه مله

وی عنوان کرد: اگر این پنبه به صورت مکانیزه به نخ تبدیل شود، به دلیل الیاف لطیف و با کیفیت بازار فروش خوبی دارد و محصول ارگانیک ارزشمندی محسوب می‌شود.

گلندی تأکید کرد: لازم است که مسئولان در بخش سرمایه‌گذاری خط نخ‌ریسی خاص این نوع پنبه کارهایی انجام دهند چرا که هزینه میلیاردی می‌خواهد و از توان ما خارج است.

وی تصریح کرد: با انجام این کار شاهد چرخه اشتغال‌زایی در منطقه خواهیم بود چرا که با ایجاد بازار فروش، کشاورز، واسطه حمل و نقل و کارگر و بافنده نیز از این کار استقبال می‌کنند و توسعه این حوزه را خواهیم داشت.

به گفته وی اکنون تنها دلیل اینکه دیگر کسی استقبالی از کشت و بافت این محصول ندارد، نبود بازار فروش به دلیل هزینه‌های بالاست که با توجه به نکات گفته شده و رفع این مشکل شاهد رونق این محصول خاص خواهیم بود.

پنبه مله در راه ثبت نظام‌های کشاورزی مهم میراث جهانی

مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم در پاسخ به مشکلات و موضوعات مطرح شده اظهار کرد: اکنون حدود هشت هکتار سطح زیر کشت پنبه مله در شهرستان خوسف خراسان جنوبی وجود دارد.

محمد رزقی اعلام کرد: برای رفع مشکلات و بهبود وضعیت بازار فروش به دنبال ثبت جهانی پنبه مله هستیم و طرح آن توسط سازمان جهاد کشاورزی استان تهیه شده و به وزارت خانه ارسال شده است.

وی ادامه داد: در این طرح پیشنهاد شده است که پنبه مله در نظام‌های کشاورزی مهم میراث جهانی یا جیاس که زیر مجموعه سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی (فائو) است، ثبت شود.

به گفته وی در نظام کشاورزی جیاس جهانی، محصولاتی که دانش آن بومی است و در نوع خود منحصر به فرد و تک است ثبت و قیمت‌گذاری شده و به بازارهای جهانی معرفی می‌شود.

مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: اگر پنبه مله ثبت جهانی شود شاهد گردشگری و کشاورزی پایدار خواهیم بود، همچنین کارگاه‌های سنتی فعال می‌شوند و اشتغال‌زایی روستایی را خواهیم داشت.

رزقی تصریح کرد: با این کار ارزش افزوده بالایی خواهد داشت چرا که قیمت را خود فائو تعیین می‌کند و حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد از محصولات مشابه گران‌تر است که باعث ایجاد منبع درآمد خوبی برای کشاورزان خرده مالک منطقه و این محصول خاص خواهد بود.

طرح احیای پنبه مله خراسان جنوبی که مرکز آن شهرستان خوسف است در سال ۹۶ شروع شد ولی اکنون به دلیل هزینه‌های بالا در حال فراموشی دوباره است و این در حالی است که اگر به این میراث توجه شود شاهد چرخه اقتصادی بالایی خواهیم بود. لازم است که مسئولان استانی و کشوری به جد پیگیر اجرایی شدن ثبت جهانی پنبه مله و توجه به صنایع تبدیلی و نخ‌ریسی آن برای باقی ماندن و توسعه آن باشند.

منبع: مهر