سنبل آبی یکی از ۱۰ گونه گیاهان مهاجم دنیا و به مراتب خطرناک تر از آزولاست که با ورود به اکوسیستم های آبی ظرف ۲ هفته ۲ برابر افزایش می یابد و یک بوته آن سه هزار دانه تولید می کند که هرکدام پنج تا ۲۷ سال زنده می ماند، این گیاه که نخستین بار به عنوان گیاه زینتی وارد شد به دلیل گسترش سریع و پوشش کامل سطح آب مشکلات عدیده زیست‌محیطی ایجاد کرد و اینک ۱۲ سالی می شود که بلای جان تالاب‌های استانهای شمالی بویژه گیلان شده است.

تالاب عینک نخستین پهنه آبی گیلان بود که طعمه این شیطان زیبا شد و اندکی بعد پشت سدها، آب‌ بندان‌ ها، شبکه‌ های آبرسانی شالیزارها و تمامی اکوسیستم آبی گیلان از این بلا بی نصیب نماند.

محیط زیست گیلان هشت سال به صورت دستی و با بهره گیری از جوامع محلی، سمن ها، زندانیان، مسئولان و علاقمندان محیط زیست با این گیاه مبارزه کرد و در نهایت دستگاه مکانیزه ای از کشور کانادا با هزینه ۹۰ هزار دلار وارد کرد تا مقابله با این گونه مهاجم را ادامه دهد.

اما این دستگاه مکانیزه به تنهایی برای مقابله با این گونه مهاجم کافی نبود به همین منظور در سال ۹۸ اجرای طرحی با عنوان بایوجمی در تالاب انزلی مطرح شد.

طرح «احیای تالاب انزلی به روش زیست‌پالایی تسریع‌یافته و افزایش حجم آبگیری تالاب انزلی» که به‌عنوان بایوجمی شناخته می‌شد ۹ هزار میلیارد ریال اعتبار داشت پس از بررسی و آزمایش در استخرهای محصور در سال ۹۸ در ۵۰ هکتار از بهترین نقطه تالاب انزلی اجرایی شد اما استفاده از نانوتیتانیوم در فرآیند احیاء مخالفت شدید کارشناسان محیط‌ زیستی را بدنبال داشت.

متخصصان داخلی برای جلوگیری از آلودگی بیشتر تالاب و جمع آوری این گونه مهاجم ۲دستگاه دیگر را با مهندسی معکوس طراحی کرده و ساختند اما کاهش سطح آب در تالاب انزلی این دستگاه ها را نیز ناکارآمد کرد.

نخستین دستگاه جمع آوری سنبل آبی ساخت مخترع اهل انزلی

نخستین دستگاه مکانیزه جمع آوری گیاه مهاجم سنبل آبی در آذرماه سال ۱۳۹۹ با مهندسی معکوس توسط یک مخترع اهل بندرانزلی ساخته و به آب انداخته شد. این صنعتگر اهل بندرانزلی که دارای کارخانه ای شالیکوبی است دستگاهی با صرف هزینه ۱۵۰ میلیارد ریال ساخت. دستگاهی که او ساخت قابلیت حرکت در آبهای کم عمق را دارد و توسط نیروی رانشی شناور در پشت دستگاه حرکت می کند.

بهمن پورمقدم اظهار کرد: باتوجه به کاهش آب در تالاب انزلی و گسترش گیاه مهاجم سنبل آبی این دستگاه مکانیزه به علت حرکت در اعماق کم می توانست جایگزین مناسبی برای دستگاه کانادایی باشد اما در تست اولیه به دلیل عدم شناخت کافی از گیاه با مشکلاتی مواجه شد.

وی اضافه کرد: این دستگاه برای حرکت تا عمق ۳۰ سانتیمتر طراحی شده بود تا بتواند گیاه را با نقاله جمع آوری کند و پس از برداشت آن را خرد، حجم آنرا کم و در گونی بسته بندی کند اما کاهش سطح آب انتقال ۱۰۰ کیلوگرم گیاه جمع آوری شده در عمق ۲۰ سانتیمتری را بسیار دشوار می کند چون هیچ قایقی نمی تواند درعمق کم وارد تالاب شده و بار را جابجا کند.

پورمقدم معتقد است هزینه جابجایی گیاه از تالاب به محل مناسب چند برابر جمع آوری آن هزینه دارد و در حال حاضر با کاهش سطح آب این امر امکانپذیر نیست.

دومین دستگاه دروگر سنبل آبی ساخت متخصصان داخلی

دومین دستگاه که دروگر سنبل آبی نام گرفت در سال ۹۹ با امضاء قرارداد سازمان محیط زیست و صنایع دریایی شهید تمجیدی در کمتر از ۶ ماه به ناوگان محیط زیست اضافه شد و با بیش از ۵۰ درصد صرفه جویی ارزی نزدیک ۱۶ میلیارد ریال هزینه داشت.

طبق اعلام صنایع دفاعی شهید تمجیدی فرآیند ساخت بدنه شامل سازه فولادی، روسازه، الحاقات سازه‌ای و تامین، ساخت، نصب و راه‌اندازی سازه سامانه های مکانیکی، کنترلی، تحرک و رانش برق و الکترونیک با نظارت موسسه رده بندی ایرانیان به عنوان ناظر کارفرما با صرف ۱۲ هزار و ۵۶۰ نفر ساعت کار انجام شده است.

بر روی این شناور ۱۵ عنوان آزمایش و بالغ بر ۵۰ معیار کنترلی انجام شد و از ویژگی های آن در مقایسه با شناورهای مشابه خارجی در آن از سامانه های رانشی، دروگر، انتقالی و سامانه کنترلی استفاده شده بود اما این دستگاه که از نمونه کانادایی آن قدرت بیشتری دارد برای آب‌های راکد و مردابی طراحی و ساخته شده بود و در جریانات شدید آبی زمانی که به حالت افقی و در مسیر جریان شدید آب قرار گرفت از کنترل خارج شد و نتوانست عملکرد خوبی از خود نشان دهد.

سومین دستگاه؛ طرحی جدید برای جمع آوری سنبل آبی

مخترع اهل انزلی با انتقاد از عدم همراهی محیط زیست استان در خرید دستگاه مکانیزه دروگر سنبل آبی از طراحی دستگاه جدیدی برای جمع آوری سنبل آبی خبر داد و اضافه کرد: دستگاه دیگری نیز مراحل پایانی ساخت را طی می کند که در قسمت جلو لودر و در قسمت عقب بیل مکانیکی است، این دستگاه در همه حال می تواند در خدمت محیط زیست باشد.

پورمقدم اضافه کرد: امروز این دستگاه در شرایط آب و هوایی و در نقاطی که سطح آب به پایین تر از حد ممکن رسیده می تواند با گیاه سنبل آبی مبارزه کرده و آبراهه هایی که بر اثر سیلابها با تنه درختان مسدود شده اند را بازگشایی کند.

وی اضافه کرد: این دستگاه در خشکی نیز قادر به حرکت است و قدرت آن‌را دارد در آب به عمق پنج سانتیمتر شناور بماند و در باتلاق حرکت کند. تاکنون برای ساخت این دستگاه جدید ۳۰۰ میلیارد ریال هزینه شده است.

به گفته پورمقدم گفت: با تعبیه پاکت بزرگی بر روی این دستگاه گیاه جمع آوری شده را می توان به سوی مکان های فنس کشی شده هدایت کرد.

مناسب ترین دستگاه جمع آوری سنبل آبی کدام است؟

مخترع اهل انزلی ادامه داد: مدعی آن نیستم که دستگاهی که ساخته‌ام بهترین نمونه است اما به جرات می توانم ادعا کنم از نمونه کانادایی آن بهتر است.

پورمقدم اضافه کرد: اگرچه کار بر روی این دستگاه هشت سال طول کشید اما به این نتیجه رسیدم تمام دستگاههای ساخته شده اشتباه بود غیر از دستگاهی که هم اکنون برروی آن کار می کنم. برداشت و خروج هزاران تن گیاه کار اشتباه و ناموفقی است با این روش ۳۰۰ متر پاکسازی شده اما ۵۰۰ متر گیاه پیشروی می کند.

مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان و مشاور ساخت نخستین دستگاه دروگر سنبل آبی، تمامی دستگاههای دروگر را به طور عمومی مفید دانست و افزود: این دستگاهها شاید مفید باشند اما کامل نیستند. دستگاهها در اعماق می توانند گیاه را به هر میزان جمع آوری کنند و در همه شرایط آب وهوایی کارآ باشند اما اصل موضوع آن است که هرکدام از این دستگاهها در یک زمینه می تواند کاربردی باشد.

کاوه رشوند ادامه داد: دستگاه کانادایی برای جمع آوری ذرات معلق روی آب و آوردهای سیلابی و مکانهای پرآب کاربرد دارد و با پایین آمدن آب تالاب عملا کارایی خود را از دست می دهد.

وی گفت: دستگاه ساخته شده توسط صنایع تمجیدی نیز برای جمع آوری پلاستیک از سطح آب مناسب است و برای جمع آوری گیاهی این چنین به هم تنیده مناسب نیست و نیروی بزرگی به دستگاه وارد می شود.

رشوند اظهار کرد: دستگاه ساخته شده توسط مخترع اهل انزلی نیز برای جمع آوری آزولا ساخته شده بود که با ارتقاء و رفع ایرادات برای حرکت در زمین های گل آلود دوباره طراحی شده است.

وی تاکید کرد: اگر بخواهیم این گیاه را جمع آوری کنیم هرکدام از این دستگاهها باید در جایگاه خود مورد استفاده قرار گیرد بطور مثال در نیزار فقط دستگاه دروگر پورمقدم، در آب های عمیق تر دستگاه کانادایی و در کانال های تنگ و باریک دستگاه تمجیدی می تواند مفید باشد.

جوامع محلی: تنها راه ریشه کن کردن سنبل آبی برداشت رسوبات از تالاب است

قایقرانان این جوامع بهره بردار به ستوه آمده از گیاه مهاجم سنبل آبی تنها راه حل برای ریشه کن کردن گیاه مهاجم سنبل آبی را برداشت رسوبات از تالاب انزلی می دانند.

مدیرعامل تعاونی قایق‌داران بندر انزلی اظهار کرد: به علت کاهش ارتفاع آب رسوب گذاری در تالاب انزلی افزایش یافته و فقط با لایروبی قابل حل است ما با جمع آوری دستی سنبل آبی از سطح تالاب می‌توانیم مسیرهای تردد قایق های موتوری را باز نگهداریم.

حمیدرضا فتح شیرین اضافه کرد: حرکت مداوم قایق ها و برخورد پروانه آنها موجب می شود آبراهه ها عمق بیشتری نسبت به سایر نقاط داشته باشند اما زمانی که آب در پایین ترین حد خود قرار دارد نمی توانیم با قایق این گونه مهاجم را جمع آوری کنیم چون محیط زیست مجوز لایروبی برخی رودخانه ها و مسیرها را صادر نکرده و این امر جلوی کار دستگاههای مکانیزه را گرفته است.

وی تنها راه حل ریشه کن کردن سنبل آبی را برداشت رسوبات از تالاب دانست و افزود: با برداشت رسوب و جریان آب این گیاه به سمت دریا حرکت کرده و با شوری آب دریا نابود می شود.

فتح شیرین اضافه کرد: تنها با کمک طبیعت می توان به جنگ سنبل آبی رفت با افزایش حجم آب در اثر بارش باران در تالاب با همکاری نیروهای مردمی می توان مسیرها را بازگشایی و گیاه را به سمت دریا هدایت کرد، پس از ۲۰ روز در دریا با کمک موج نابود می شود.

مدیرعامل تعاونی قایقداران بندر انزلی تاکید کرد: جوامع محلی با کمک برخی دستگاهها طی ۶ ماه نخست امسال نزدیک به ۴۸ مرحله تالاب را پاکسازی و چهار هزار تن سنبل آبی جمع آوری و راهی دریا شد.

مخترع اهل بندرانزلی اما بهترین راه برای از بین بردن گیاه مهاجم سنبل آبی را غرق آب کردن این گیاه با آب شور دانست و تصریح کرد: باید با مسدود کردن خروجی ها و انتقال آب شور از طریق لوله های بزرگ انتقال آب، گیاه را در آب غرق کنیم تا از بین برود.

پورمقدم اضافه می کند: راه حل دیگر منطقه بندی، فنس کشی و محدود کردن مناطقی برای جمع آوری سنبل آبی و نابودی گیاه با استفاده از ترکیبات شیمیایی در محدوده های کوچک است. به هیچ عنوان با جابجا کردن و خروج گیاه از تالاب نمی توان این گیاه را کنترل کرد.

مهندس مکانیک مشاور ساخت دستگاه سنبل آبی نیز با بیان اینکه مدیران محیط زیست همت و تعصب لازم برای ریشه کن کردن این گیاه را ندارند، گفت : با دستان خالی و یک آبکش نیز می توان این گیاه را جمع آوری کرد، محیط زیست باید اولویت را مشخص کند که هدف نابودی گیاه است یانه؟ اگر آری راه حل چیست؟

رشوند ادامه داد: اگر بخواهیم واقع بین‌تر باشیم طرح توسعه اسکله شماره ۱۰ بندرانزلی ورودی آب شور به تالاب را کاهش داد و توازن شوری آب در تالاب انزلی را برهم زد که پیامد آن رشد بی رویه سنبل آبی در تالاب انزلی بود.

وی بیان کرد: اقدام هزینه بری که لازم است در تالاب اجرا شود تخریب یک اسکله متعلق به بنادر و دریانوردی است تا با افزایش ورودی آب شور به تالاب انزلی طبیعت سالم گیلان خود را احیا کند.

در جریان سفر استانی رئیس جمهور در سال ۱۴۰۰ به گیلان ۵۰ میلیارد ریال اعتبار برای جمع آوری سنبل آبی مصوب شد و اختصاص یافت و تاکنون جلسات متعدد و کمیته های مختلفی در سطح ملی و استانی برای احیای تالاب انزلی تشکیل شده اما تالاب انزلی برای رهایی از گیاه سنبل آبی نیازمند اقدامات عملی، علمی و یکپارچه است.

اقدامات عملی که تنها دولت و حاکمیت نقش آفرینان آن نباشند حرکتی جمعی که حضور همه اقشار اعم از جامعه بهره‌بردار از تالاب انزلی، سازمانهای مردم نهاد، گروه های محیط زیستی و جوامع محلی را در بر گیرد.

منبع ایرنا